《長沙過(guo)賈誼宅》是唐(tang)代詩人劉長卿(qing)創作的(de)懷古詩。此詩通過(guo)對(dui)漢代文學家賈誼不幸遭遇的(de)憑吊(diao)和痛惜,抒發了(le)詩人自己被貶的(de)悲(bei)憤與對(dui)當時社會現實(shi)的(de)不滿情緒。全詩意境悲(bei)涼,真(zhen)摯感人,堪稱(cheng)唐(tang)人七律中的(de)精品。
長沙過賈誼宅⑴
三年(nian)謫宦此棲遲(chi)⑵,萬古(gu)惟留(liu)楚客悲⑶。
秋草獨尋人去后(hou)⑷,寒(han)林(lin)空見(jian)日斜時。
漢(han)文(wen)有道(dao)恩猶薄⑸,湘水無(wu)情吊豈知?
寂(ji)寂(ji)江山搖落(luo)處⑹,憐君(jun)何事到天涯!
⑴賈(jia)誼:西漢文帝時(shi)政治家(jia)、文學家(jia)。后被貶為長沙(sha)(sha)王太傅(fu),長沙(sha)(sha)有其故(gu)址。
⑵謫(zhe)宦:貶(bian)官。棲遲:淹留。像鳥(niao)兒(er)那樣的(de)斂翅歇息,飛不起(qi)來。
⑶楚客(ke):流落在楚地(di)的客(ke)居,指賈誼。長沙舊(jiu)屬(shu)楚地(di),故有此稱。一(yi)作“楚國”。
⑷獨:一(yi)作“漸”。
⑸漢文:指漢文帝。
⑹搖落處(chu):一作“正(zheng)搖落”。
你被貶(bian)于此寂寞地住了三(san)載,萬古(gu)留(liu)下你客居楚(chu)地的悲哀。
踏(ta)著秋草(cao)獨(du)自尋(xun)覓(mi)你的足跡,只有黯淡的斜陽(yang)映照著寒(han)林。
為何明(ming)君(jun)卻(que)獨對你恩疏情(qing)薄(bo),湘水無情(qing)怎知(zhi)后人憑吊之意?
江山已經(jing)冷落草木已經(jing)凋零,可(ke)憐(lian)你究(jiu)竟(jing)何故被(bei)貶到(dao)此地!
此(ci)詩(shi)的內容,與作(zuo)者的遷(qian)謫生涯有關。劉長(chang)卿“剛而犯(fan)上(shang),兩遭遷(qian)謫”。第(di)一次(ci)遷(qian)謫在(zai)唐肅宗至德三(san)年(nian)(758)春天,由(you)蘇州(zhou)長(chang)洲(zhou)縣尉(wei)被(bei)(bei)貶為潘州(zhou)南巴縣尉(wei);第(di)二(er)次(ci)在(zai)唐代宗大(da)歷八年(nian)(773)至大(da)歷十二(er)年(nian)(777)間的一個(ge)深秋(qiu),因被(bei)(bei)誣陷(xian),由(you)淮西鄂岳(yue)轉運留后被(bei)(bei)貶為睦州(zhou)司馬。從詩(shi)中(zhong)所(suo)描寫的深秋(qiu)景象來看,此(ci)詩(shi)當作(zuo)于詩(shi)人第(di)二(er)次(ci)遷(qian)謫來到長(chang)沙的時(shi)候,那時(shi)正是秋(qiu)冬之(zhi)交,與詩(shi)中(zhong)節令恰相符合。
在一個深秋(qiu)的(de)(de)傍晚(wan),詩人只(zhi)身來到長(chang)沙賈誼的(de)(de)故居。賈誼,是(shi)漢文(wen)帝(di)時著(zhu)名的(de)(de)政論(lun)家(jia),因(yin)被(bei)權貴中傷,出(chu)為長(chang)沙王(wang)太傅(fu)三(san)年(nian)。后雖被(bei)召回京城,但不得大(da)用,抑郁而(er)死。類似的(de)(de)遭遇,使劉長(chang)卿傷今懷古,感(gan)慨萬(wan)千,而(er)吟詠出(chu)這首律詩。
劉(liu)長(chang)卿,唐代(dai)詩(shi)人,字(zi)文(wen)房,河間(今屬河北(bei))人,天寶進士,曾(ceng)任長(chang)州(zhou)縣尉(wei),因事下(xia)獄,兩(liang)遭貶謫,量移睦州(zhou)司馬,官終隨州(zhou)刺(ci)史。詩(shi)多寫政治失意(yi)之感,也有反映離亂之作,善于描(miao)繪自然景物,以五七言近體(ti)為主,尤長(chang)于五言,稱為“五言長(chang)城(cheng)”。有《劉(liu)隨州(zhou)詩(shi)集》。
