《古詩四(si)帖》是唐代張旭(xu)創(chuang)作的書法(fa)作品(pin)。
《宣和書(shu)譜》、《續書(shu)畫題跋記》、《式古堂書(shu)畫匯考》等著錄。
通篇筆(bi)畫豐滿(man),絕無(wu)纖弱浮滑之(zhi)筆(bi)。行(xing)文跌宕(dang)起伏(fu),動靜交(jiao)錯,滿(man)紙如(ru)云煙繚(liao)繞(rao),實(shi)乃草(cao)書顛(dian)峰之(zhi)篇。北(bei)京(jing)大學教授、引碑入草(cao)開創者李志敏評價(jia):“古詩四帖(tie)無(wu)一(yi)筆(bi)不爭,無(wu)一(yi)筆(bi)不讓(rang),有呼有應(ying),渾然天(tian)成。”今(jin)人郭子緒云:“《古詩四帖(tie)》,可以說是(shi)張旭全部(bu)生(sheng)命(ming)的(de)結(jie)晶,是(shi)天(tian)才美(mei)和自然美(mei)的(de)典型,民族藝術(shu)的(de)精華,永(yong)恒美(mei)的(de)象征。”
東明九芝蓋,北燭五云(yun)車。飄飖入倒景,出沒(mei)上煙霞。春泉下玉溜,青鳥向金華。漢帝看(kan)桃(tao)核,齊侯問棘花。應逐(zhu)上元酒,同來訪(fang)蔡家。
北闕臨丹水,南宮生絳云。龍(long)泥(ni)印(yin)玉簡(jian),大火練(lian)真文。上元風雨(yu)散(san),中天(tian)哥(ge)吹分。虛(xu)駕千尋上,空(kong)香萬里聞(wen)。
謝靈運王子晉贊
淑(shu)質(zhi)非不麗,難(nan)之以(yi)萬(wan)年。儲(chu)宮非不貴,豈若上登天。王子復清曠,區中實嘩(hua)囂(xiao)。喧既見浮丘公,與爾共紛(fen)翻。
巖下一(yi)老公,四(si)五少年贊
衡(heng)山(shan)采藥人,路迷糧亦絕。過(guo)息巖(yan)下坐,正見相對說。一老四五少,仙隱不別可?其書(shu)非世教(jiao),其人必賢哲。
《古詩四帖》錄文為四首(shou)詩賦。前兩(liang)首(shou)分別是南(nan)北朝(chao)(chao)庾信的《道士(shi)步(bu)虛(xu)詞》之(zhi)六和(he)之(zhi)八,后兩(liang)首(shou)是南(nan)朝(chao)(chao)謝靈運的《王(wang)子晉贊》和(he)《巖下見(jian)一老(lao)翁四五少年贊》。
《庾子山集》和(he)《謝(xie)靈運集校注》分別錄(lu)有原文如下:
東明(ming)九芝(zhi)蓋(gai),北(bei)燭五云車。飄飖入倒景,出沒(mei)上煙霞。春泉下玉溜,青鳥向金華。漢帝看(kan)桃(tao)核,齊侯問棗(zao)花。上元應送酒,來向蔡經家。
北闕(que)臨玄水,南宮生(sheng)絳云。龍泥印(yin)玉(yu)策(ce),大火(huo)煉真文。上元風(feng)雨(yu)散,中天歌吹分(fen)。靈駕千尋上,空香(xiang)萬里聞。
謝靈運王子晉贊
淑質非(fei)不(bu)麗(li),難(nan)以之百年(nian)。儲(chu)宮非(fei)不(bu)貴,豈(qi)若登云天。王子愛清凈(jing),區(qu)中實(shi)驊囂。喧(xuan)既見浮(fu)丘公,與爾共紛翻。
巖下見一老翁四五(wu)少年贊
衡(heng)山采藥(yao)人,路迷糧亦絕(jue)。過(guo)息(xi)巖下坐,正見相對說。一老四五少(shao),仙隱不可別。其(qi)書(shu)非世教,其(qi)人必賢(xian)哲。
張旭(xu)(658年至(zhi)747年),字伯高(gao),一字季明(ming),吳縣人。唐代著名(ming)書法(fa)家(jia)。初任常(chang)熟尉,后官至(zhi)金吾長史,故人稱(cheng)“張長史”。善(shan)詩。
