虎(hu)牢關(guan),屬古成皋(gao)縣,公元598年隋朝(chao)改(gai)成皋(gao)縣為汜(si)水(shui)縣,唐朝(chao)以(yi)后稱為汜(si)水(shui)關(guan)。又名虎(hu)關(guan)、武牢關(guan)、成皋(gao)關(guan)、古崤關(guan),位于河南省滎陽市區(qu)西北部18公里的(de)汜(si)水(shui)鎮(zhen),因傳(chuan)聞周穆王曾將進獻的(de)猛虎(hu)圈養于此而名虎(hu)牢。《穆天子傳(chuan)》記(ji)載:天子獵于鄭,有虎(hu)在葭中,七萃(cui)之士擒之以(yi)獻,命蓄之東(dong)虢,因曰虎(hu)牢。
西周(zhou)時(shi),虎(hu)牢(lao)屬(shu)古東虢國(guo)(guo)地(di)界,歸屬(shu)于(yu)鄭(zheng)國(guo)(guo)管轄。魯隱公(gong)(gong)五年(nian)(nian)(nian)(nian)(前(qian)719年(nian)(nian)(nian)(nian)),鄭(zheng)敗燕師于(yu)虎(hu)牢(lao)。魯莊(zhuang)公(gong)(gong)二十(shi)一年(nian)(nian)(nian)(nian)(前(qian)672年(nian)(nian)(nian)(nian)),周(zhou)王室爆發“子頹之(zhi)亂(luan)”,周(zhou)惠王復辟,鄭(zheng)國(guo)(guo)因功獲賜(si)予虎(hu)牢(lao)以(yi)東的(de)地(di)方(fang)。魯襄公(gong)(gong)二年(nian)(nian)(nian)(nian)(前(qian)570年(nian)(nian)(nian)(nian)),晉國(guo)(guo)占領虎(hu)牢(lao)。韓哀侯二年(nian)(nian)(nian)(nian)(前(qian)376年(nian)(nian)(nian)(nian)),韓國(guo)(guo)由(you)虎(hu)牢(lao)滅鄭(zheng)。秦(qin)莊(zhuang)襄王元年(nian)(nian)(nian)(nian)(前(qian)249年(nian)(nian)(nian)(nian)),使蒙(meng)驁伐(fa)韓,韓獻成皋(gao)。
秦(qin)置關、漢置縣,以后的封建王朝,無(wu)不(bu)在此設(she)防。虎牢關南連嵩岳(yue),北瀕黃河,山嶺交錯,自成天險。大有一(yi)夫當關,萬夫莫開之勢,為(wei)歷代兵家必爭之地,
該景區吸引(yin)了不少(shao)國內(nei)外游客。歷(li)史上許(xu)多軍(jun)事活(huo)動均發生于此。春秋魯隱公五年(nian)(前718年(nian))擊敗燕師(shi)于此。戰(zhan)(zhan)國時(shi)期(qi)齊、楚、燕、韓(han)、趙、魏六(liu)國駐兵虎(hu)(hu)牢關(guan)(guan)(guan)和秦國對抗。楚漢爭霸時(shi)(前203年(nian)),劉邦、項羽在此爭城(cheng)奪關(guan)(guan)(guan)。唐代李世民大(da)戰(zhan)(zhan)竇建德。宋建炎二年(nian)(1128年(nian))岳飛大(da)破金兵于竹蘆渡。一(yi)直到(dao)元、明(ming)、清(qing),虎(hu)(hu)牢關(guan)(guan)(guan)仍是鏖戰(zhan)(zhan)紛繁,時(shi)聞殺(sha)聲。虎(hu)(hu)牢關(guan)(guan)(guan)為歷(li)史上的(de)古(gu)戰(zhan)(zhan)場(chang),帝王的(de)爭地(di)圖(tu)疆為人們留下了很(hen)多可供觀瞻的(de)歷(li)史遺跡(ji)名(ming)勝(sheng)。
虎(hu)牢關已經(jing)開(kai)始(shi)規劃(hua)建立風景區(qu),把虎(hu)牢關的(de)(de)路(lu)盡情重修擴寬,擴修三義(yi)廟(miao)(關羽的(de)(de)廟(miao)),修整點將(jiang)臺(呂(lv)布當年(nian)用的(de)(de)),并(bing)且黃(huang)河渡(du)口(kou)開(kai)始(shi)有(you)不(bu)少的(de)(de)游船(chuan)(供游客乘(cheng)坐)還(huan)有(you)餐飲(yin)業的(de)(de)船(chuan)(供吃飯(fan))。
