有關諸葛連(lian)弩的(de)早期記載主要集中在《三國志》及其注(zhu)釋之中。
《諸葛亮傳》
《諸葛亮(liang)(liang)傳》:“亮(liang)(liang)性(xing)長(chang)于巧思(si),損益(yi)(yi)連(lian)弩(nu),木牛流馬,皆(jie)出(chu)其(qi)意(yi)。推(tui)演(yan)兵法,作(zuo)(zuo)八(ba)陣圖,咸得(de)其(qi)要(yao)。”注(zhu)引《魏氏(shi)春秋》曰:亮(liang)(liang)作(zuo)(zuo)八(ba)務、七戒、六恐、五懼,皆(jie)有條章,以(yi)訓厲(li)臣子。又(you)損益(yi)(yi)連(lian)弩(nu),謂之(zhi)元戎,以(yi)鐵為矢,矢長(chang)八(ba)寸,一弩(nu)十矢俱發。"皆(jie)出(chu)其(qi)意(yi),即(ji)指諸葛亮(liang)(liang)的創意(yi)、構思(si)、設計(ji),而由(you)他人具體(ti)制作(zuo)(zuo)。
《三國志-蜀書-諸葛亮傳》
據(ju)《三(san)(san)國志(zhi)-蜀書(shu)-諸葛亮傳》注引(yin)《魏(wei)氏春(chun)秋(qiu)》書(shu)中(zhong)記載,諸葛亮曾在(zai)前代可(ke)一(yi)次(ci)發(fa)(fa)射(she)(she)多支弩(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)箭的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)連(lian)(lian)弩(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)基礎上,設計(ji)制(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)作(zuo)了一(yi)種“元戎(rong)”弩(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu),可(ke)以(yi)一(yi)次(ci)發(fa)(fa)射(she)(she)十支長(chang)八寸的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)鐵弩(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)箭,提高(gao)了強弩(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)殺傷(shang)效能。由于記載過于簡略(lve),對諸葛連(lian)(lian)弩(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)性能人們(men)有(you)(you)(you)(you)不同的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)理解,有(you)(you)(you)(you)人認(ren)為(wei)它(ta)是(shi)一(yi)次(ci)同時(shi)(shi)發(fa)(fa)出十箭,與(yu)后世的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)“?(左豆(dou)右斗)子弩(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)”相同;也(ye)有(you)(you)(you)(you)人認(ren)為(wei)它(ta)是(shi)可(ke)以(yi)先后連(lian)(lian)續發(fa)(fa)射(she)(she)十箭,也(ye)就是(shi)一(yi)種連(lian)(lian)發(fa)(fa)弩(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)。但是(shi)由于缺(que)乏實物(wu)乃至(zhi)(zhi)(zhi)圖(tu)像等(deng)方面的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)物(wu)證,諸葛連(lian)(lian)弩(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)結構(gou)至(zhi)(zhi)(zhi)今仍是(shi)個謎(mi)。