張芝,東漢著名書法家,概述圖所示系他的(de)草書《冠軍帖》局部(bu)。該(gai)帖刻本刊于北宋《淳化(hua)閣帖》。
知(zhi)汝(ru)殊(shu)愁(chou),且得還(huan)為(wei)佳也。冠(guan)軍(jun)暫暢(chang)釋,當(dang)不(bu)(bu)得極蹤(zong)。可恨吾病來,不(bu)(bu)辨行動,潛處耳。終年經此(ci),當(dang)議何(he)理耶?且方友(you)諸(zhu)分張,不(bu)(bu)知(zhi)以去復得一(yi)會。不(bu)(bu)講忘(wang)不(bu)(bu)忘(wang),可恨汝(ru)還(huan),當(dang)思更(geng)就理。所游迷,誰同故數(shu)往(wang)虎丘,不(bu)(bu)此(ci)甚蕭(xiao)索,看過還(huan)議,共(gong)集散(san)耳。不(bu)(bu)見奴,粗(cu)悉(xi)書,云(yun)見左軍(jun),彌(mi)若臨(lin)聽故也。
《淳(chun)化(hua)(hua)閣(ge)帖》也稱《淳(chun)化(hua)(hua)秘閣(ge)法(fa)帖》,簡稱“閣(ge)帖”,是我國歷史上第一部著(zhu)名的(de)大型法(fa)帖。該“閣(ge)帖”是北宋淳(chun)化(hua)(hua)三年(992年)宋太宗出(chu)秘閣(ge)(帝王藏(zang)圖書(shu)之所)所藏(zang)歷代法(fa)書(shu),命翰林侍書(shu)王著(zhu)編次為10卷(juan),摹刻在棗木板上,拓賜大臣。
張(zhang)(zhang)芝(zhi)(zhi)字伯(bo)英,生年不(bu)詳,約卒于東漢獻(xian)帝(di)初(chu)平三年(192),敦煌酒泉(今甘肅酒泉)人。其(qi)書(shu)(shu)(shu)法(fa)學崔(cui)瑗、杜度,變其(qi)法(fa)度,善草(cao)(cao)書(shu)(shu)(shu)。他省(sheng)減章草(cao)(cao)的(de)點畫波磔,創立“今草(cao)(cao)”,有(you)青出于藍(lan)的(de)美(mei)譽,被后(hou)人推為“草(cao)(cao)圣(sheng)”。晉代王羲之在論書(shu)(shu)(shu)法(fa)時稱:“鐘(繇(zhou))、張(zhang)(zhang)(芝(zhi)(zhi))而外,其(qi)余不(bu)足觀。”唐代張(zhang)(zhang)懷瓘《書(shu)(shu)(shu)斷》評論張(zhang)(zhang)芝(zhi)(zhi)的(de)草(cao)(cao)書(shu)(shu)(shu):“字之體勢,一筆(bi)而成,偶有(you)不(bu)連(lian),而血(xue)脈不(bu)斷,及其(qi)連(lian)者(zhe),氣(qi)候通(tong)其(qi)隔(ge)行……世稱一筆(bi)書(shu)(shu)(shu),起自張(zhang)(zhang)伯(bo)英,即此(ci)也(ye)。”可知(zhi)張(zhang)(zhang)芝(zhi)(zhi)在我國書(shu)(shu)(shu)法(fa)史上有(you)十(shi)分(fen)重要(yao)的(de)地位(wei)。張(zhang)(zhang)芝(zhi)(zhi)的(de)《冠軍帖》、《終年帖》是書(shu)(shu)(shu)法(fa)愛(ai)好者(zhe)練習草(cao)(cao)書(shu)(shu)(shu)的(de)范本(ben)。
作品意義:
蘇東(dong)(dong)坡在書論中寫道:“筆(bi)成冢(zhong),墨(mo)成池,不(bu)及(ji)羲(xi)之(zhi)即獻之(zhi);筆(bi)禿千管,墨(mo)磨萬(wan)錠(ding),不(bu)作(zuo)張(zhang)芝作(zuo)索靖。”這(zhe)段文中點了4個書法家:東(dong)(dong)晉(jin)的王羲(xi)之(zhi)、王獻之(zhi);東(dong)(dong)漢的張(zhang)芝和(he)西晉(jin)的索靖。
