《禮器碑》是刊(kan)刻于(yu)東漢(han)永(yong)壽二年(nian)(156年(nian))的(de)一(yi)方(fang)碑刻,又稱“韓明府孔子廟碑”等(deng),無撰(zhuan)書人姓名,屬(shu)隸書書法作品,現存于(yu)曲(qu)阜漢(han)魏碑刻陳(chen)列館。
《禮器(qi)碑(bei)(bei)》為(wei)圓首碑(bei)(bei),碑(bei)(bei)身高(gao)173厘(li)米(mi),寬78.5厘(li)米(mi),厚20厘(li)米(mi)。碑(bei)(bei)文記述了魯(lu)相韓(han)敕優免孔子(zi)舅族顏(yan)氏和(he)妻族亓官(guan)氏邑中(zhong)繇發、造作孔廟禮器(qi)、修飾孔子(zi)宅廟、制作兩車的功(gong)績。碑(bei)(bei)陽(yang)末3行(xing)及碑(bei)(bei)陰、兩側刻有104人姓名及捐(juan)款錢數,與《乙瑛碑(bei)(bei)》《史晨(chen)碑(bei)(bei)》合稱(cheng)孔廟三碑(bei)(bei)。書(shu)(shu)(shu)法上,其(qi)筆畫瘦勁且(qie)有輕重(zhong)變化,結體緊密又有開張舒展(zhan),捺角粗壯斜行(xing),長波尾(wei)部(bu)尖挑,風(feng)格質樸淳厚,是東漢(han)隸書(shu)(shu)(shu)的典型代表(biao),書(shu)(shu)(shu)法價值很(hen)高(gao),歷來被金石家(jia)(jia)、書(shu)(shu)(shu)法家(jia)(jia)奉為(wei)隸書(shu)(shu)(shu)楷(kai)模。
第一列(lie) 第二列(lie) 第三列(lie)
東海(hai)傅河東臨汾敬謙字季(ji)松千。右尉九江浚遒(qiu)唐安季(ji)興五百。相守史(shi)薛王芳(fang)伯道三百。魯孔建壽(shou)二百。
時令漢中南鄭(zheng)趙(zhao)宣字子雅。司徒掾魯巢壽(shou)文(wen)后三(san)百。相行義史文(wen)陽(yang)公石(shi)煇世平(ping)百。
故(gu)丞(cheng)魏令河南(nan)京丁 河南(nan)偃(yan)師度(du)征漢賢二百。魯傅兗子豫二百。任城亢父治真百。
左尉北海劇趙福字仁直五(wu)百。南陽平氏王自子尤(you)二(er)百。魯孫般三(san)百。魯孔昭叔(shu)祖百。亓廬城子二(er)百。
(說(shuo)明:碑(bei)左(zuo)側共4行(xing),每行(xing)分(fen)3列,列首字對齊(qi),列間有(you)間隔。)
惟永壽二年,青龍在涒嘆,霜(shuang)月之(zhi)靈,皇(huang)(huang)極之(zhi)日。魯相河南京韓(han)君,追惟太古,華胥生皇(huang)(huang)雄,顏□┘育孔(kong)寶(bao),俱制元道(dao),百王(wang)不(bu)改(gai)。孔(kong)子(zi)近圣,為漢定道(dao)。自天王(wang)以(yi)下(xia),至于初學,莫(mo)不(bu)
皇戲統華胥,承天(tian)畫卦。顏(yan)育空桑,孔(kong)制元孝,俱祖(zu)紫宮,大一所授。前闿(kai)九(jiu)頭,以升(sheng)言(yan)教,后制百(bai)王,┘獲麟來(lai)吐。制不空作,承天(tian)之(zhi)語(yu)。乾(qian)元以來(lai),三(san)九(jiu)之(zhi)載,八皇三(san)代,至孔(kong)乃備。圣人不世,期(qi)五百(bai)載。┘三(san)陽吐圖,二陰出讖(chen),制作之(zhi)義(yi),以俟(si)知奧。于穆韓君,獨見天(tian)意,復圣二族,逴越(yue)絕思。修造禮樂,┘胡輦器(qi)用,存古舊宇(yu),殷勤宅廟,朝車威熹,出誠造□,
第一列(lie) 第二列(lie) 第三(san)列(lie)
韓(han)明(ming)府名(ming)敕字(zi)叔節。故涿郡大守魯(lu)(lu)麃次公五(wu)千。故從事魯(lu)(lu)張嵩眇(miao)高五(wu)百。
潁川長社王玄君真二百。故會稽大(da)守(shou)魯傅(fu)世起千。相(xiang)主簿(bu)魯薛陶元方三(san)百。
河東大陽西門儉元節二(er)百(bai)。故樂(le)安相(xiang)魯麃季公(gong)千(qian)。相(xiang)史魯周乾伯德三百(bai)。
(說(shuo)明:□,表示缺(que)字;┘,表示分(fen)行(xing);末3行(xing)每行(xing)均分(fen)3列(lie),列(lie)首(shou)字對(dui)齊,列(lie)間(jian)有間(jian)隔。)
第一列 第二(er)列 第三列 第四列
山陽(yang)瑕丘九百(bai)(bai)(bai)元(yuan)臺三百(bai)(bai)(bai)。魯(lu)徐伯賢(xian)二百(bai)(bai)(bai)。河東臨汾敬信子直千。泰山巨平韋仲(zhong)元(yuan)二百(bai)(bai)(bai)。蕃王狼子二百(bai)(bai)(bai)。
齊國廣張建(jian)平二百(bai)(bai),其人處(chu)士。魯劉圣(sheng)長(chang)二百(bai)(bai)。河南雒陽左叔虞二百(bai)(bai)。泰山費淳于鄰季(ji)遺二百(bai)(bai)。
上黨(dang)長子(zi)楊萬子(zi)三(san)百(bai)(bai)。河(he)南(nan)匽師胥鄰通國三(san)百(bai)(bai)。東(dong)郡(jun)武陽董(dong)元(yuan)厚二百(bai)(bai)。故安德(de)侯相彭城劉彪伯存五百(bai)(bai)。