通過在(zai)考古發(fa)(fa)掘中(zhong)獲得的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)魏(wei)晉(jin)時(shi)(shi)期(qi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)弩(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)機(ji)(ji)實物(wu),可(ke)以(yi)看出三(san)(san)國至(zhi)(zhi)(zhi)西晉(jin)時(shi)(shi)期(qi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)弩(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)機(ji)(ji)制(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)造工(gong)藝仍然是(shi)沿襲著漢代的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)傳統,用青(qing)銅(tong)鑄造,形制(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)和(he)結構(gou)也(ye)大(da)致相同。例如從(cong)南(nan)京(jing)石門坎出土過帶有(you)(you)(you)(you)魏(wei)正始二(er)年(二(er)四(si)(si)一(yi)年)銘的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)弩(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)機(ji)(ji)、在(zai)四(si)(si)川郫縣出土過蜀景(jing)(jing)耀(yao)四(si)(si)年(二(er)六(liu)一(yi)年)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)弩(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)機(ji)(ji)、在(zai)湖北(bei)江陵(ling)出土過吳黃(huang)武(wu)元年(二(er)二(er)二(er)年)銘的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)弩(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)機(ji)(ji)等(deng)等(deng)。其(qi)中(zhong)以(yi)江陵(ling)出土的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)黃(huang)武(wu)元年弩(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)機(ji)(ji)保(bao)存最為(wei)完(wan)好(hao),同時(shi)(shi)還保(bao)留(liu)有(you)(you)(you)(you)弩(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)木臂(bei),尚能復原其(qi)原貌。木弩(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)臂(bei)全長(chang)五(wu)(wu)十四(si)(si)厘(li)米(mi)(mi)(mi),銅(tong)弩(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)機(ji)(ji)全長(chang)十七(qi)點(dian)三(san)(san)厘(li)米(mi)(mi)(mi),機(ji)(ji)件(jian)完(wan)好(hao),在(zai)望山上有(you)(you)(you)(you)用于瞄(miao)準發(fa)(fa)射(she)(she)用的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)刻(ke)度(du),共(gong)分(fen)六(liu)度(du),每(mei)度(du)內又(you)各(ge)設四(si)(si)分(fen)度(du),制(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)工(gong)精巧(qiao)。蜀漢景(jing)(jing)耀(yao)四(si)(si)年制(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)作(zuo)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)弩(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)機(ji)(ji),機(ji)(ji)件(jian)有(you)(you)(you)(you)所(suo)殘失,缺(que)少了扳(ban)發(fa)(fa)用的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)“懸刀”,銅(tong)廓全長(chang)八點(dian)五(wu)(wu)厘(li)米(mi)(mi)(mi)、寬三(san)(san)點(dian)五(wu)(wu)厘(li)米(mi)(mi)(mi)、厚四(si)(si)厘(li)米(mi)(mi)(mi),現重一(yi)千四(si)(si)百(bai)七(qi)十五(wu)(wu)克(ke)。