這是一篇(pian)堪(kan)稱唐詩精(jing)品的(de)七律。“三年謫宦此(ci)棲遲,萬古惟留楚客(ke)悲。”“三年謫宦”,只落得“萬古”留悲,上(shang)下句(ju)意(yi)鉤連相生(sheng),呼應(ying)緊湊,給人以抑郁(yu)沉重的(de)悲涼之感(gan)。“此(ci)”字,點出(chu)了“賈(jia)誼(yi)宅”。“棲遲”,這種生(sheng)活(huo)本就是驚惶(huang)不安的(de),用以暗喻賈(jia)誼(yi)的(de)侘傺失意(yi),是恰切的(de)。“楚客(ke)”,標舉(ju)賈(jia)誼(yi)的(de)身份。一個“悲”字,直貫(guan)篇(pian)末,奠定(ding)了全詩凄(qi)愴憂憤的(de)基調,不僅切合賈(jia)誼(yi)的(de)一生(sheng),也暗寓了劉(liu)長卿自己遷謫的(de)悲苦命運。
“秋草獨(du)尋人(ren)去(qu)(qu)(qu)后(hou)(hou),寒林空見日(ri)(ri)(ri)斜(xie)時。”頷聯是(shi)(shi)圍繞(rao)題中(zhong)的(de)(de)“過”字(zi)展開描寫的(de)(de)。“秋草”,“寒林”,“人(ren)去(qu)(qu)(qu)”,“日(ri)(ri)(ri)斜(xie)”,渲染出故宅一片蕭條冷(leng)落的(de)(de)景(jing)色,而在(zai)這樣的(de)(de)氛圍中(zhong),詩人(ren)還要去(qu)(qu)(qu)“獨(du)尋”,一種景(jing)仰向慕、寂寞興(xing)嘆的(de)(de)心情,油(you)然(ran)而生。寒林日(ri)(ri)(ri)斜(xie),不僅是(shi)(shi)眼前(qian)所見,也是(shi)(shi)賈(jia)誼當時的(de)(de)實際處境,也正是(shi)(shi)李唐王(wang)朝危(wei)殆形勢的(de)(de)寫照。益(yi)以(yi)“空見”,更進一層地把(ba)哲(zhe)人(ren)其萎,回(hui)天(tian)乏術、無可奈何的(de)(de)痛(tong)苦和(he)悵惘,抒寫得沁人(ren)心脾。這兩句詩還化(hua)用了賈(jia)誼《鵩鳥(niao)賦(fu)》的(de)(de)句子(zi)。賈(jia)誼在(zai)長沙時,看到(dao)古人(ren)以(yi)為不祥的(de)(de)鵩鳥(niao),深(shen)感(gan)自己的(de)(de)不幸,因而在(zai)賦(fu)中(zhong)發出了“庚子(zi)日(ri)(ri)(ri)斜(xie)兮(xi),鵩集余舍”、“野鳥(niao)入(ru)室兮(xi),主(zhu)人(ren)將去(qu)(qu)(qu)”的(de)(de)感(gan)喟。劉長卿借用其字(zi)面,創造(zao)了“人(ren)去(qu)(qu)(qu)后(hou)(hou)”、“日(ri)(ri)(ri)斜(xie)時”的(de)(de)倍覺(jue)黯然(ran)的(de)(de)氣氛。
“漢(han)文有道恩猶薄,湘水(shui)(shui)無情(qing)吊(diao)豈知?”頸聯從賈誼的(de)(de)(de)見(jian)疏,隱(yin)隱(yin)聯系到自(zi)己(ji)(ji)(ji)。出句要注意一(yi)(yi)(yi)個(ge)(ge)“有道”,一(yi)(yi)(yi)個(ge)(ge)“猶”字。號稱“有道”的(de)(de)(de)漢(han)文帝(di),對賈誼尚且這(zhe)(zhe)樣薄恩,那么,當(dang)時昏聵無能(neng)的(de)(de)(de)唐代宗,對劉長卿(qing)(qing)(qing)當(dang)然更談不(bu)上(shang)什么恩遇了;劉長卿(qing)(qing)(qing)的(de)(de)(de)一(yi)(yi)(yi)貶(bian)再(zai)貶(bian),沉淪(lun)坎坷,也就(jiu)是必然的(de)(de)(de)了。這(zhe)(zhe)就(jiu)是所謂(wei)“言外(wai)之意”。