處士(shi)魯(lu)孔征子舉(ju)二(er)百(bai)。河(he)南平(ping)陰樊文高二(er)百(bai)。東郡武陽桓仲毅二(er)百(bai)。故(gu)平(ping)陵令魯(lu)麃恢元世五百(bai)。
(說明:碑左側共4行,每行分4列(lie),列(lie)首字(zi)對齊,列(lie)間(jian)有間(jian)隔。)
第一列(lie) 第二列(lie) 第三列(lie)
曲成侯王暠二百。潁川長(chang)社王季孟三百。故督(du)郵魯(lu)趙煇彥臺二百。
河南成皋蘇漢(han)明二百,其(qi)人處士。汝南宋公國(guo)陳漢(han)方二百。郎(lang)中魯孔宙季(ji)將千。
河南(nan)雒(luo)陽種亮奉高五百(bai)。山陽南(nan)平陽陳漢(han)甫二百(bai)。御史(shi)魯孔翊元世千。
故兗州從事(shi)任城呂育季華三千。任城番(fan)君舉二百。大尉掾魯(lu)孔凱仲弟千。
故下邳令東平陸王褒文博(bo)千。任(ren)城(cheng)王子(zi)松二(er)百(bai)。魯孔曜(yao)仲雅二(er)百(bai)。魯孔儀甫二(er)百(bai)。
故穎(ying)陽令文陽鮑宮元威千(qian)。任城謝伯威二百。處(chu)士魯孔方(fang)廣率(lv)千(qian)。
河南雒(luo)陽李(li)申伯百(bai)。任城高伯世二百(bai)。魯孔巡(xun)伯男(nan)二百(bai)。文陽蔣元道二百(bai)。
趙國(guo)邯(han)鄲宋瑱元世(shi)二(er)百。相主簿薛曹訪濟興三(san)百。魯(lu)孔憲(xian)仲則(ze)百,文陽王逸文豫二(er)百。
彭城廣戚姜尋子長二百(bai)。相(xiang)中賊(zei)史薛虞(yu)韶興公二百(bai)。尚書(shu)侍郎魯孔彪(biao)元上(shang)三千(qian)。
平原樂陵朱恭敬公二(er)百。薛弓奉高二(er)百。魯(lu)孔汛漢光(guang)二(er)百。南陽宛(wan)張光(guang)仲孝二(er)百。
平原(yuan)濕陰馬瑤元冀二百。相史卞(bian)呂松□遠百。守廟百石(shi)魯孔恢圣文(wen)千(qian)。
彭城龔治(zhi)世平(ping)二百。騶韋伯(bo)卿二百。褒成(cheng)侯魯孔建壽(shou)千。河南雒(luo)陽王(wang)敬(jing)子慎(shen)二百。
泰山鮑(bao)丹漢公二(er)百。處士魯劉靜子著千。故從事魯孔樹君(jun)德(de)千。
京兆(zhao)劉(liu)安(an)初二百(bai)(bai)。故(gu)薛令河內溫朱熊(xiong)伯珍(zhen)五百(bai)(bai)。故(gu)從(cong)事(shi)魯(lu)王陵(ling)少初二百(bai)(bai)。魯(lu)孔(kong)朝(chao)升(sheng)高二百(bai)(bai)。魯(lu)石(shi)子重二百(bai)(bai)。
下(xia)邳周宣光二百。故(gu)豫州從事蕃加進子高(gao)(gao)千(qian)。故(gu)督郵魯(lu)開煇(hui)景高(gao)(gao)二百。行義掾魯(lu)弓(gong)如叔都二百。
河間束州齊伯宣(xuan)二(er)百(bai)。魯曹悝初孫二(er)百(bai)。魯劉仲俊二(er)百(bai)。北海劇袁隆(long)展(zhan)世百(bai)。
陳國(guo)苦虞崇伯(bo)宗二百(bai)。魯(lu)劉元達(da)二百(bai)。魯(lu)夏侯(hou)廬頭二百(bai)。魯(lu)周(zhou)房伯(bo)臺(tai)百(bai)。
(說(shuo)明:碑陰(yin)共17行(xing),每行(xing)分3列,列首(shou)字對齊,列間有間隔;□,表示(shi)缺字。)
《禮器(qi)碑》立于(yu)東(dong)漢永(yong)壽(shou)二年(156年)。據碑文記(ji)載,東(dong)漢時期,魯相韓敕修建孔廟(miao)并為孔廟(miao)添設了各(ge)式各(ge)樣(yang)的禮器(qi),于(yu)是(shi)官史和黎民百姓(xing)一起出資(zi)刊刻《禮器(qi)碑》來歌頌他的功德。
《禮器(qi)碑》整體(ti)神(shen)清(qing)氣(qi)(qi)健,沉(chen)靜肅穆,典雅秀(xiu)麗,清(qing)超絕塵,清(qing)剛(gang)之(zhi)氣(qi)(qi)充溢紙面。清(qing)虛靈動中(zhong)透著空靈灑(sa)脫,格調高古中(zhong)洋溢著清(qing)新典雅,雄(xiong)健疏宕,氣(qi)(qi)韻奪人。意定神(shen)閑,舉止淡然(ran),宛若翩翩君(jun)子(zi)莊重但不失(shi)活潑(po),儒雅卻不乏嚴(yan)厲。
《禮(li)器(qi)碑》的用筆具(ju)有以下三(san)個特(te)點(dian):
一、筆畫瘦勁
《禮器碑》的(de)用(yong)筆(bi),大多(duo)都是比較瘦的(de),但瘦而不弱,瘦勁(jing)如鐵,纖(xian)而能厚(hou),起筆(bi)、收筆(bi)都干(gan)凈(jing)利落,廟堂高古(gu)之(zhi)氣油(you)然而生。線條剛柔相濟(ji),收筆(bi)處(chu)多(duo)方(fang)折、粗壯,輕重的(de)反差(cha),給人(ren)以很(hen)強的(de)節奏感。結體(ti)嚴謹,規整(zheng)平實,令人(ren)賞心悅目。
二、富于變化
《禮(li)器碑》的筆畫(hua)富于變(bian)化(hua),從筆畫(hua)長短、粗(cu)細(xi)、蠶(can)頭(tou)、波磔(zhe)、方圓(yuan)方面來看,《禮(li)器碑》的線條凝練而不(bu)失流動(dong),秀(xiu)雅中(zhong)又(you)靈(ling)動(dong)多變(bian)。清剛而不(bu)乏蒼勁,嚴謹(jin)而不(bu)乏自由(you)。如“古(gu)”“下”“圣(sheng)”字,蠶(can)頭(tou)、燕尾和行筆處無(wu)一雷同,均有變(bian)化(hua),可謂靜中(zhong)寓動(dong),變(bian)化(hua)之(zhi)中(zhong)見統一,顯得(de)非常之(zhi)瀟灑(sa)靈(ling)動(dong)。