在(zai)弩(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)機(ji)(ji)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)銅(tong)廓上有(you)(you)(you)(you)銘文,標明制(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)作(zuo)于景(jing)(jing)耀(yao)四(si)(si)年二(er)月(yue)三(san)(san)十日,由“中(zhong)作(zuo)部”負責(ze)制(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)作(zuo),并寫明制(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)作(zuo)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)工(gong)匠楊安和(he)負責(ze)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)官吏(li)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)名字(zi),以(yi)及弩(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)強度(du)和(he)弩(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)機(ji)(ji)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)自重:“十石機(ji)(ji),重三(san)(san)斤十二(er)兩”。可(ke)以(yi)看出當時(shi)(shi)對弩(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)(nu)機(ji)(ji)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)制(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)作(zuo)和(he)管理還是(shi)很嚴格的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de),那(nei)時(shi)(shi)距諸葛亮逝(shi)世已有(you)(you)(you)(you)二(er)十余(yu)年了。
雖(sui)然還無法(fa)確定諸(zhu)(zhu)葛(ge)連弩(nu)(nu)(nu)(nu)的(de)(de)(de)真實面貌,但(dan)可(ke)(ke)以肯(ken)定諸(zhu)(zhu)葛(ge)亮對制弩(nu)(nu)(nu)(nu)技術的(de)(de)(de)改(gai)革,做出(chu)了很大貢獻。正是(shi)在這(zhe)些改(gai)革的(de)(de)(de)基礎上,兩晉南(nan)(nan)北朝(chao)時(shi)(shi)期(qi)制成了威(wei)力更大的(de)(de)(de)強(qiang)弩(nu)(nu)(nu)(nu),出(chu)現了“神弩(nu)(nu)(nu)(nu)”、“萬(wan)鈞神弩(nu)(nu)(nu)(nu)”等(deng)名(ming)號;在《晉書(shu)》、《宋書(shu)》、《南(nan)(nan)齊書(shu)》等(deng)史書(shu)中(zhong)(zhong),不(bu)斷(duan)有關于在戰爭中(zhong)(zhong)使用(yong)(yong)(yong)“所(suo)至(zhi)無不(bu)摧陷”的(de)(de)(de)強(qiang)弩(nu)(nu)(nu)(nu)的(de)(de)(de)記載,它(ta)多(duo)用(yong)(yong)(yong)于攻奪(duo)城的(de)(de)(de)戰斗(dou)中(zhong)(zhong),稱(cheng)為(wei)“萬(wan)鈞”和冠以“神”名(ming),當系(xi)夸張之詞,但(dan)也(ye)說明這(zhe)種強(qiang)弩(nu)(nu)(nu)(nu)的(de)(de)(de)威(wei)力是(shi)很大的(de)(de)(de)。