張旭是(shi)唐代著名書(shu)法(fa)(fa)家陸柬之的(de)(de)外(wai)孫,自幼得其(qi)傳,工書(shu)法(fa)(fa),精通(tong)楷(kai)書(shu),最善草(cao)(cao)書(shu)。他(ta)把當時(shi)流行(xing)的(de)(de)“今(jin)草(cao)(cao)”書(shu)體,發展為筆法(fa)(fa)放(fang)縱(zong)、筆勢連綿回(hui)繞、字(zi)形變化(hua)繁多的(de)(de)“狂草(cao)(cao)”書(shu)體,是(shi)書(shu)壇(tan)“狂草(cao)(cao)”的(de)(de)奠基(ji)人(ren)。自言“觀(guan)公主(zhu)擔(dan)夫(fu)爭道,又聞(wen)鼓吹而(er)得筆法(fa)(fa)意,觀(guan)孫大娘(niang)舞劍器而(er)得其(qi)神”。他(ta)那變化(hua)萬千、奇狀(zhuang)莫(mo)測(ce)的(de)(de)草(cao)(cao)書(shu),達(da)到了“揮毫落紙(zhi)如云煙”的(de)(de)境地,被后(hou)人(ren)稱(cheng)為“草(cao)(cao)圣(sheng)”。
據史書記(ji)載,張旭嗜好飲酒,每(mei)當喝(he)得(de)酩(ming)酊大醉時,他(ta)便呼叫狂跑,然(ran)后(hou)揮毫下(xia)筆,其字(zi)逸勢奇(qi)狀,瀟灑豪放,有時則用頭(tou)發蘸墨(mo)寫字(zi),待到(dao)酒醒,觀之(zhi)如(ru)神(shen)來之(zhi)筆,不(bu)(bu)可復得(de),被人稱為(wei)“張顛(dian)”。他(ta)是(shi)當時長安城(cheng)里的“八仙”之(zhi)一,杜(du)甫曾(ceng)在(zai)《飲中八仙歌》中贊道:“張旭三懷草(cao)圣書”。韓(han)愈曾(ceng)說:“旭善草(cao)收,不(bu)(bu)治他(ta)技。喜怒窘窮,憂悲愉佚,怨恨思慕,酣醉無聊(liao),不(bu)(bu)平有動(dong)于心,必于草(cao)書焉發之(zhi)。
”揭示(shi)了(le)張旭用充滿激情的(de)(de)書(shu)法(fa)語言抒寫(xie)心(xin)頭奔騰(teng)澎湃的(de)(de)情感。其(qi)(qi)傳世作品(pin)有《古詩(shi)四帖》、《千字文》、《郎官石柱記(ji)》等。其(qi)(qi)書(shu)法(fa)開啟了(le)中唐的(de)(de)浪漫(man)主義寫(xie)意書(shu)風,展示(shi)了(le)唐代書(shu)法(fa)全盛時期風采,唐文宗李(li)昂曾下(xia)詔(zhao),將李(li)白的(de)(de)詩(shi)歌、裴曼的(de)(de)劍(jian)舞(wu)和(he)張旭的(de)(de)草書(shu)定為“三絕(jue)”。
《古詩四帖》是否為(wei)張(zhang)旭所作,尚有爭(zheng)議,但它是張(zhang)旭筆法系統中(zhong)(zhong)(zhong)一件重要的(de)(de)(de)(de)作品(pin)。它大部分線條(tiao)不強調提按,而(er)重視粗(cu)細均勻的(de)(de)(de)(de)線條(tiao)中(zhong)(zhong)(zhong)使轉與速(su)度的(de)(de)(de)(de)變化。中(zhong)(zhong)(zhong)側(ce)鋒(feng)(feng)并用(yong),筆鋒(feng)(feng)常落(luo)在(zai)線條(tiao)端(duan)部的(de)(de)(de)(de)一側(ce),但立即(ji)轉為(wei)中(zhong)(zhong)(zhong)鋒(feng)(feng);同時(shi)流暢中(zhong)(zhong)(zhong)又往往生出圭角,如“年”、“別”等字(zi),有不可端(duan)倪之感(gan)。左右(you)部分銜(xian)接時(shi),有時(shi)用(yong)粗(cu)重的(de)(de)(de)(de)線條(tiao)。這一點在(zai)顏真卿《劉中(zhong)(zhong)(zhong)使帖》中(zhong)(zhong)(zhong)“期”、“將”的(de)(de)(de)(de)筆觸也可看到(dao),通(tong)過此點能看到(dao)顏、張(zhang)的(de)(de)(de)(de)關系。