作為主筆畫(hua)的橫畫(hua)在碑中出現了很多次,各有(you)不同(tong),如“古”字(zi)的橫畫(hua)細若鐵畫(hua)銀鉤,堅挺有(you)力;“下”字(zi)的橫畫(hua)則(ze)粗(cu)如刷帚(zhou),卻又(you)韻格(ge)靈動(dong),不顯(xian)呆板,線(xian)條起伏變化;“圣”字(zi)的橫畫(hua)則(ze)富有(you)動(dong)感(gan),有(you)俯(fu)仰,規整中見(jian)律動(dong)。
三、波磔分明
和《曹全碑(bei)》的(de)柔(rou)美(mei)秀潤、流(liu)利婉暢,《張遷碑(bei)》的(de)方勁古拙、雄厚(hou)樸茂相(xiang)比,《禮器(qi)碑(bei)》比《曹全碑(bei)》俊挺勁健,比《張遷碑(bei)》瘦勁飄(piao)逸。從線條來看,作者(zhe)書寫時(shi)時(shi)很有節奏的(de),果斷而又(you)富有彈跳力,如“秦”字的(de)捺畫,起筆、運(yun)筆的(de)時(shi)候都是(shi)細瘦的(de),收筆時(shi)重(zhong)重(zhong)的(de)頓下(xia)再提(ti)筆,既有靜謐之美(mei),又(you)靈動生趣,頗具自然飄(piao)逸之美(mei)。
《禮器碑》用(yong)筆(bi)變(bian)化(hua)豐富,筆(bi)意清(qing)新勁(jing)健,瘦勁(jing)有力,線(xian)條剛柔相間(jian)。其中,雁尾多呈方形,如“心”字、“作(zuo)”字,且用(yong)筆(bi)較重(zhong),和大多數瘦勁(jing)的(de)筆(bi)畫形成強(qiang)烈的(de)對比(bi),看上去古樸強(qiang)勁(jing)。筆(bi)畫結構以左右(you)舒展(zhan)的(de)橫(heng)向取勢,字多呈扁行,于平正中見險(xian)齊,變(bian)化(hua)豐富。
除(chu)具橫平(ping)豎直、平(ping)畫寬結、整(zheng)齊端(duan)莊等隸書(shu)普遍(bian)結體特點外,《禮器碑》書(shu)法(fa)結體平(ping)整(zheng)中見險(xian)絕(jue),寓(yu)奇(qi)險(xian)于(yu)平(ping)正,寓(yu)疏秀于(yu)嚴密,奇(qi)古中求變化,一字(zi)一奇(qi),不可(ke)端(duan)倪(ni)。可(ke)以歸結為:
①動(dong)靜(jing)結(jie)合。碑中書法(fa)結(jie)體往(wang)往(wang)正(zheng)(zheng)(zheng)斜(xie)相依(yi),正(zheng)(zheng)(zheng)得靜(jing),斜(xie)求動(dong),故動(dong)靜(jing)結(jie)合,生動(dong)活潑。如“龍(long)”字,左邊部分(fen)帶傾斜(xie)的(de)動(dong)勢,右邊部分(fen)端正(zheng)(zheng)(zheng)安靜(jing);“歡”字左邊安靜(jing),右邊呈跳(tiao)舞的(de)動(dong)態;“天”字兩橫總體平靜(jing),一撇(pie)一捺恰如一個(ge)邁步前進的(de)人,充滿動(dong)感。
②收(shou)放(fang)(fang)結(jie)合。碑中(zhong)字(zi)(zi)(zi)體(ti)結(jie)體(ti)多收(shou)放(fang)(fang),以避(bi)免平板單調,營造了一(yi)(yi)張一(yi)(yi)弛、活力四射的視(shi)覺效(xiao)果(guo)。如“以”字(zi)(zi)(zi)左(zuo)(zuo)邊(bian)(bian)收(shou)右(you)(you)邊(bian)(bian)放(fang)(fang),“人”部(bu)(bu)撇收(shou)捺放(fang)(fang);“沙(sha)”字(zi)(zi)(zi)是左(zuo)(zuo)上收(shou)下部(bu)(bu)放(fang)(fang),一(yi)(yi)長(chang)撇特放(fang)(fang)縱,托(tuo)起三點(dian)水(shui),妙趣橫生(sheng);“道”字(zi)(zi)(zi)與“沙(sha)”字(zi)(zi)(zi)正好(hao)相反(fan),右(you)(you)上邊(bian)(bian)收(shou)下邊(bian)(bian)放(fang)(fang),一(yi)(yi)長(chang)捺基本呈(cheng)45度傾(qing)斜伸展而出,托(tuo)起“首”部(bu)(bu);“族”字(zi)(zi)(zi)和“改”字(zi)(zi)(zi)都是左(zuo)(zuo)收(shou)右(you)(you)放(fang)(fang),且兩字(zi)(zi)(zi)右(you)(you)邊(bian)(bian)也都是左(zuo)(zuo)收(shou)右(you)(you)放(fang)(fang)。“造”字(zi)(zi)(zi)同“道”字(zi)(zi)(zi),也是右(you)(you)上部(bu)(bu)收(shou)下邊(bian)(bian)放(fang)(fang)。通過收(shou)和放(fang)(fang),張與弛,使結(jie)體(ti)天真爛然、生(sheng)氣橫出。