虎(hu)(hu)(hu)牢(lao)(lao)(lao)關(guan)(guan)(guan)前,董卓大(da)軍和三(san)(san)(san)(san)國諸侯決戰(zhan)之地。從滎陽汜水鎮西(xi)(xi)行,過汜水河,即(ji)為虎(hu)(hu)(hu)牢(lao)(lao)(lao)關(guan)(guan)(guan)。這(zhe)(zhe)是(shi)(shi)明清(qing)(qing)時(shi)(shi)期(qi)(qi)(qi)的(de)(de)虎(hu)(hu)(hu)牢(lao)(lao)(lao)關(guan)(guan)(guan)布(bu)局(ju)。虎(hu)(hu)(hu)牢(lao)(lao)(lao)關(guan)(guan)(guan)村(cun)村(cun)民王(wang)小生仍記(ji)得(de)這(zhe)(zhe)一時(shi)(shi)期(qi)(qi)(qi)虎(hu)(hu)(hu)牢(lao)(lao)(lao)關(guan)(guan)(guan)的(de)(de)構造:巍然聳(song)立(li)著雄壯的(de)(de)關(guan)(guan)(guan)門、關(guan)(guan)(guan)墻(qiang),一夫當(dang)關(guan)(guan)(guan),萬夫莫開(kai);關(guan)(guan)(guan)門之西(xi)(xi)即(ji)為三(san)(san)(san)(san)義廟,是(shi)(shi)為感(gan)念劉、關(guan)(guan)(guan)、張三(san)(san)(san)(san)英戰(zhan)呂(lv)布(bu)而建。明清(qing)(qing)時(shi)(shi)期(qi)(qi)(qi)虎(hu)(hu)(hu)牢(lao)(lao)(lao)關(guan)(guan)(guan)杳然已逝,但其(qi)布(bu)局(ju)及(ji)殘跡尚在。它(ta)們(men)殘留在三(san)(san)(san)(san)英戰(zhan)呂(lv)布(bu)的(de)(de)歷(li)史演(yan)(yan)義中(zhong),依稀這(zhe)(zhe)里(li)就是(shi)(shi)三(san)(san)(san)(san)英戰(zhan)呂(lv)布(bu)的(de)(de)真(zhen)正戰(zhan)場。事實(shi)上,明清(qing)(qing)至今(jin)的(de)(de)虎(hu)(hu)(hu)牢(lao)(lao)(lao)關(guan)(guan)(guan)布(bu)局(ju),已非“三(san)(san)(san)(san)國”時(shi)(shi)期(qi)(qi)(qi)的(de)(de)虎(hu)(hu)(hu)牢(lao)(lao)(lao)關(guan)(guan)(guan)布(bu)局(ju)。洗去(qu)“三(san)(san)(san)(san)國”的(de)(de)脂(zhi)粉,虎(hu)(hu)(hu)牢(lao)(lao)(lao)關(guan)(guan)(guan)自有其(qi)不滅的(de)(de)歷(li)史光芒。只不過,長久以來,虎(hu)(hu)(hu)牢(lao)(lao)(lao)關(guan)(guan)(guan)的(de)(de)歷(li)史光芒,被《三(san)(san)(san)(san)國演(yan)(yan)義》的(de)(de)歷(li)史演(yan)(yan)義所覆蓋(gai),《三(san)(san)(san)(san)國演(yan)(yan)義》雖然使虎(hu)(hu)(hu)牢(lao)(lao)(lao)關(guan)(guan)(guan)名揚(yang)天下,但同時(shi)(shi)也毀掉(diao)了虎(hu)(hu)(hu)牢(lao)(lao)(lao)關(guan)(guan)(guan)的(de)(de)歷(li)史之實(shi)。
虎牢關
新中國成立(li)后,關(guan)門、關(guan)墻、三(san)(san)義廟被毀(hui),三(san)(san)義廟中的(de)古(gu)碑(bei)則被拉(la)到汜水河鋪橋,如今殘(can)毀(hui)大(da)半,又被拉(la)回到新修的(de)三(san)(san)義廟旁,其上刻字模糊,歷史(shi)的(de)記憶含混不清,唯有三(san)(san)義廟前的(de)一通(tong)古(gu)碑(bei),殘(can)留(liu)明(ming)清時期(qi)虎牢關(guan)的(de)舊影:這通(tong)古(gu)碑(bei)刻于雍正九年(公(gong)元1731年),高約2米(mi),寬(kuan)約0.7米(mi),上部已經斷裂,楷書“虎牢關(guan)”三(san)(san)個(ge)大(da)字,蒼勁有力。這是明(ming)清虎牢關(guan)僅(jin)存的(de)印跡(ji)。