狂草(cao)(cao)中的(de)(de)點(dian)畫(hua)(hua)與(yu)其(qi)他書體(ti)中的(de)(de)點(dian)畫(hua)(hua)不(bu)同。其(qi)一(yi),狂草(cao)(cao)點(dian)畫(hua)(hua)在(zai)(zai)連續(xu)運動中完成,而(er)且較為快速,對(dui)(dui)控(kong)制(zhi)用筆的(de)(de)敏捷、準確有很(hen)高要求;其(qi)二,其(qi)他書體(ti)字體(ti)中留駐、按(an)頓等常用的(de)(de)方(fang)法(fa)在(zai)(zai)狂草(cao)(cao)中無法(fa)使用,只能更(geng)多地依靠手(shou)腕及其(qi)他關節的(de)(de)控(kong)制(zhi),因此在(zai)(zai)臨習中一(yi)定要找到與(yu)點(dian)畫(hua)(hua)形狀(zhuang)相配合的(de)(de)運動方(fang)式。一(yi)種(zhong)(zhong)點(dian)畫(hua)(hua),書家(jia)可以用不(bu)同的(de)(de)筆法(fa)臨寫(xie)(xie)出大體(ti)相似的(de)(de)形狀(zhuang),但對(dui)(dui)狂草(cao)(cao)來說,只有自然而(er)流暢地書寫(xie)(xie)出這(zhe)一(yi)形狀(zhuang)才是(shi)可取的(de)(de),其(qi)它操作方(fang)法(fa)不(bu)是(shi)把學習者和(he)欣(xin)賞者引(yin)向另(ling)一(yi)種(zhong)(zhong)風(feng)格,而(er)是(shi)引(yin)人離開草(cao)(cao)書。
《古詩四帖(tie)》中有少量弱(ruo)筆(bi),但無損于(yu)整(zheng)個作品的流動、敦厚(hou),就大部分線條(tiao)而言(yan),已達到得心(xin)應手、落筆(bi)成趣的境界。草(cao)書(shu)中不離法則(ze)而隨意(yi)驅運法則(ze),這是高(gao)閑等人從來不曾(ceng)夢想過的境地。
“四帖”中真正使人感(gan)到(dao)意外的還是字(zi)(zi)結構(gou)(gou)。由于閱讀與欣賞習慣的影響,“單(dan)字(zi)(zi)結構(gou)(gou)”總是欣賞者感(gan)覺(jue)中甩不掉(diao)的一個層(ceng)面。與張旭其他作(zuo)(zuo)品(pin)相比,這件作(zuo)(zuo)品(pin)不符合他慣常的構(gou)(gou)字(zi)(zi)規則。
《古詩四(si)帖(tie)》屬狂草(cao)。特點是較(jiao)過去(qu)更為狂放(fang),整(zheng)體氣勢如長江大河(he)一瀉千里,急風驟雨,所以(yi)在(zai)草(cao)書(shu)(shu)發展史上(shang)是新突破。它打(da)破了(le)魏晉(jin)時(shi)期拘謹的(de)(de)草(cao)書(shu)(shu)風格。把草(cao)書(shu)(shu)在(zai)原(yuan)有(you)的(de)(de)基礎(chu)結構上(shang),將上(shang)下兩(liang)字(zi)的(de)(de)筆畫緊(jin)密相連,所謂“連綿還繞”,有(you)時(shi)兩(liang)個(ge)字(zi)看(kan)(kan)起來(lai)象一個(ge)字(zi),有(you)時(shi)一個(ge)字(zi)看(kan)(kan)起來(lai)卻象兩(liang)個(ge)字(zi)。在(zai)章法安排(pai)上(shang),也是疏(shu)密懸殊很(hen)大。在(zai)書(shu)(shu)寫上(shang),也一反魏晉(jin)“匆匆不及草(cao)書(shu)(shu)”的(de)(de)四(si)平八(ba)穩(wen)的(de)(de)傳統書(shu)(shu)寫速(su)度,而采取了(le)奔放(fang)、寫意的(de)(de)抒情形式。
《古詩四帖(tie)》,張旭自己(ji)并未書(shu)款(kuan),說(shuo)它是張旭作品(pin)是根據董其昌鑒定,后(hou)人多沿此說(shuo),但也(ye)頗(po)有爭議。