詩人(ren)將(jiang)暗諷(feng)的(de)(de)(de)筆(bi)觸曲折地(di)(di)指向當(dang)今皇上(shang),手法是相(xiang)當(dang)高妙的(de)(de)(de)。接著,筆(bi)鋒一(yi)(yi)(yi)轉,寫出了這(zhe)(zhe)一(yi)(yi)(yi)聯的(de)(de)(de)對句“湘水(shui)(shui)無情(qing)吊(diao)豈知”。這(zhe)(zhe)也是頗(po)得含蓄之妙的(de)(de)(de)。湘水(shui)(shui)無情(qing),流去(qu)了多少年(nian)光。楚(chu)國的(de)(de)(de)屈(qu)原哪(na)能(neng)知道上(shang)百年(nian)后,賈誼會來到湘水(shui)(shui)之濱(bin)吊(diao)念自(zi)己(ji)(ji)(ji);西漢(han)的(de)(de)(de)賈誼更想不(bu)到近千年(nian)后的(de)(de)(de)劉長卿(qing)(qing)(qing)又(you)會迎(ying)著蕭瑟的(de)(de)(de)秋風來憑吊(diao)自(zi)己(ji)(ji)(ji)的(de)(de)(de)遺(yi)址。后來者的(de)(de)(de)心曲,恨不(bu)起古人(ren)于地(di)(di)下來傾聽(ting),當(dang)世更沒有人(ren)能(neng)理解。詩人(ren)由衷地(di)(di)在(zai)尋求(qiu)知音(yin),那種抑郁無訴、徒呼(hu)無門的(de)(de)(de)心境,刻畫(hua)得十分動情(qing),十分真切。
“寂(ji)寂(ji)江山搖落處(chu),憐(lian)君何(he)事(shi)到(dao)(dao)天涯(ya)!”尾聯出句(ju)刻畫(hua)了(le)(le)作者獨立風(feng)中的(de)(de)(de)(de)形象。仿佛(fo)他(ta)在(zai)(zai)宅前徘徊,暮(mu)色(se)更(geng)濃了(le)(le),江山更(geng)趨寂(ji)靜。一陣秋(qiu)風(feng)掠過,黃葉紛(fen)紛(fen)飄落,在(zai)(zai)枯草上亂舞。這幅荒村日(ri)暮(mu)圖,正(zheng)是(shi)劉長卿(qing)活動的(de)(de)(de)(de)典型環境。它象征著(zhu)當時(shi)國家的(de)(de)(de)(de)衰敗局勢,與(yu)第四句(ju)的(de)(de)(de)(de)“日(ri)斜(xie)時(shi)”映襯照(zhao)應,加重(zhong)了(le)(le)詩(shi)(shi)篇(pian)的(de)(de)(de)(de)時(shi)代(dai)氣息和感(gan)情(qing)色(se)彩。“君”,既指代(dai)賈(jia)誼,也指代(dai)劉長卿(qing)自己;“憐(lian)君”,不僅是(shi)憐(lian)人,更(geng)是(shi)憐(lian)己。“何(he)事(shi)到(dao)(dao)天涯(ya)”,可(ke)見(jian)二(er)人原本不應該放逐到(dao)(dao)天涯(ya)。這里的(de)(de)(de)(de)弦外音是(shi):我(wo)和您都(dou)是(shi)無罪的(de)(de)(de)(de)呵,為(wei)什么要受到(dao)(dao)這樣嚴厲(li)的(de)(de)(de)(de)懲(cheng)罰!這是(shi)對(dui)強加在(zai)(zai)他(ta)們身上的(de)(de)(de)(de)不合(he)理現實(shi)的(de)(de)(de)(de)強烈控訴。讀著(zhu)這故(gu)為(wei)設(she)問的(de)(de)(de)(de)結尾,仿佛(fo)看到(dao)(dao)了(le)(le)詩(shi)(shi)人抑制不住的(de)(de)(de)(de)淚水,聽到(dao)(dao)了(le)(le)詩(shi)(shi)人一聲(sheng)聲(sheng)傷心哀惋的(de)(de)(de)(de)嘆喟(kui)。詩(shi)(shi)人聯系與(yu)賈(jia)誼遭貶(bian)的(de)(de)(de)(de)共同的(de)(de)(de)(de)遭遇,心理上更(geng)使眼(yan)中的(de)(de)(de)(de)景色(se)充滿凄(qi)涼寥落之(zhi)情(qing)。滿腹牢騷,對(dui)歷來有才人多遭不幸感(gan)慨(kai)系之(zhi),更(geng)是(shi)將自己和賈(jia)誼融為(wei)一體。