走出(chu)“三國(guo)”的影(ying)子(zi),虎(hu)牢(lao)(lao)關(guan)(guan)面目隱約。虎(hu)牢(lao)(lao)關(guan)(guan)之(zhi)(zhi)名,源(yuan)自西周(zhou)時期。據《水經注·河水》記載,周(zhou)穆(mu)王(wang)姬滿在圃田澤打獵(lie),命隨從掠林驚獸時,忽然看到有(you)老虎(hu)在蘆(lu)葦叢中游蕩,“天子(zi)將至,七萃之(zhi)(zhi)士高奔戎生捕虎(hu)而獻(xian)之(zhi)(zhi)天子(zi),命之(zhi)(zhi)為柙,畜之(zhi)(zhi)東虢,是(shi)曰虎(hu)牢(lao)(lao)矣(yi)。然則虎(hu)牢(lao)(lao)之(zhi)(zhi)名,自此始(shi)也。秦以(yi)為關(guan)(guan),漢乃縣(xian)之(zhi)(zhi)”。
在周穆王“柙(xia)虎(hu)(hu)”于此之(zhi)(zhi)前(qian),汜水是周武(wu)王之(zhi)(zhi)弟虢仲(zhong)的封(feng)地(di)(di),史稱(cheng)(cheng)東虢;因(yin)“柙(xia)虎(hu)(hu)”于此,方(fang)有(you)“虎(hu)(hu)牢(lao)(lao)”之(zhi)(zhi)說。虎(hu)(hu)牢(lao)(lao)之(zhi)(zhi)名(ming),并(bing)非一成(cheng)(cheng)不變,隨著朝代(dai)更(geng)替(ti),屢有(you)變化。自秦代(dai)起,開始在“虎(hu)(hu)牢(lao)(lao)”設(she)立(li)關(guan)口,名(ming)之(zhi)(zhi)為(wei)虎(hu)(hu)牢(lao)(lao)關(guan)。東漢(han)建武(wu)元年(nian)(nian)置成(cheng)(cheng)皋關(guan),東漢(han)靈帝中(zhong)平元年(nian)(nian)設(she)旋門關(guan)。魏、晉(jin)為(wei)黃馬關(guan)。隋設(she)金(jin)堤關(guan)。東晉(jin)太寧三年(nian)(nian)趙主(zhu)石虎(hu)(hu)諱(hui)虎(hu)(hu)為(wei)武(wu),唐代(dai)避(bi)高祖李淵祖父諱(hui),亦改虎(hu)(hu)為(wei)武(wu),稱(cheng)(cheng)虎(hu)(hu)牢(lao)(lao)關(guan)為(wei)武(wu)牢(lao)(lao)關(guan)。北(bei)宋大中(zhong)祥符四(si)年(nian)(nian),真宗以虎(hu)(hu)牢(lao)(lao)關(guan)為(wei)“玉關(guan)之(zhi)(zhi)樞會(hui)”,“鼎邑之(zhi)(zhi)要沖”,詔改為(wei)行慶關(guan)。明洪(hong)武(wu)四(si)年(nian)(nian)改虎(hu)(hu)牢(lao)(lao)關(guan)為(wei)古(gu)崤關(guan)。明晚期(qi)至清復為(wei)虎(hu)(hu)牢(lao)(lao)關(guan)。因(yin)在汜水之(zhi)(zhi)西,有(you)時也被稱(cheng)(cheng)為(wei)汜水關(guan)。這些(xie)關(guan)口名(ming)字雖然更(geng)迭,但(dan)其位置大致就(jiu)在“虎(hu)(hu)牢(lao)(lao)”之(zhi)(zhi)地(di)(di),而作(zuo)為(wei)一個地(di)(di)理概念(nian),“虎(hu)(hu)牢(lao)(lao)”的范圍涵蓋汜水鎮一帶(dai)廣泛(fan)的地(di)(di)區,春秋(qiu)時期(qi)也曾在此筑(zhu)虎(hu)(hu)牢(lao)(lao)城,某個時期(qi)很可(ke)能并(bing)非只有(you)一個關(guan)口。
虎牢關又名汜(si)水關,位于(yu)河南省滎(ying)陽市區(qu)西(xi)北部(bu)16公里的(de)汜(si)水鎮,因西(xi)周穆王(wang)在此牢虎而得名。這里秦置關、漢(han)置縣,以后的(de)封建王(wang)朝,無不在此設防(fang)。虎牢關南連(lian)嵩岳,北瀕(bin)黃河,山嶺交(jiao)錯,自成天(tian)險。大有(you)一夫(fu)當關,萬夫(fu)莫開(kai)之勢,為歷代兵家必(bi)爭之地(di),特別是三(san)英(ying)戰呂布更使其(qi)名聲大震(zhen)。