在南(nan)(nan)京(jing)的(de)(de)(de)秦淮河里,曾出(chu)土(tu)(tu)過五件南(nan)(nan)朝(chao)時(shi)(shi)期(qi)制作的(de)(de)(de)銅(tong)弩(nu)(nu)(nu)(nu)機(ji),形態和結構雖(sui)然與當時(shi)(shi)通用(yong)(yong)(yong)的(de)(de)(de)弩(nu)(nu)(nu)(nu)機(ji)一(yi)(yi)(yi)樣(yang),具有外廓(kuo)、懸(xuan)刀、牛、樞(shu)、望山和牙(ya),但(dan)是(shi)它(ta)的(de)(de)(de)尺寸要大得多(duo),弩(nu)(nu)(nu)(nu)機(ji)的(de)(de)(de)銅(tong)廓(kuo)長達三(san)十(shi)(shi)九厘米,懸(xuan)刀全長近二十(shi)(shi)厘米。如(ru)按發(fa)掘出(chu)土(tu)(tu)的(de)(de)(de)漢代弩(nu)(nu)(nu)(nu)機(ji)與弩(nu)(nu)(nu)(nu)臂的(de)(de)(de)通常比例,即一(yi)(yi)(yi)比四(si)點五至(zhi)五點八(ba)推算,安裝這(zhe)種大型弩(nu)(nu)(nu)(nu)機(ji)的(de)(de)(de)木弩(nu)(nu)(nu)(nu)臂,其長度至(zhi)少在一(yi)(yi)(yi)百(bai)(bai)八(ba)十(shi)(shi)至(zhi)二百(bai)(bai)二十(shi)(shi)六厘米左(zuo)右(you),而所(suo)用(yong)(yong)(yong)的(de)(de)(de)弩(nu)(nu)(nu)(nu)弓,則應(ying)長近四(si)百(bai)(bai)三(san)十(shi)(shi)至(zhi)五百(bai)(bai)四(si)十(shi)(shi)厘米。這(zhe)樣(yang)巨(ju)大的(de)(de)(de)弩(nu)(nu)(nu)(nu),如(ru)靠(kao)(kao)一(yi)(yi)(yi)個人的(de)(de)(de)氣(qi)力是(shi)不(bu)可(ke)(ke)能張機(ji)發(fa)射(she)的(de)(de)(de),看(kan)來(lai)只有安裝在床子上,靠(kao)(kao)用(yong)(yong)(yong)絞車等(deng)辦法(fa)才能張開,稱(cheng)之為(wei)“神弩(nu)(nu)(nu)(nu)”,看(kan)來(lai)并不(bu)為(wei)過。它(ta)應(ying)是(shi)唐宋時(shi)(shi)期(qi)流行的(de)(de)(de)車弩(nu)(nu)(nu)(nu)或床弩(nu)(nu)(nu)(nu)的(de)(de)(de)前身,車弩(nu)(nu)(nu)(nu)正是(shi)一(yi)(yi)(yi)次可(ke)(ke)發(fa)射(she)七支箭的(de)(de)(de)強(qiang)大連弩(nu)(nu)(nu)(nu),正與諸(zhu)(zhu)葛(ge)連弩(nu)(nu)(nu)(nu)的(de)(de)(de)性能相合。
《三國志·杜夔傳》
陳壽(shou)《三國志·杜夔傳》注引傅(fu)玄序曰(yue):“馬(ma)(ma)先生,天下之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)名巧也(ye)(ye)……。先生見(jian)諸葛亮連弩,曰(yue):‘巧則(ze)巧矣(yi),未(wei)盡善也(ye)(ye)。’言作之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)可令加五倍。……今若馬(ma)(ma)氏(shi)所(suo)(suo)欲作者,國之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)精器,軍之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)要(yao)用也(ye)(ye)。費十尋(xun)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)木(mu),勞二人(ren)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)力,不(bu)經時(shi)而(er)(er)是(shi)非定。難(nan)試(shi)易驗之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)事(shi)(shi)(shi)而(er)(er)輕以(yi)(yi)言抑(yi)人(ren)異能(neng),此猶以(yi)(yi)己(ji)智(zhi)任天下之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)事(shi)(shi)(shi),不(bu)易其道以(yi)(yi)御難(nan)盡之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)物,此所(suo)(suo)以(yi)(yi)多(duo)廢也(ye)(ye)。馬(ma)(ma)氏(shi)所(suo)(suo)作,因變而(er)(er)得是(shi),則(ze)初所(suo)(suo)言者不(bu)皆是(shi)矣(yi)。