張芝以勤學聞名(ming),取法漢時的(de)杜度和崔瑗。據(ju)傳家(jia)中衣帛,皆先(xian)書(shu)寫而后染,臨池學書(shu),水為之(zhi)黑。由于張芝幼(you)時就顯示出過(guo)于常人的(de)穎(ying)慧,及(ji)長,朝廷征其(qi)為官(guan),辭(ci)之(zhi)不仕(shi),被(bei)認(ren)為有高潔(jie)的(de)操守(shou)。
從(cong)《冠(guan)軍(jun)帖(tie)(tie)》來看張(zhang)芝(zhi)的(de)創作態勢,是遠遠地(di)走在(zai)了漢(han)代(dai)書(shu)(shu)法家的(de)前列,甚至(zhi)讓人(ren)(ren)感到懷疑,人(ren)(ren)在(zai)漢(han)代(dai)的(de)張(zhang)芝(zhi),居然能夠以如此鮮(xian)活靈(ling)動的(de)線(xian)條來表達。因為在(zai)此文化背景之下(xia),書(shu)(shu)壇上(shang)除了中規中矩的(de)隸(li)書(shu)(shu)外,章(zhang)草(cao)依舊(jiu)一(yi)副古拙(zhuo)厚實的(de)面(mian)貌。雖然說擺脫隸(li)意(yi)的(de)草(cao)法已在(zai)漢(han)代(dai)簡牘中出現了,但是無論如何,都與《冠(guan)軍(jun)帖(tie)(tie)》這種(zhong)輕(qing)盈靈(ling)動的(de)線(xian)條相去甚遠。三(san)國時的(de)韋(wei)誕認為張(zhang)芝(zhi)是“草(cao)圣(sheng)”,后世(shi)沿用,可見張(zhang)芝(zhi)在(zai)草(cao)書(shu)(shu)方面(mian)的(de)聲名(ming)、地(di)位絕高(gao),就像是書(shu)(shu)壇上(shang)的(de)健(jian)跑(pao)者,遠遠地(di)將他人(ren)(ren)甩在(zai)身后,超(chao)乎尋常(chang)地(di)躍(yue)過時代(dai),獨(du)自領跑(pao)——我們找不到和《冠(guan)軍(jun)帖(tie)(tie)》相同的(de)筆法、筆意(yi),以致驚嘆不已。
現在能夠看到(dao)的(de)《冠(guan)軍帖》已(yi)是刻本(ben),6行(xing),32字,刊于宋《淳化閣帖》。
打開《冠軍帖》,就有縱橫(heng)氣(qi)勢撲(pu)到眼前,疾馳中筆(bi)法(fa)奇詭多(duo)變,回轉(zhuan)勾連、舒(shu)卷各得其(qi)宜。南朝的(de)羊欣在《采古來(lai)(lai)能(neng)書(shu)人名》稱張芝“善(shan)草書(shu),精勁(jing)絕倫”。斷(duan)(duan)和連的(de)交替是張芝筆(bi)法(fa)的(de)一(yi)個要(yao)點,合適則連起(qi),不(bu)(bu)(bu)(bu)合適則斷(duan)(duan)開,隨意所(suo)至。如第四(si)行(xing)為三個字群:“蹤”、“可恨(hen)吾”、“病來(lai)(lai)”。連則乘(cheng)勢而不(bu)(bu)(bu)(bu)激流(liu)過澗,斷(duan)(duan)則果斷(duan)(duan)利(li)落,捉控于瞬(shun)間。圓轉(zhuan)也是張芝筆(bi)法(fa)的(de)另一(yi)特(te)點,圓轉(zhuan)助長(chang)了氣(qi)勢的(de)貫注,如波瀾開合,一(yi)波未(wei)平,一(yi)波復起(qi);又如兵家之陣,出(chu)入變化,不(bu)(bu)(bu)(bu)可端倪。明人方以智認為“奇者(zhe)不(bu)(bu)(bu)(bu)為法(fa)縛(fu)”,通常認為奇必越法(fa)背法(fa),但在張芝筆(bi)下(xia),奇而守法(fa),線條的(de)運用純(chun)乎草法(fa),不(bu)(bu)(bu)(bu)是那(nei)種蠻力使(shi)氣(qi)的(de)糾纏不(bu)(bu)(bu)(bu)清。