歷史上許(xu)多軍事(shi)活(huo)動均發生(sheng)于此。春(chun)秋魯隱公(gong)五年(前(qian)(qian)718年)鄭敗燕師于此。魯襄公(gong)二(er)年(前(qian)(qian)571年)晉悼王(wang)會諸侯于戚以謀鄭,用孟獻子(zi)“請城虎牢以逼鄭”之計,開(kai)始在此筑城。楚漢(han)爭(zheng)霸時(shi)(前(qian)(qian)203年),劉邦、項(xiang)羽(yu)在此爭(zheng)城奪關。唐代李(li)世民大戰(zhan)竇(dou)建德(de)、宋代岳飛大破金兵于竹蘆渡(du)。一直到元(yuan)、明、清,虎牢關仍是鏖戰(zhan)紛繁(fan),時(shi)聞殺聲(sheng)。
虎牢關(guan)(guan)為(wei)歷(li)史(shi)(shi)上的古戰場,帝王的爭地圖疆為(wei)我(wo)們(men)留下了很多可供觀瞻的歷(li)史(shi)(shi)遺跡名勝。虎牢關(guan)(guan)旅(lv)游區位于市區西(xi)北(bei)部(bu)16公里的汜水(shui)鎮。
李世民大戰(zhan)(zhan)虎(hu)牢(lao)(lao)關(guan)因(yin)為《三國(guo)演義》的(de)(de)(de)(de)影響,人(ren)們(men)記(ji)住了(le)虛構的(de)(de)(de)(de)三英戰(zhan)(zhan)呂布,記(ji)住了(le)只有三國(guo)歷(li)(li)史(shi)的(de)(de)(de)(de)虎(hu)牢(lao)(lao)關(guan),卻忘(wang)記(ji)了(le)虎(hu)牢(lao)(lao)關(guan)過(guo)往的(de)(de)(de)(de)輝煌,忘(wang)記(ji)了(le)成(cheng)皋城的(de)(de)(de)(de)存在(zai),以及那些真實的(de)(de)(de)(de)歷(li)(li)史(shi)戰(zhan)(zhan)爭。在(zai)虎(hu)牢(lao)(lao)關(guan)與成(cheng)皋城,歷(li)(li)史(shi)上(shang)有名(ming)的(de)(de)(de)(de)戰(zhan)(zhan)爭有數十起(qi),最(zui)有名(ming)的(de)(de)(de)(de)莫過(guo)于(yu)劉邦與項羽(yu)的(de)(de)(de)(de)成(cheng)皋之(zhi)(zhi)戰(zhan)(zhan)和(he)李世民與竇建(jian)德的(de)(de)(de)(de)武牢(lao)(lao)之(zhi)(zhi)戰(zhan)(zhan)。
北京師范大(da)(da)學教授韓兆琦在(zai)成(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)皋(gao)(gao)故(gu)城考察(cha)時曾說,成(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)皋(gao)(gao)故(gu)城記錄了楚(chu)漢戰(zhan)(zhan)爭的(de)具體(ti)地(di)形地(di)貌,是劉(liu)(liu)邦(bang)、項(xiang)羽(yu)對峙的(de)核(he)心地(di)帶。事實上(shang),在(zai)《史記·劉(liu)(liu)敬(jing)叔孫(sun)通列傳(chuan)》中(zhong),有“(劉(liu)(liu)邦(bang))與(yu)項(xiang)羽(yu)戰(zhan)(zhan)滎陽(yang)、爭成(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)皋(gao)(gao)之(zhi)口,大(da)(da)戰(zhan)(zhan)七十(shi),小戰(zhan)(zhan)四十(shi)”的(de)記載。這(zhe)也從(cong)側面說明了成(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)皋(gao)(gao)故(gu)城對雙方(fang)的(de)重(zhong)要性。劉(liu)(liu)邦(bang)的(de)勝(sheng)利(li)就在(zai)于(yu)(yu)認識到(dao)奪(duo)下并守著(zhu)成(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)皋(gao)(gao)的(de)意義:最(zui)初,劉(liu)(liu)邦(bang)、項(xiang)羽(yu)在(zai)滎陽(yang)形成(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)對峙,劉(liu)(liu)邦(bang)處于(yu)(yu)弱(ruo)勢地(di)位,被困于(yu)(yu)滎陽(yang)城中(zhong),糧道被項(xiang)羽(yu)主力切斷(duan),無奈只得讓(rang)大(da)(da)將紀信扮作自己(ji)詐降,而他則逃進(jin)成(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)皋(gao)(gao)城,又從(cong)成(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)皋(gao)(gao)渡(du)河(he)北上(shang)修武。