其不(bu)皆是(shi),因不(bu)用之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),是(shi)不(bu)世(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)巧無由出也(ye)(ye)。夫同情者相(xiang)妒,同事(shi)(shi)(shi)者相(xiang)害,中(zhong)人(ren)所(suo)(suo)不(bu)能(neng)免(mian)也(ye)(ye)。故(gu)君(jun)子(zi)不(bu)以(yi)(yi)人(ren)害人(ren),必(bi)以(yi)(yi)考試(shi)為衡(heng)石(shi)。廢衡(heng)石(shi)而(er)(er)不(bu)用,此美玉(yu)所(suo)(suo)以(yi)(yi)見(jian)誣為石(shi),荊和所(suo)(suo)以(yi)(yi)抱璞而(er)(er)哭之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)也(ye)(ye)。于是(shi)安鄉侯悟,遂言之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)武安侯,武安侯忽之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),不(bu)果試(shi)也(ye)(ye)。此既易試(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)事(shi)(shi)(shi),又馬(ma)(ma)氏(shi)巧名已定,猶忽而(er)(er)不(bu)察,況幽深之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)才,無名之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)璞乎?后(hou)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)君(jun)子(zi)其鑒之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)哉。馬(ma)(ma)先生之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)巧,雖(sui)古(gu)公(gong)輸般、墨翟、王爾,近(jin)漢世(shi)張平(ping)子(zi),不(bu)能(neng)過也(ye)(ye)。公(gong)輸般、墨翟皆見(jian)用于時(shi),乃(nai)有益于世(shi)。平(ping)子(zi)雖(sui)為侍中(zhong),馬(ma)(ma)先生雖(sui)給事(shi)(shi)(shi)省中(zhong),俱不(bu)典(dian)工官,巧無益于世(shi)。用人(ren)不(bu)當其才,聞賢(xian)不(bu)試(shi)以(yi)(yi)事(shi)(shi)(shi),良可恨也(ye)(ye)。”
西晉(jin)鎮南將軍劉弘
西晉鎮(zhen)南(nan)將(jiang)軍劉弘是(shi)中國史載“觀(guan)亮故宅(zhai)”第一人。他曾親眼見過(guo)“損(sun)益連弩”是(shi)不(bu)(bu)容(rong)置疑的(de)。劉弘在(zai)“觀(guan)亮故宅(zhai)”時卻(que)有“物應機,大器(qi)無方,通人靡滯,大德不(bu)(bu)常。……英哉吾子(zi),獨含天靈。豈神(shen)之祗,豈人之精?何(he)思之深,何(he)德之清。……推子(zi)八陣,不(bu)(bu)在(zai)孫、吳,木(mu)牛之奇(qi),則非般模,神(shen)弩之功,一何(he)微妙”(《諸葛(ge)亮傳(chuan)》注引《蜀記》)的(de)感嘆。
《玉(yu)海(hai)》卷一五十《唐靜塞(sai)弩》
宋代(dai)《玉海》卷一五十(shi)(shi)《唐靜塞弩(nu)》條說(shuo)(shuo):張云《咸通解圍錄》——南(nan)(nan)蠻(man)有執旗者傅(fu)城發靜塞弩(nu),貫之(zhi)(zhi)。西蜀弩(nu)名尤(you)多,大者莫逾(yu)連弩(nu),十(shi)(shi)矢謂之(zhi)(zhi)群鴉,一矢謂之(zhi)(zhi)飛槍,通呼為(wei)摧(cui)山(shan)弩(nu),即(ji)孔明(ming)所作元戎(rong)也。此資料(liao)說(shuo)(shuo)的是唐時(shi)西南(nan)(nan)民(min)族中還在使用(yong)一種弩(nu),當(dang)地百姓叫他摧(cui)山(shan)弩(nu),據說(shuo)(shuo)就(jiu)是當(dang)年(nian)的諸葛(ge)連弩(nu)。唐宋時(shi)期,西南(nan)(nan)民(min)族中涉及諸葛(ge)亮(liang)的類似傳說(shuo)(shuo)甚多,可信度較差。