③疏(shu)(shu)密結(jie)合(he)。碑中(zhong)文字(zi)(zi)在疏(shu)(shu)密搭配之中(zhong)多(duo)著(zhu)心機,從而虛實兼具、趣味橫生。如“樂”字(zi)(zi)整體上密下疏(shu)(shu),但(dan)上部又密中(zhong)有(you)(you)疏(shu)(shu),下部也疏(shu)(shu)中(zhong)有(you)(you)密;“中(zhong)”字(zi)(zi)內疏(shu)(shu)外(wai)密,下邊一橫為了配合(he)內疏(shu)(shu)的效果(guo),故意斷開(kai),以留白的方式(shi)顯(xian)現,更增加了內疏(shu)(shu)外(wai)密的視覺效果(guo)。
④曲直(zhi)結合(he)。曲與直(zhi),來于規與矩,所謂(wei)沒有規矩不能成方(fang)圓。一(yi)(yi)曲一(yi)(yi)直(zhi),一(yi)(yi)柔一(yi)(yi)剛(gang),對立(li)而(er)(er)又統一(yi)(yi),充(chong)滿藝術(shu)性。如“世”字(zi)(zi)三豎(shu)除有方(fang)向的變化外(wai),而(er)(er)且(qie)左(zuo)邊豎(shu)呈“S”型曲線,與右(you)邊的兩(liang)(liang)直(zhi)豎(shu)形(xing)成對比(bi);“君”字(zi)(zi)“口(kou)”部兩(liang)(liang)橫(heng)有曲直(zhi)對比(bi),兩(liang)(liang)豎(shu)也(ye)有曲直(zhi)變化。
總而言(yan)之(zhi),《禮器(qi)碑》的(de)筆(bi)(bi)(bi)畫與(yu)筆(bi)(bi)(bi)畫之(zhi)間(jian)講(jiang)究(jiu)聯系和(he)變化,無單調重(zhong)復(fu)之(zhi)嫌,而筆(bi)(bi)(bi)畫之(zhi)間(jian)又(you)通過(guo)氣和(he)筆(bi)(bi)(bi)意緊(jin)密相連,以(yi)氣貫之(zhi),使(shi)曲與(yu)直的(de)筆(bi)(bi)(bi)畫緊(jin)密聯系。通過(guo)“若斷還連”的(de)氣勢(shi)貫通,使(shi)結構(gou)渾然一體,宛若天成于(yu)“志氣和(he)平,不激不厲”的(de)氣度中安排著曲與(yu)直,創造了柔美(mei)與(yu)陽剛的(de)意境。
《禮器碑》的(de)章(zhang)法(fa)字距大,行距小(xiao),有長空排云、橫越天宇之勢,有時故意打破行列整(zheng)齊(qi)、中(zhong)(zhong)規中(zhong)(zhong)矩的(de)單調感,在橫向和縱(zong)向上產生小(xiao)的(de)起伏變化(hua),如水波的(de)漣漪,又(you)似(si)春柳的(de)搖曳(ye),具有韻律感和音樂美。
明末清初金(jin)石(shi)書法(fa)家郭宗昌:①其(qi)字畫之妙,非筆非手,古雅無前,若得之神功,弗由人造,所謂“星流電(dian)轉(zhuan),纖逾植發”尚未足(zu)形容也。漢(han)(han)諸碑(bei)結體命意皆可(ke)(ke)仿(fang)佛,獨此(ci)碑(bei)如(ru)(ru)河漢(han)(han),可(ke)(ke)望不可(ke)(ke)即也。(《金(jin)石(shi)史(shi)·卷上·漢(han)(han)韓明府叔(shu)節修孔廟禮(li)器(qi)(qi)碑(bei)》)②以余平(ping)生所見漢(han)(han)隸(li),當以孔廟《禮(li)器(qi)(qi)碑(bei)》為第一,神奇渾璞,譬之詩,則(ze)西京;此(ci)則(ze)風贍高華,如(ru)(ru)建安諸子。譬之書,《禮(li)器(qi)(qi)》則(ze)《季直表》,此(ci)則(ze)《蘭亭敘》。(《金(jin)石(shi)史(shi)·卷上·漢(han)(han)曹景完碑(bei)》)
清(qing)(qing)代書(shu)(shu)法家王澍:①《乙(yi)瑛》雄(xiong)古(gu)(gu)(gu),《韓(han)(han)(han)(han)敕(chi)》變(bian)化(hua),《史(shi)(shi)晨(chen)》嚴謹(jin),皆漢(han)(han)(han)(han)隸(li)極則。(《虛(xu)(xu)舟(zhou)(zhou)題(ti)(ti)(ti)跋(ba)(ba)·原卷一(yi)(yi)·漢(han)(han)(han)(han)魯(lu)相(xiang)(xiang)(xiang)為(wei)(wei)(wei)孔(kong)(kong)(kong)(kong)(kong)廟(miao)(miao)(miao)置百石卒史(shi)(shi)碑(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)》)②漢(han)(han)(han)(han)人(ren)作字(zi)(zi)(zi),皆有(you)(you)(you)生趣(qu)(qu),此(ci)(ci)(ci)(ci)碑(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)意(yi)在有(you)(you)(you)無(wu)(wu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)間(jian),趣(qu)(qu)出法象之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)外(wai),有(you)(you)(you)整(zheng)齊(qi)處,有(you)(you)(you)不(bu)(bu)(bu)(bu)整(zheng)齊(qi)處。