這首(shou)懷古詩(shi)表面上(shang)(shang)詠的(de)是(shi)(shi)古人(ren)(ren)古事(shi),實(shi)際上(shang)(shang)還是(shi)(shi)著(zhu)眼于今(jin)人(ren)(ren)今(jin)事(shi),字里行間處(chu)處(chu)有詩(shi)人(ren)(ren)的(de)自我(wo)在,但(dan)這些又寫得不那么露,而(er)是(shi)(shi)很講究(jiu)含(han)蓄蘊藉的(de),詩(shi)人(ren)(ren)善(shan)于把自己的(de)身世(shi)際遇、悲愁感興,巧妙地結合到(dao)詩(shi)歌的(de)形(xing)象中去,于曲折處(chu)微露諷世(shi)之(zhi)意,給(gei)人(ren)(ren)以警醒的(de)感覺。
明代高棅《唐詩品(pin)匯》:劉云:怨甚(shen)(“漢文有道”二句下)。
明代(dai)胡(hu)震亨《唐音癸簽》:“秋(qiu)草獨尋人去(qu)后,寒(han)林空見日(ri)斜時。”初讀之似(si)海語,不(bu)知其最確切也,誼《鵩(fu)賦(fu)》云(yun):“四月孟夏,庚子日(ri)斜,野(ye)鳥入室(shi),主人將去(qu)。”“日(ri)斜”、“人去(qu)”,即用(yong)誼語,略無(wu)痕(hen)跡(ji)。
明代周(zhou)珽《唐詩選脈會通評(ping)林(lin)》:周(zhou)敬曰:哀怨之(zhi)甚,《鵩(fu)賦》中(zhong)語,自然妙合。周(zhou)珽曰:以風雅之(zhi)神,行感愾之(zhi)思(si),正如《鵩(fu)鳥》一(yi)賦,直欲悲吊千(qian)古。吳山民云;三、四無限凄傷(shang),一(yi)結黯然。
明代邢(xing)昉《唐風定》:深(shen)悲(bei)極(ji)怨(yuan),乃復妍秀溫和,妙(miao)絕(jue)千古。
清代胡以梅《唐詩貫珠》:松秀輕圓,中(zhong)唐風致。
清代朱之荊《增訂唐詩摘鈔》:黃生曰:后四句語語打到(dao)自(zi)家身上,憐賈正所以自(zi)憐也。三、四“人去”、“日斜(xie)”,皆(jie)《鵩(fu)賦》中字,妙在用事(shi)無痕。
清(qing)代(dai)趙臣瑗《山滿樓箋(jian)注唐(tang)詩七言(yan)律》:筆法頓(dun)挫,言(yan)外有無窮感慨,不愧(kui)中唐(tang)高(gao)調。
清代(dai)喬億(yi)《大歷詩略(lve)》:極沉摯(zhi)以澹緩出之,結乃(nai)深悲而反咎(jiu)之也(ye)。讀此詩須(xu)得其言(yan)外自傷意,茍非遷客,何以低回如(ru)此?
清代(dai)吳瑞榮(rong)《唐詩(shi)箋要》:怨(yuan)語難工,難在澹宕婉深耳(er)。“秋草”、“湘水”二(er)語,尤當雋絕千古。
清代沈(shen)德(de)潛《唐詩別裁(cai)》:誼之遷謫,本因被讒,今(jin)云何事而(er)來,含情不盡(jin)。
清代梅成(cheng)棟《精選七律(lv)耐吟集》:“一(yi)唱(chang)三嘆息,慷慨(kai)有(you)余哀”,此種是也(ye)。
清代(dai)方東樹(shu)《昭昧詹言(yan)》:首二句敘賈誼(yi)宅(zhai),三四“過”字,五六入議(yi),收以自己托意(yi),亦(yi)全(quan)是言(yan)外有作詩人(ren)在,過宅(zhai)人(ren)在。
清代施補華《峴傭(yong)說詩》:“漢文有道”一聯(lian)可謂工矣。上(shang)聯(lian)“芳草獨尋(xun)人(ren)去后,寒林空見(jian)日(ri)(ri)斜(xie)時”疑為空寫,不知“人(ren)去”句(ju)即用《鵩賦》“主人(ren)將去”,“日(ri)(ri)斜(xie)”句(ju)即用“庚子(zi)日(ri)(ri)斜(xie)”。可悟運(yun)典之妙,水中著鹽,如是(shi)(shi)如是(shi)(shi)。
清代王闿運《湘綺(qi)樓說詩(shi)》:運典無痕跡。