漢末魏朝(chao)大(da)發(fa)明家馬鈞對其進(jin)行了(le)(le)改(gai)進(jin),改(gai)成了(le)(le)一種(zhong)五(wu)十矢連(lian)弩,使其體積、重(zhong)量(liang)大(da)大(da)減輕,成為(wei)一種(zhong)單兵武(wu)器,但(dan)是因為(wei)生(sheng)產(chan)(chan)很復雜,所用的箭矢也(ye)必(bi)須特制,所以沒大(da)量(liang)生(sheng)產(chan)(chan),后失傳(chuan)。
2014年6月(yue),69歲的(de)(de)(de)(de)老(lao)人廖師(shi)傅(fu)制(zhi)造出了(le)失傳已久的(de)(de)(de)(de)“諸(zhu)葛(ge)連(lian)弩”和“神臂弓(gong)”。廖師(shi)傅(fu)還對“矢長八寸”的(de)(de)(de)(de)解讀提出質疑(yi),為了(le)證明自己的(de)(de)(de)(de)判斷,2014年6月(yue),廖師(shi)傅(fu)決定(ding)自制(zhi)諸(zhu)葛(ge)連(lian)弩。不久,廖師(shi)傅(fu)制(zhi)造出了(le)六箭(jian)齊飛的(de)(de)(de)(de)單弓(gong)諸(zhu)葛(ge)連(lian)弩,六箭(jian)齊發可飛出7.3米(mi),“弓(gong)力太弱”。此后,廖師(shi)傅(fu)開始試驗十箭(jian)齊發的(de)(de)(de)(de)單弓(gong)連(lian)弩。
諸(zhu)葛連弩有以下特點:
一是(shi)火(huo)力很強,一次能發射(she)十支箭。
二是可以瞄準目標等到需要時(shi)再發射,有(you)利于捕捉射擊時(shi)機,命中率(lv)比(bi)弓高。
三(san)是體(ti)積、重(zhong)量大,單兵無法使用。
怎(zen)樣理解"一(yi)弩十矢俱(ju)發",是(shi)十支箭同時擊(ji)發,還是(shi)先后連(lian)續發出?這是(shi)認(ren)識、研制諸葛(ge)(ge)連(lian)弩的關鍵所在。事(shi)實上(shang),中(zhong)國古代(dai)在這兩方面都進行過很多(duo)探索,各(ge)有碩果(guo)。正(zheng)是(shi)他們的探索,為后人重新認(ren)識諸葛(ge)(ge)連(lian)弩提(ti)供了基礎。
先看同(tong)時(shi)擊(ji)發(fa)(fa)(fa)(fa)數矢(shi)的弩(nu)(nu)。一(yi)張大弓,同(tong)時(shi)擊(ji)發(fa)(fa)(fa)(fa)兩箭(jian)或三(san)(san)(san)箭(jian),這在(zai)秦漢時(shi)期已經(jing)出現,《史(shi)記(ji)·韓(han)信盧(lu)綰列傳(chuan)第(di)三(san)(san)(san)十三(san)(san)(san)》:"請令強(qiang)弩(nu)(nu)傅(fu)(fu)兩矢(shi)外向。"傅(fu)(fu),通"附",附著,《左傳(chuan)·僖公十四(si)(si)年》"皮之(zhi)不(bu)存,毛將焉傅(fu)(fu)"可(ke)(ke)證。把二矢(shi)同(tong)時(shi)附在(zai)弩(nu)(nu)機(ji)上,當(dang)為一(yi)擊(ji)而同(tong)時(shi)發(fa)(fa)(fa)(fa)射兩矢(shi)的弩(nu)(nu)。《后漢書(shu)·耿純傳(chuan)》:"選敢死二千人,俱持強(qiang)弩(nu)(nu),各(ge)傅(fu)(fu)三(san)(san)(san)矢(shi),使銜枚間行。此當(dang)為同(tong)時(shi)發(fa)(fa)(fa)(fa)射三(san)(san)(san)矢(shi)的弩(nu)(nu)。曹丕《飲馬(ma)長城(cheng)窟行》“發(fa)(fa)(fa)(fa)機(ji)若雷電,一(yi)發(fa)(fa)(fa)(fa)連四(si)(si)五”,說的也是一(yi)擊(ji)而發(fa)(fa)(fa)(fa)四(si)(si)、五矢(shi)。明《武備(bei)志》卷103所載(zai)神臂床子連城(cheng)弩(nu)(nu)(圖七(qi)),可(ke)(ke)同(tong)時(shi)發(fa)(fa)(fa)(fa)射四(si)(si)、五只箭(jian)。這是我國古代關(guan)于"連弩(nu)(nu)"這個專用名祠(ci)的的第(di)二種意思(si),即(ji)指同(tong)時(shi)發(fa)(fa)(fa)(fa)射二矢(shi)或多(duo)矢(shi)的弩(nu)(nu)。