如(ru)“下”字(zi)(zi)(zi)、“乃(nai)”字(zi)(zi)(zi)、“桑”字(zi)(zi)(zi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)添改(gai),“紫”字(zi)(zi)(zi)、“絕(jue)”字(zi)(zi)(zi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)行草,尤(you)覺(jue)天(tian)真爛然(ran),生氣(qi)勃出。此(ci)(ci)(ci)(ci)皆前古(gu)(gu)(gu)所未(wei)有(you)(you)(you),而(er)(er)(er)今始(shi)開創之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),遂(sui)已啟(qi)褚公《雁塔圣教序(xu)》、顏公《宋(song)廣平(ping)》等碑(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)先。(《虛(xu)(xu)舟(zhou)(zhou)題(ti)(ti)(ti)跋(ba)(ba)·原卷二(er)(er)(er)(er)·漢(han)(han)(han)(han)魯(lu)相(xiang)(xiang)(xiang)韓(han)(han)(han)(han)敕(chi)孔(kong)(kong)(kong)(kong)(kong)廟(miao)(miao)(miao)碑(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)》)③隸(li)法以(yi)(yi)(yi)(yi)漢(han)(han)(han)(han)為(wei)(wei)(wei)極,每碑(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)各(ge)出一(yi)(yi)奇,莫有(you)(you)(you)同者(zhe),而(er)(er)(er)此(ci)(ci)(ci)(ci)碑(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)尤(you)為(wei)(wei)(wei)奇絕(jue),瘦勁(jing)如(ru)鐵(tie),變(bian)化(hua)若龍,一(yi)(yi)字(zi)(zi)(zi)一(yi)(yi)奇,不(bu)(bu)(bu)(bu)可端(duan)倪。(《虛(xu)(xu)舟(zhou)(zhou)題(ti)(ti)(ti)跋(ba)(ba)·原卷二(er)(er)(er)(er)·漢(han)(han)(han)(han)魯(lu)相(xiang)(xiang)(xiang)韓(han)(han)(han)(han)敕(chi)孔(kong)(kong)(kong)(kong)(kong)廟(miao)(miao)(miao)碑(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)》)④此(ci)(ci)(ci)(ci)碑(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)上承斯、喜,下啟(qi)鐘、王,無(wu)(wu)法不(bu)(bu)(bu)(bu)備,而(er)(er)(er)不(bu)(bu)(bu)(bu)可名一(yi)(yi)法;無(wu)(wu)妙(miao)(miao)不(bu)(bu)(bu)(bu)臻,而(er)(er)(er)莫能窮眾(zhong)妙(miao)(miao)。后(hou)此(ci)(ci)(ci)(ci)惟(wei)鐘太尉《賀捷表(biao)》、王右軍《蘭亭(ting)》、楊(yang)義和(he)《黃(huang)庭內景(jing)經》為(wei)(wei)(wei)能得(de)其不(bu)(bu)(bu)(bu)傳之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)妙(miao)(miao)。歐、虞以(yi)(yi)(yi)(yi)后(hou),各(ge)得(de)一(yi)(yi)體(ti),而(er)(er)(er)未(wei)屆精(jing)華。褚河南雖極意(yi)摹擬,然(ran)具體(ti)而(er)(er)(er)微,畢竟一(yi)(yi)間(jian)未(wei)達。(《虛(xu)(xu)舟(zhou)(zhou)題(ti)(ti)(ti)跋(ba)(ba)·原卷二(er)(er)(er)(er)·漢(han)(han)(han)(han)魯(lu)相(xiang)(xiang)(xiang)韓(han)(han)(han)(han)敕(chi)孔(kong)(kong)(kong)(kong)(kong)廟(miao)(miao)(miao)碑(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)》)⑤漢(han)(han)(han)(han)碑(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)有(you)(you)(you)雄(xiong)古(gu)(gu)(gu)者(zhe),有(you)(you)(you)渾勁(jing)者(zhe),有(you)(you)(you)方整(zheng)者(zhe),求其清(qing)(qing)微變(bian)化(hua),無(wu)(wu)如(ru)此(ci)(ci)(ci)(ci)碑(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)。觀其用筆,一(yi)(yi)正一(yi)(yi)偏(pian),游行自在,動(dong)合天(tian)機,心思學力(li),到(dao)此(ci)(ci)(ci)(ci)一(yi)(yi)齊(qi)無(wu)(wu)用。