奪(duo)韓信兵權后,再渡(du)河(he)奪(duo)取成(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)皋(gao)(gao),通過激將法激出(chu)項(xiang)羽(yu)大(da)(da)將曹咎(jiu)出(chu)城大(da)(da)戰(zhan)(zhan),從(cong)而奪(duo)得成(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)皋(gao)(gao)城,從(cong)此一直占領成(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)皋(gao)(gao)城與(yu)項(xiang)羽(yu)周旋(xuan)。成(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)皋(gao)(gao)得失,成(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)為楚(chu)漢戰(zhan)(zhan)爭的(de)轉折點,劉(liu)(liu)邦(bang)最(zui)終逼得項(xiang)羽(yu)烏(wu)江自殺。
另一(yi)(yi)場著名的(de)(de)(de)(de)(de)戰爭則是武(wu)牢(lao)(lao)之戰(武(wu)牢(lao)(lao)即武(wu)牢(lao)(lao)關,李淵祖父名虎,唐代為了(le)避(bi)諱(hui),改虎牢(lao)(lao)關為武(wu)牢(lao)(lao)關)。公元620年7月,李世(shi)民(min)率軍攻打洛(luo)陽鄭(zheng)帝王世(shi)充(chong)(chong),王世(shi)充(chong)(chong)向占(zhan)(zhan)據(ju)(ju)河北(bei)的(de)(de)(de)(de)(de)夏(xia)帝竇(dou)建(jian)(jian)德(de)(de)(de)求助(zhu),竇(dou)帶領(ling)30萬大軍一(yi)(yi)路攻陷(xian)管城(cheng)(今鄭(zheng)州),推進(jin)到(dao)牛(niu)口(今滎(ying)陽牛(niu)口峪(yu))。李世(shi)民(min)深(shen)知武(wu)牢(lao)(lao)關的(de)(de)(de)(de)(de)重(zhong)要,帶領(ling)3500人(ren)迅速(su)占(zhan)(zhan)據(ju)(ju)武(wu)牢(lao)(lao)關,以阻竇(dou)建(jian)(jian)德(de)(de)(de)西(xi)進(jin),切斷了(le)竇(dou)與(yu)王世(shi)充(chong)(chong)的(de)(de)(de)(de)(de)聯系(xi)。李世(shi)民(min)據(ju)(ju)武(wu)牢(lao)(lao)關之險,閉門不出,與(yu)竇(dou)建(jian)(jian)德(de)(de)(de)打起消耗戰;又悄(qiao)悄(qiao)派一(yi)(yi)支部隊截斷竇(dou)軍糧草(cao);隨后(hou)牧馬黃河北(bei)岸(an),裝出已無(wu)糧草(cao)的(de)(de)(de)(de)(de)跡象,引誘竇(dou)軍發(fa)動最后(hou)的(de)(de)(de)(de)(de)進(jin)攻。竇(dou)建(jian)(jian)德(de)(de)(de)果然上當,在汜水東(dong)岸(an)擺開(kai)二十余里陣勢,欲(yu)與(yu)唐軍決戰。誰知李世(shi)民(min)讓軍隊閉門不出,等到(dao)竇(dou)軍疲憊不堪正泄氣的(de)(de)(de)(de)(de)時(shi)候,猝不及防地殺出,最終生擒竇(dou)建(jian)(jian)德(de)(de)(de),為唐王朝的(de)(de)(de)(de)(de)建(jian)(jian)立贏下了(le)關鍵的(de)(de)(de)(de)(de)一(yi)(yi)仗。