首先,從現有資(zi)料看,還沒有同(tong)時(shi)擊(ji)(ji)發(fa)十(shi)(shi)矢的,更不可能象馬均(jun)說的那樣,“可令(ling)加(jia)五(wu)倍”,同(tong)時(shi)擊(ji)(ji)發(fa)五(wu)十(shi)(shi)矢。事(shi)實上,這(zhe)種床弩也不可能同(tong)時(shi)擊(ji)(ji)發(fa)五(wu)十(shi)(shi)矢。發(fa)箭(jian)應對(dui)準(zhun)目標,十(shi)(shi)個或(huo)五(wu)十(shi)(shi)全敵人排在一起進攻的情況并不多見(jian)。同(tong)時(shi)發(fa)十(shi)(shi)箭(jian)或(huo)五(wu)十(shi)(shi)箭(jian),必(bi)造(zao)成極大的浪費!
第二,一弩(nu)同時發(fa)射十(shi)箭或(huo)五十(shi)箭,即一支弩(nu)機的動力平(ping)分十(shi)份(fen)或(huo)五十(shi)份(fen)后,其射程還能多遠?還有(you)什么殺(sha)傷力可言?
第(di)三(san),這(zhe)種笨重(zhong)的弩床難以攜帶(dai),根本不適(shi)宜南征(zheng)北伐的地(di)理(li)條件,即(ji)不適(shi)宜西南與川陜(shan)交界地(di)區的地(di)理(li)環境(jing)。第(di)四,這(zhe)種弩所用(yong)的矢(shi)(shi),其(qi)長(chang)(chang)度在三(san)尺以上,與諸(zhu)葛連弩的“矢(shi)(shi)長(chang)(chang)八寸”差別(bie)太大。第(di)五(wu),這(zhe)么長(chang)(chang)的矢(shi)(shi),顯然不可能"以鐵為矢(shi)(shi)"。
再(zai)看(kan)連(lian)續發(fa)(fa)射(she)的(de)弩(nu)(nu)(nu),這(zhe)(zhe)又(you)可(ke)(ke)分為兩(liang)大類(lei)。第一(yi)(yi)類(lei)是(shi)(shi)在弩(nu)(nu)(nu)床上(shang)架兩(liang)張(zhang)(zhang)弓(gong)、或(huo)(huo)三張(zhang)(zhang)弓(gong)、或(huo)(huo)四(si)張(zhang)(zhang)弓(gong),戰時可(ke)(ke)利用搖柄繩軸事(shi)先(xian)張(zhang)(zhang)弓(gong)扣箭,一(yi)(yi)般(ban)是(shi)(shi)由一(yi)(yi)名職業射(she)手發(fa)(fa)射(she)。發(fa)(fa)射(she)時雖(sui)有先(xian)后之(zhi)分,但(dan)這(zhe)(zhe)還不是(shi)(shi)嚴格(ge)意義上(shang)的(de)"連(lian)續發(fa)(fa)射(she)"。這(zhe)(zhe)種(zhong)弩(nu)(nu)(nu)在宋(song)(song)(song)代較為流行(xing),《宋(song)(song)(song)史(shi)·太宗(zong)一(yi)(yi)》:"十二(er)(er)月乙丑,幸講武(wu)臺觀機(ji)石連(lian)弩(nu)(nu)(nu)。"《宋(song)(song)(song)史(shi)·真宗(zong)二(er)(er)》:"六(liu)年(nian)春二(er)(er)月戊寅(yin),幸飛山雄武(wu)營,觀發(fa)(fa)機(ji)石、連(lian)弩(nu)(nu)(nu),遂宴射(she)潛龍園。"《宋(song)(song)(song)史(shi)·禮志二(er)(er)十四(si)·軍禮·閱(yue)(yue)武(wu)條(tiao)》:"其按閱(yue)(yue)炮場連(lian)弩(nu)(nu)(nu)及便坐日(ri)閱(yue)(yue)召募新軍時,令習戰如故事(shi)。 "《宋(song)(song)(song)史(shi)·盧斌(bin)傳》:"俄(e)復(fu)(fu)大設(she)機(ji)石、連(lian)弩(nu)(nu)(nu)、沖車、云梯(ti),四(si)面鼓噪乘城,矢(shi)石亂(luan)下,斌(bin)與州將(jiang)(jiang)隨機(ji)設(she)備。"《宋(song)(song)(song)史(shi)·蠻夷傳三·撫水州傳》:"蠻復(fu)(fu)連(lian)弩(nu)(nu)(nu)北岸。"《武(wu)經(jing)總要》記載了宋(song)(song)(song)代的(de)這(zhe)(zhe)幾種(zhong)大型床弩(nu)(nu)(nu)(圖八、九、十)。其實(shi)質(zhi)是(shi)(shi)將(jiang)(jiang)數張(zhang)(zhang)單發(fa)(fa)弩(nu)(nu)(nu)合而為一(yi)(yi),由一(yi)(yi)人(ren)射(she)擊。它能在一(yi)(yi)定程度上(shang)實(shi)現連(lian)續射(she)擊,但(dan)我們認(ren)為這(zhe)(zhe)類(lei)連(lian)弩(nu)(nu)(nu)主要是(shi)(shi)強(qiang)調連(lian)結的(de)意思。它張(zhang)(zhang)弓(gong)時需要數十人(ren)、甚(shen)至上(shang)百人(ren)一(yi)(yi)齊(qi)出力才行(xing)。