此(ci)(ci)(ci)(ci)唯捻破管,畫破紙,筆成冢,研成臼,漸老(lao)漸熟(shu),乃(nai)始(shi)恍然(ran)遇(yu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。口說不(bu)(bu)(bu)(bu)濟事(shi)。(《虛(xu)(xu)舟(zhou)(zhou)題(ti)(ti)(ti)跋(ba)(ba)·原卷二(er)(er)(er)(er)·漢(han)(han)(han)(han)魯(lu)相(xiang)(xiang)(xiang)韓(han)(han)(han)(han)敕(chi)孔(kong)(kong)(kong)(kong)(kong)廟(miao)(miao)(miao)碑(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)》)⑥書(shu)(shu)到(dao)熟(shu)來(lai),自然(ran)生變(bian),此(ci)(ci)(ci)(ci)碑(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)無(wu)(wu)字(zi)(zi)(zi)不(bu)(bu)(bu)(bu)變(bian)。“魯(lu)”字(zi)(zi)(zi)、“百”字(zi)(zi)(zi),不(bu)(bu)(bu)(bu)知多(duo)少,莫有(you)(you)(you)同者(zhe)。此(ci)(ci)(ci)(ci)豈有(you)(you)(you)意(yi)于(yu)變(bian)?只是熟(shu)故。若未(wei)熟(shu)便(bian)有(you)(you)(you)意(yi)求變(bian),所以(yi)(yi)(yi)(yi)數變(bian)輒窮。(《虛(xu)(xu)舟(zhou)(zhou)題(ti)(ti)(ti)跋(ba)(ba)·原卷二(er)(er)(er)(er)·漢(han)(han)(han)(han)魯(lu)相(xiang)(xiang)(xiang)韓(han)(han)(han)(han)敕(chi)孔(kong)(kong)(kong)(kong)(kong)廟(miao)(miao)(miao)碑(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)》)⑦吾以(yi)(yi)(yi)(yi)《孔(kong)(kong)(kong)(kong)(kong)和(he)》《韓(han)(han)(han)(han)敕(chi)》《史(shi)(shi)晨(chen)》三碑(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)舉(ju)似學者(zhe),以(yi)(yi)(yi)(yi)為(wei)(wei)(wei)遒古(gu)(gu)(gu)莫如(ru)《孔(kong)(kong)(kong)(kong)(kong)和(he)》,清(qing)(qing)超(chao)莫如(ru)《韓(han)(han)(han)(han)敕(chi)》,肅括(kuo)莫如(ru)《史(shi)(shi)晨(chen)》,三碑(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)足概(gai)漢(han)(han)(han)(han)隸(li)。其實(shi)《孔(kong)(kong)(kong)(kong)(kong)和(he)》《史(shi)(shi)晨(chen)》二(er)(er)(er)(er)碑(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)皆各(ge)就一(yi)(yi)偏(pian)而(er)(er)(er)詣其極,唯《韓(han)(han)(han)(han)敕(chi)》無(wu)(wu)美不(bu)(bu)(bu)(bu)備,以(yi)(yi)(yi)(yi)為(wei)(wei)(wei)清(qing)(qing)超(chao)卻又遒勁(jing),以(yi)(yi)(yi)(yi)為(wei)(wei)(wei)遒勁(jing)卻又肅括(kuo),自有(you)(you)(you)分隸(li)以(yi)(yi)(yi)(yi)來(lai),莫有(you)(you)(you)超(chao)妙(miao)(miao)如(ru)此(ci)(ci)(ci)(ci)碑(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)者(zhe)。則此(ci)(ci)(ci)(ci)碑(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)實(shi)足并有(you)(you)(you)《孔(kong)(kong)(kong)(kong)(kong)和(he)》《史(shi)(shi)晨(chen)》之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)勝。千(qian)變(bian)萬化(hua),而(er)(er)(er)不(bu)(bu)(bu)(bu)逾矩,更非《孔(kong)(kong)(kong)(kong)(kong)和(he)》《史(shi)(shi)晨(chen)》所能盡而(er)(er)(er)知。