張旭(xu)草書(shu)(shu)的(de)(de)(de)(de)(de)章法大致可(ke)(ke)以(yi)分為單(dan)字界限清(qing)晰和單(dan)字界限不清(qing)晰這(zhe)樣(yang)兩(liang)類。前者如(ru)《晚(wan)復帖(tie)》,后(hou)者如(ru)《古詩四(si)帖(tie)》。兩(liang)類作品(pin)書(shu)(shu)寫時(shi)的(de)(de)(de)(de)(de)心(xin)態(tai)有(you)(you)所不同。前一類作品(pin)書(shu)(shu)寫時(shi)注意力可(ke)(ke)以(yi)主要放在(zai)字結構上(shang),同時(shi)關注各字的(de)(de)(de)(de)(de)連(lian)(lian)綴即可(ke)(ke);后(hou)一類作品(pin)書(shu)(shu)寫時(shi)以(yi)線條疏密(mi)及連(lian)(lian)續性的(de)(de)(de)(de)(de)控制為首要目標。狂(kuang)草中空(kong)間的(de)(de)(de)(de)(de)疏密(mi)有(you)(you)時(shi)出現強烈的(de)(de)(de)(de)(de)變化,但張旭(xu)的(de)(de)(de)(de)(de)作品(pin)中,疏密(mi)變化都是逐漸(jian)發(fa)生的(de)(de)(de)(de)(de)。換言(yan)之(zhi),由疏到(dao)密(mi),或由密(mi)到(dao)疏,都有(you)(you)個過渡階段(duan),《肚(du)痛(tong)貼》中從(cong)“肚(du)痛(tong)”到(dao)“不可(ke)(ke)”這(zhe)樣(yang)突兀(wu)的(de)(de)(de)(de)(de)變化只是個特例。
《古(gu)詩(shi)四(si)帖》筆法(fa)奔放不羈,如(ru)驚電激雷(lei),倏忽(hu)萬(wan)里(li),而(er)又不離規矩。行文(wen)跌(die)宕起伏,動靜交錯,滿紙(zhi)如(ru)云(yun)煙繚繞,實(shi)乃(nai)草(cao)書顛(dian)峰之篇。董(dong)其昌評說:“有懸崖墜,急(ji)雨旋(xuan)風之勢。”
《古詩四(si)(si)帖》通篇氣勢奔放,運筆(bi)無往(wang)不收,如(ru)(ru)錐劃沙(sha),無纖(xian)巧(qiao)浮華之筆(bi)。盛唐時期(qi),以張旭為代表的(de)一(yi)(yi)派草(cao)書(shu)(shu)(shu)風(feng)靡(mi)一(yi)(yi)時,它打破了魏晉時期(qi)拘謹的(de)草(cao)書(shu)(shu)(shu)風(feng)格(ge)。把(ba)草(cao)書(shu)(shu)(shu)在(zai)(zai)原有(you)(you)(you)的(de)基礎結構上(shang)(shang),將上(shang)(shang)下兩(liang)字(zi)(zi)的(de)筆(bi)畫緊密(mi)相連,所謂“連綿還繞”,有(you)(you)(you)時兩(liang)個字(zi)(zi)看起來象(xiang)一(yi)(yi)個字(zi)(zi),有(you)(you)(you)時一(yi)(yi)個字(zi)(zi)看起來卻象(xiang)兩(liang)個字(zi)(zi)。在(zai)(zai)章(zhang)法安排上(shang)(shang),也是疏密(mi)懸殊(shu)很(hen)大。在(zai)(zai)書(shu)(shu)(shu)寫上(shang)(shang),也一(yi)(yi)反(fan)魏晉“匆(cong)匆(cong)不及(ji)草(cao)書(shu)(shu)(shu)”的(de)四(si)(si)平(ping)八穩的(de)傳統(tong)書(shu)(shu)(shu)寫速度,而采取了奔放、寫意的(de)抒情形式。正如(ru)(ru)唐代文學家韓愈(yu)《送高閑上(shang)(shang)人序》中所云:“張旭善草(cao)書(shu)(shu)(shu),不冶它技,喜怒窘(jiong)窮,憂悲愉佚(yi),怨(yuan)恨,思慕,酣醉(zui)無聊,不平(ping),有(you)(you)(you)動(dong)于心,必于從草(cao)書(shu)(shu)(shu)焉(yan)發之。”