在漢代書(shu)法里,如張芝這般勾連緊密(mi)的(de)“一(yi)筆書(shu)”,打破(po)了(le)章草(cao)橫勢(shi)(shi)運筆、字(zi)態橫向、字(zi)單(dan)一(yi)而不相連的(de)物理空間(jian)和心理空間(jian),形成了(le)上(shang)下貫通(tong)、逶迤(yi)連綿的(de)縱(zong)向氣(qi)勢(shi)(shi)。
在(zai)《冠軍帖》中(zhong),張芝(zhi)用筆(bi)如(ru)(ru)飛,卻精到不雜力含其中(zhong)。盡管是(shi)刻石,線條仍(reng)然堅韌圓動,就(jiu)是(shi)細(xi)如(ru)(ru)發絲(si)之(zhi)筆(bi),也爽朗直率。清代朱和羹說得(de)好:“細(xi)處(chu)用力最(zui)難,如(ru)(ru)度曲遇低(di)調低(di)字(zi),要婉(wan)轉清澈(che),仍(reng)須有棱角(jiao),不可含糊過去,如(ru)(ru)畫(hua)人物,衣折之(zhi)游絲(si)紋,全見力量,筆(bi)筆(bi)貫(guan)以精神。”張芝(zhi)也是(shi)在(zai)細(xi)部為我們展示了(le)一個書家具有的(de)深厚功力。
《冠軍帖》還(huan)能給人一(yi)種美(mei)感(gan),就是飄(piao)逸空靈的氣(qi)度(du)(du)。線條(tiao)飄(piao)逸而(er)(er)不(bu)(bu)飄(piao)忽,沒有(you)火辣(la)辣(la)的氣(qi)味,而(er)(er)是純正、脫俗(su),把草書(shu)(shu)寫雅致(zhi)了,也寫得靈動了。圓轉的筆調多,運用不(bu)(bu)好則大圈(quan)圈(quan)套小圈(quan)圈(quan),雷同(tong)且俗(su)氣(qi)。而(er)(er)在(zai)這(zhe)里,弧(hu)(hu)度(du)(du)多變,弧(hu)(hu)形多樣(yang),交錯包含(han),不(bu)(bu)斷給人以新(xin)鮮(xian)感(gan)。張(zhang)芝(zhi)用筆不(bu)(bu)是往粗壯雄厚處發展,也非豐腴澤麗,而(er)(er)是筆鋒(feng)輕入紙,躍起而(er)(er)行,不(bu)(bu)雕(diao)不(bu)(bu)琢。南(nan)朝梁武帝認為“張(zhang)芝(zhi)書(shu)(shu)如漢武愛道,憑虛欲仙(xian)”,此評有(you)些虛幻,但是不(bu)(bu)難感(gan)受(shou),意即張(zhang)芝(zhi)書(shu)(shu)有(you)脫俗(su)之(zhi)美(mei),不(bu)(bu)是那種實在(zai)的世俗(su)氣(qi),妙(miao)處透徹玲瓏(long),不(bu)(bu)可湊泊(bo),如水中之(zhi)月,鏡中之(zhi)象,令人遠想。
此(ci)作用(yong)筆淋(lin)漓(li)酣暢(chang),使轉法度嚴謹,表現了書家(jia)良好的(de)控(kong)筆能(neng)力。點畫起(qi)止(zhi)分(fen)明,收放(fang)有度。點畫處的(de)“實”與(yu)牽絲(si)的(de)“虛(xu)”相得益彰(zhang)。字勢奇崛,振人心神(shen)。結字時有巧思(si),如“散”之險絕、“見”之內斂,“粗”字“米”旁的(de)右(you)上(shang)一點置入(ru)“且”的(de)左(zuo)上(shang)角等,都令人叫絕。