(《虛(xu)(xu)舟(zhou)(zhou)題(ti)(ti)(ti)跋(ba)(ba)·原卷二(er)(er)(er)(er)·漢(han)(han)(han)(han)魯(lu)相(xiang)(xiang)(xiang)韓(han)(han)(han)(han)敕(chi)孔(kong)(kong)(kong)(kong)(kong)廟(miao)(miao)(miao)碑(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)》)⑧此(ci)(ci)(ci)(ci)碑(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)書(shu)(shu)有(you)(you)(you)五節,體(ti)凡(fan)八(ba)(ba)變(bian),碑(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)文(wen)矜練(lian),以(yi)(yi)(yi)(yi)全力(li)赴(fu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),故力(li)出字(zi)(zi)(zi)外(wai),無(wu)(wu)美不(bu)(bu)(bu)(bu)備。銘(ming)文(wen)則矜意(yi)稍解,清(qing)(qing)超(chao)絕(jue)塵,幾欲筆不(bu)(bu)(bu)(bu)著紙。文(wen)后(hou)九人(ren),韓(han)(han)(han)(han)敕(chi)大書(shu)(shu)姓字(zi)(zi)(zi),文(wen)如(ru)薤葉(xie),獨為(wei)(wei)(wei)矜重。后(hou)八(ba)(ba)人(ren)比(bi)于(yu)銘(ming)文(wen),無(wu)(wu)復矜意(yi),而(er)(er)(er)清(qing)(qing)圓(yuan)(yuan)超(chao)妙(miao)(miao),動(dong)乎(hu)自然(ran)。碑(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)陰與(yu)文(wen)后(hou)八(ba)(ba)人(ren)風韻略似,而(er)(er)(er)天(tian)機浮動(dong),一(yi)(yi)正一(yi)(yi)偏(pian),往往于(yu)無(wu)(wu)意(yi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)中觸處生妙(miao)(miao)。至兩側而(er)(er)(er)筆益縱絕(jue)矣,左側逾時復作,別(bie)開一(yi)(yi)境,筆雖極縱而(er)(er)(er)清(qing)(qing)圓(yuan)(yuan)超(chao)妙(miao)(miao),復縱不(bu)(bu)(bu)(bu)逾矩。右側則與(yu)已垂(chui)竭,但存一(yi)(yi)段清(qing)(qing)氣(qi)于(yu)空明(ming)有(you)(you)(you)無(wu)(wu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)間(jian),雖不(bu)(bu)(bu)(bu)作意(yi),而(er)(er)(er)功益奇。(《虛(xu)(xu)舟(zhou)(zhou)題(ti)(ti)(ti)跋(ba)(ba)·原卷二(er)(er)(er)(er)·漢(han)(han)(han)(han)魯(lu)相(xiang)(xiang)(xiang)韓(han)(han)(han)(han)敕(chi)孔(kong)(kong)(kong)(kong)(kong)廟(miao)(miao)(miao)碑(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)》)⑨漢(han)(han)(han)(han)隸(li)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)妙(miao)(miao),無(wu)(wu)過叔節此(ci)(ci)(ci)(ci)碑(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)。(《虛(xu)(xu)舟(zhou)(zhou)題(ti)(ti)(ti)跋(ba)(ba)·原卷二(er)(er)(er)(er)·漢(han)(han)(han)(han)魯(lu)相(xiang)(xiang)(xiang)韓(han)(han)(han)(han)敕(chi)孔(kong)(kong)(kong)(kong)(kong)廟(miao)(miao)(miao)碑(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)(bei)》)
清代文學(xue)家劉熙載(zai):漢碑蕭散(san)如(ru)《韓(han)敕》《孔宙(zhou)》,嚴(yan)密(mi)如(ru)《衡方(fang)》《張(zhang)遷(qian)》,皆隸(li)之盛(sheng)也。(《藝概(gai)·卷五·書概(gai)》)
清代書法(fa)家方朔:此(ci)碑之(zhi)妙(miao)不在(zai)(zai)(zai)整齊而在(zai)(zai)(zai)變(bian)化(hua),不在(zai)(zai)(zai)氣勢充足而在(zai)(zai)(zai)筆力健舉。漢(han)碑佳者(zhe)(zhe)雖多,由(you)此(ci)入手,流麗者(zhe)(zhe)可摹(mo),方正(zheng)者(zhe)(zhe)亦(yi)(yi)可摹(mo),高古(gu)者(zhe)(zhe)可摹(mo),縱橫跌宕者(zhe)(zhe)亦(yi)(yi)無不可摹(mo)也。蓋隸法(fa)之(zhi)正(zheng)變(bian)于此(ci)碑之(zhi)正(zheng)文與陰及兩側已盡,不必一一細指。(《枕經(jing)堂金石跋·卷二(er)·舊拓漢(han)魯相韓敕造孔廟禮器碑》)
