史(shi)浩生于宋徽宗(zong)崇寧五年九(jiu)月六(liu)日(ri)(1106年10月4日(ri)),他的祖上史(shi)惟則從慈溪遷鄞(yin)即落戶此地,直至曾孫史(shi)詔(zhao),四代都不曾遷居(ju)。徽宗(zong)時,史(shi)詔(zhao)推辭辟命,獲徽宗(zong)賜號“八行高(gao)士”。
史(shi)浩從少好讀書(shu),曾(ceng)求(qiu)學到桃(tao)源書(shu)院(yuan),并結識(shi)了汪(wang)思(si)溫(wen)、鄭覃、魏杞、袁燮等(deng)人。桃(tao)源書(shu)院(yuan)是慶歷五學士之(zhi)一王致所(suo)創辦(ban),史(shi)浩曾(ceng)祖父史(shi)冀當年(nian)曾(ceng)從王致學。書(shu)院(yuan)在橫街(jie)桃(tao)源鄉(xiang)。
少年史(shi)浩(hao)繼(ji)承(cheng)家(jia)風,克盡孝道。他對弟(di)(di)(di)(di)弟(di)(di)(di)(di)更(geng)是(shi)(shi)(shi)疼愛(ai)有加(jia),一(yi)次史(shi)浩(hao)和弟(di)(di)(di)(di)弟(di)(di)(di)(di)乘坐(zuo)牛(niu)車(che)玩耍(shua),正當兩人(ren)玩得十分高興時(shi)(shi),拉車(che)的(de)(de)(de)牛(niu)卻(que)不(bu)知為(wei)什么忽然發(fa)狂起來(lai),又跑又跳地(di)往前奔,整臺牛(niu)車(che)完全控制不(bu)住了(le)(le)。他的(de)(de)(de)弟(di)(di)(di)(di)弟(di)(di)(di)(di)嚇得哭了(le)(le)起來(lai),史(shi)浩(hao)自(zi)己雖(sui)然也(ye)很害怕,但還是(shi)(shi)(shi)趕緊一(yi)邊(bian)(bian)控制牛(niu)繩(sheng),一(yi)邊(bian)(bian)安慰弟(di)(di)(di)(di)弟(di)(di)(di)(di),眼(yan)看(kan)牛(niu)車(che)快(kuai)要撕散,兄弟(di)(di)(di)(di)倆害怕得不(bu)知該如何(he)是(shi)(shi)(shi)好,在一(yi)邊(bian)(bian)的(de)(de)(de)路人(ren)也(ye)都(dou)替兄弟(di)(di)(di)(di)倆著急(ji),這一(yi)情(qing)景讓(rang)幾(ji)位壯(zhuang)(zhuang)漢看(kan)見了(le)(le),他們即義勇相(xiang)助、挺(ting)身而(er)出,一(yi)起來(lai)追逐發(fa)狂的(de)(de)(de)牛(niu),費了(le)(le)好大(da)(da)功夫終(zhong)(zhong)于追上牛(niu)車(che)。史(shi)浩(hao)見有人(ren)來(lai)相(xiang)救(jiu),就(jiu)不(bu)顧自(zi)己的(de)(de)(de)生(sheng)命危(wei)險,大(da)(da)聲地(di)說,快(kuai)救(jiu)弟(di)(di)(di)(di)弟(di)(di)(di)(di),快(kuai)救(jiu)弟(di)(di)(di)(di)弟(di)(di)(di)(di)。于是(shi)(shi)(shi)幾(ji)位壯(zhuang)(zhuang)漢趕緊將史(shi)浩(hao)的(de)(de)(de)弟(di)(di)(di)(di)弟(di)(di)(di)(di)救(jiu)下(xia)車(che)。救(jiu)完弟(di)(di)(di)(di)弟(di)(di)(di)(di)后(hou),眼(yan)看(kan)牛(niu)車(che)就(jiu)要被發(fa)狂的(de)(de)(de)牛(niu)拖得四分五裂,在這千鈞一(yi)發(fa)之際,大(da)(da)家(jia)趕緊再跑向前,最終(zhong)(zhong)將史(shi)浩(hao)也(ye)救(jiu)下(xia)了(le)(le)車(che)。事后(hou),大(da)(da)家(jia)都(dou)贊(zan)美史(shi)浩(hao),在最危(wei)急(ji)時(shi)(shi),盡管自(zi)己已(yi)經被嚇得淚流滿面,仍第一(yi)顧及弟(di)(di)(di)(di)弟(di)(di)(di)(di)的(de)(de)(de)安全,這份手足之情(qing)是(shi)(shi)(shi)難得可貴的(de)(de)(de)。此事一(yi)直被鄰里傳(chuan)為(wei)美談。