專家認為,這也(ye)不(bu)是諸葛連弩(nu)的(de)類型。因為:1,迄今(jin)為止(zhi),在一張(zhang)弩(nu)床上最多只能(neng)架四張(zhang)弓,最高只能(neng)實現四矢(shi)連發,不(bu)可能(neng)連發十矢(shi),更不(bu)可能(neng)象馬(ma)均說的(de)那樣(yang),"可令加(jia)五(wu)倍",連發五(wu)十矢(shi)。2,這種笨重的(de)弩(nu)床也(ye)難以攜帶,不(bu)適宜(yi)西南及(ji)川陜(shan)交(jiao)界地區的(de)地理環境。3,這種弩(nu)所用(yong)的(de)矢(shi),其長度在三(san)尺以上。4,這種矢(shi)也(ye)不(bu)可能(neng)是"以鐵為矢(shi)"。
另有一種連續(xu)發射的弩,明代(dai)茅元(yuan)儀(yi)《武備志》記(ji)載(zai),明人曾研制出"諸葛武侯弩",后(hou)來清人在此基礎(chu)上,曾制造出"彈(dan)弩":
這種弩,我們認為就是失(shi)(shi)傳甚久的諸葛(ge)連弩,至(zhi)少是這種類型。首先,其(qi)"矢長(chang)八寸",能連續(xu)發射十矢,符合諸葛(ge)連弩的兩個基本(ben)數據;又極為輕便,步兵(bing)、騎兵(bing)都能隨身(shen)攜帶,適(shi)宜西南與川陜交界地區的地理環境。惜當(dang)時(shi)火炮已經使用,這一重(zhong)要(yao)研究成(cheng)果(guo)未能引起世人的高度(du)重(zhong)視,未能推廣,不久再度(du)失(shi)(shi)傳。
根據2700年前戰(zhan)國時(shi)期(qi)連(lian)弩改進成一種十矢(shi)連(lian)發的殺傷性遠程武(wu)器,戰(zhan)國時(shi)期(qi)的楚國已(yi)經(jing)有雙發的連(lian)弩。類似于現代(dai)武(wu)器中的遠程火箭(jian)炮連(lian)發的構思,也是(shi)基于單管火箭(jian)炮做的改進。
1,諸葛亮(liang)曾創制了一種(zhong)連(lian)弩(nu),在當時十(shi)(shi)分(fen)先進。這連(lian)弩(nu)有兩個(ge)基(ji)本數(shu)據,一是能連(lian)發十(shi)(shi)矢,二是矢長(chang)只(zhi)有八寸。
2,陳壽(shou)給諸(zhu)葛連(lian)弩(nu)定了一(yi)個性,即“損(sun)益”。
3,馬均為著名科學家(曾改進前人所造織(zhi)綾機(ji)、百戲木偶,曾再次發明已(yi)失傳的指南車、發明翻水車),當他看見諸(zhu)葛連(lian)弩(nu)時,首先是(shi)大贊其“巧(qiao)”,可見它與以前的連(lian)弩(nu)實有(you)大別,其次是(shi)認(ren)為還(huan)可演進為連(lian)發五十矢。希望朝廷立(li)項,讓他試驗并推廣,結果未引起(qi)重視(shi)。這就為后人研制諸(zhu)葛連(lian)弩(nu)提(ti)供了極重要(yao)的線索。
4,傅(fu)玄(xuan)(217年(nian)--278年(nian))為(wei)魏末晉(jin)初的著名(ming)思想家,官至荼騎常(chang)侍,封子爵。他(ta)認為(wei),“馬氏所欲(yu)作者,國(guo)之(zhi)(zhi)精器(qi),軍之(zhi)(zhi)要用也。費(fei)十尋之(zhi)(zhi)木,勞二人之(zhi)(zhi)力,不(bu)經時(shi)而是非定。”從(cong)側面可看到對諸葛(ge)連弩的高度評價。
5,傅玄還(huan)認(ren)為:“馬(ma)先生雖給(gei)事省中,俱(ju)不(bu)典工官,巧無益于(yu)世。用人不(bu)當其(qi)才(cai),聞賢不(bu)試以事,良可恨也。”對朝廷未能批準馬(ma)均(jun)立(li)項,重新研制諸(zhu)葛(ge)連弩(nu)感到非常(chang)遺憾,甚至非常(chang)氣憤(fen)。這或許是諸(zhu)葛(ge)連弩(nu)在諸(zhu)葛(ge)亮身(shen)后不(bu)久(jiu)就失傳的主要原(yuan)因。
6,劉(liu)(liu)弘(hong)身為(wei)大將軍,對兵器非(fei)常(chang)熟知。弩(nu)機的(de)發(fa)射功能由二(er)矢齊發(fa),到(dao)三矢齊發(fa),再到(dao)十矢齊發(fa),只是量的(de)變化,無(wu)質的(de)飛(fei)躍。從戰國至晉,二(er)矢或(huo)三矢齊發(fa)連弩(nu)已(yi)廣(guang)泛使用了(le)幾百(bai)年(nian),劉(liu)(liu)弘(hong)應為(wei)司空見慣。而劉(liu)(liu)弘(hong)看見諸(zhu)葛連弩(nu)時,卻有耳目一新(xin)的(de)感覺,稱其為(wei)“神(shen)弩(nu)”。這說明諸(zhu)葛連弩(nu)是一種不同以往的(de)新(xin)的(de)弩(nu)種。