近代書法藝術家楊(yang)守(shou)敬:郭宗(zong)昌《金石史》謂(wei)是碑下(xia)筆,若有神(shen)助。王蒻林尤極贊賞。翁覃溪亦稱其性情(qing)形質(zhi),俱(ju)臻絕頂,推為漢(han)隸第一(yi)。余按漢(han)隸如《開通褒斜道》《楊(yang)君石門頌》之(zhi)(zhi)類(lei),以(yi)性情(qing)勝(sheng)者也;《景君》《魯峻》《封龍(long)山》之(zhi)(zhi)類(lei),以(yi)形質(zhi)勝(sheng)者也;兼(jian)之(zhi)(zhi)者惟(wei)推此碑。要而論之(zhi)(zhi),寓(yu)奇(qi)險于(yu)(yu)平(ping)正(zheng),寓(yu)疏秀于(yu)(yu)嚴密,所以(yi)難也。(《激素飛(fei)清(qing)閣評碑記·卷一(yi)·漢(han)·魯相韓敕造孔廟(miao)禮器碑》)
近代書法(fa)家康有為:《尹宙》風華艷逸,與(yu)(yu)《韓敕(chi)》《楊孟文(wen)》《曹全碑(bei)(bei)陰(yin)》同家,皆漢分中(zhong)妙品……《魯峻碑(bei)(bei)額》渾厚中(zhong)極其(qi)飄逸,與(yu)(yu)《李翕(xi)》《韓敕(chi)》略同。《婁(lou)壽碑(bei)(bei)》與(yu)(yu)《禮器》《張(zhang)(zhang)遷(qian)》豐茂相(xiang)(xiang)似,《張(zhang)(zhang)壽》與(yu)(yu)《孔彪》渾古(gu)亦相(xiang)(xiang)似,《耿勛》與(yu)(yu)《郙閣》古(gu)茂亦相(xiang)(xiang)類。(《廣藝舟雙楫·卷二·本漢第七(qi)》)
中(zhong)國書(shu)(shu)法(fa)(fa)家協會顧問鐘明善:左規右(you)矩,法(fa)(fa)度森(sen)嚴,立漢(han)碑(bei)(bei)風范的。這(zhe)類(lei)碑(bei)(bei)刻在漢(han)隸碑(bei)(bei)刻中(zhong)為最(zui)多。其代表作(zuo)有《熹平石(shi)經(jing)》《禮(li)器碑(bei)(bei)》《曹全碑(bei)(bei)》《乙瑛碑(bei)(bei)》《史(shi)晨碑(bei)(bei)》《華山碑(bei)(bei)》《孔宙碑(bei)(bei)》《朝侯小子殘石(shi)》《韓仁銘》《楊叔恭殘碑(bei)(bei)》《白石(shi)神君碑(bei)(bei)》《劉熊碑(bei)(bei)》等。歷來人們認為這(zhe)類(lei)碑(bei)(bei)刻是(shi)漢(han)隸碑(bei)(bei)刻的典范。這(zhe)一派(pai)在當(dang)時是(shi)開風習、樹“八分”法(fa)(fa)則(ze)的革新派(pai),后世則(ze)視之為漢(han)隸中(zhong)之“館(guan)閣”。(《中(zhong)國書(shu)(shu)法(fa)(fa)簡史(shi)》)
《禮器碑》刊(kan)刻后收存在山東曲阜孔廟同文門下,1978年移(yi)入孔廟東廡(wu),1998年移(yi)存漢魏碑刻陳列(lie)館(guan)。
著作 著錄名稱
名稱 作者
集古錄跋尾 歐陽修 后漢修孔子廟器碑
金石錄 趙明(ming)誠(cheng) 漢韓明(ming)府孔子廟碑(bei)
隸(li)釋 洪適 魯相韓敕(chi)造孔廟禮(li)器碑(bei)
金薤琳瑯 都(dou)穆 漢魯相造孔廟禮器(qi)碑
蒼(cang)潤軒元牘記 盛時泰 漢韓敕(chi)造孔廟(miao)禮器(qi)碑
金石文字(zi)記 顧炎(yan)武(wu) 魯相韓(han)敕造孔子廟禮器碑
來齋(zhai)金石(shi)刻考略 林侗 韓敕(chi)造孔廟禮(li)器碑
曝書亭金石文字(zi)跋尾 朱彝(yi)尊 韓敕孔(kong)廟前碑
分隸偶存 萬經 漢韓敕造(zao)孔廟禮(li)器碑
金(jin)石經眼錄 褚(chu)峻 韓敕造孔廟禮器(qi)碑
隸(li)辨 顧藹吉 韓敕碑
虛舟題跋 王澍 漢(han)魯相韓敕孔廟(miao)碑
函青(qing)閣金石(shi)記 楊鐸(duo) 漢韓敕碑(bei)
金(jin)石圖(tu)說 牛運震(zhen) 韓敕(chi)造孔廟禮器碑
金石萃編(bian) 王昶 韓敕(chi)造孔廟(miao)禮器碑
潛研(yan)堂金石文跋尾 錢(qian)大昕 韓敕造孔廟禮(li)器(qi)碑
南(nan)澗(jian)文集 李文藻 魯相韓敕造孔子廟禮器碑
山左金石志 畢沅等 魯(lu)相韓敕造孔廟禮器碑
兩漢金石記 翁(weng)方綱 魯(lu)相韓(han)敕造(zao)孔(kong)廟(miao)禮器(qi)碑
札樸 桂馥 韓敕碑
漢隸拾遺(yi) 王(wang)念(nian)孫 魯相韓敕(chi)造孔廟禮器(qi)碑
古墨(mo)齋金石跋 趙紹祖 漢魯相韓敕(chi)造孔廟禮器碑
平津讀碑記 洪頤煊 魯相韓敕(chi)造(zao)孔廟禮器碑
退庵題跋 梁章鉅 韓敕碑
養素堂文(wen)集 張澍 韓敕(chi)造孔廟(miao)禮器碑
書畫所見(jian)錄 謝堃 禮器碑
宜祿堂收藏金(jin)石記 朱士端 漢魯相韓敕孔子廟碑
枕經堂金石題跋 方朔 漢魯相韓敕造孔廟禮(li)器碑
集(ji)古求真 歐陽輔 韓(han)敕碑
金石續(xu)錄(lu) 劉青藜 漢韓敕造(zao)孔子(zi)廟(miao)禮器碑(bei)
激素(su)飛清(qing)閣評碑記 楊(yang)守(shou)敬 魯相韓敕造孔廟(miao)禮器碑
山(shan)東金石志 孫葆田 后(hou)漢韓(han)敕造孔(kong)廟禮器(qi)碑
漢碑(bei)引經考附引緯考 皮錫瑞 魯相韓敕造孔廟(miao)禮器(qi)碑(bei)
校碑隨筆 方若 魯(lu)相韓敕造孔廟禮(li)器碑