宣和(he)(he)六(liu)年(nian)(nian)(1124年(nian)(nian)),史(shi)(shi)(shi)浩的父(fu)親師(shi)仲(zhong)逝世,當(dang)(dang)時史(shi)(shi)(shi)浩才十九歲。師(shi)仲(zhong)臨終(zhong)告訴他,作(zuo)為(wei)(wei)長子長孫要承擔起孝順祖(zu)父(fu)的責(ze)任。以(yi)后(hou)數年(nian)(nian),史(shi)(shi)(shi)浩一直陪伴在祖(zu)父(fu)史(shi)(shi)(shi)詔身(shen)邊。建炎四(si)年(nian)(nian)(1130年(nian)(nian)),金(jin)人攻(gong)陷明州,史(shi)(shi)(shi)浩不得不扶著祖(zu)父(fu)史(shi)(shi)(shi)詔逃難(nan),一路上(shang)他不怕自已受屈辱,使(shi)(shi)一家(jia)人避于海,免(mian)于難(nan)。然而(er)七十四(si)歲的祖(zu)父(fu)史(shi)(shi)(shi)詔,終(zhong)因(yin)經(jing)受不起戰火的驚嚇和(he)(he)奔波的勞(lao)累,回到(dao)家(jia)不久就去世了,史(shi)(shi)(shi)浩為(wei)(wei)之守(shou)孝三年(nian)(nian),因(yin)為(wei)(wei)財(cai)物盡為(wei)(wei)金(jin)人所掠,所以(yi)當(dang)(dang)時家(jia)境日處(chu)貧(pin)困,但史(shi)(shi)(shi)浩卻謝絕了叔父(fu)的接濟(ji)。家(jia)庭中長子長孫的角色(se)和(he)(he)生活中的種種磨(mo)難(nan),養成(cheng)了史(shi)(shi)(shi)浩有(you)事能忍,處(chu)事多思的性格(ge),使(shi)(shi)他年(nian)(nian)少老(lao)成(cheng)。
為了隨(sui)母(mu)親(qin)(qin)的(de)心(xin)愿,史(shi)浩攜(xie)母(mu)親(qin)(qin)洪氏投靠天(tian)童(tong)街親(qin)(qin)友錢氏。青年史(shi)浩就(jiu)隱居鄮峰(feng)讀書(shu),自(zi)號真隱居士,這兒距離天(tian)童(tong)寺、育王(wang)寺很近,史(shi)浩就(jiu)常陪(pei)母(mu)親(qin)(qin)到天(tian)童(tong)、育王(wang)進香,“迸云佛塔金千尋,傍聳滴翠玲瓏岑。春供(gong)萬(wan)象當遠目,響答(da)兩地(di)紛鳴禽(qin)。風搖野幘去復(fu)去,雨浥乳竇深復(fu)深。寄聲俊(jun)逸鮑夫子,蓮社(she)不掛淵明心(xin)。”這是他在《天(tian)童(tong)育王(wang)道中》的(de)詩。
當時(shi)在(zai)天(tian)童(tong)寺任主持的(de)是(shi)(shi)宏智正覺禪(chan)(chan)師,他自(zi)建炎(yan)三年來天(tian)童(tong)寺,倡導(dao)“默照(zhao)禪(chan)(chan)”,弘揚曹洞宗風,并建禪(chan)(chan)堂,擴大山門,筑(zhu)寶閣,奉千佛,使(shi)天(tian)童(tong)禪(chan)(chan)寺得(de)以(yi)中興,遂成了(le)當時(shi)的(de)一(yi)個禪(chan)(chan)學中心(xin),宏智正覺也被人(ren)(ren)稱為(wei)(wei)“天(tian)童(tong)和尚”。史浩偶爾也陪母親去聽(ting)說法(fa)(fa)。正覺說法(fa)(fa)有(you)(you)兩個特(te)點,一(yi)是(shi)(shi)以(yi)圓相為(wei)(wei)禪(chan)(chan)機,藉以(yi)開悟聽(ting)眾(zhong),作為(wei)(wei)禪(chan)(chan)機,是(shi)(shi)一(yi)種(zhong)無(wu)可表示的(de)表示,旨在(zai)獲得(de)聽(ting)眾(zhong)的(de)心(xin)靈默契,但(dan)是(shi)(shi)也要求說法(fa)(fa)者有(you)(you)穎慧(hui)之心(xin)。二是(shi)(shi)文采豐富,常常出口就是(shi)(shi)詩(shi)句,如“風月寒清過(guo)渡頭,夜(ye)船撥(bo)轉琉璃地,凍雞未報家(jia)林(lin)曉,隱隱行人(ren)(ren)過(guo)雪(xue)山。”語句中往(wang)往(wang)清空靈動,既富有(you)(you)禪(chan)(chan)家(jia)的(de)理趣(qu),也能(neng)傳達出超遠(yuan)的(de)意境。史浩深受(shou)感染,這對學詩(shi)自(zi)然也很有(you)(you)啟發。
當然(ran),這也是時(shi)(shi)代(dai)的(de)(de)造就,當時(shi)(shi)文人解(jie)釋(shi)詩,常(chang)覺得(de)(de)很多傳統話(hua)語(yu)都(dou)未免顯得(de)(de)方枘圓(yuan)鑿,于(yu)是極需(xu)要一(yi)套新的(de)(de)話(hua)語(yu),來(lai)填補(bu)傳統話(hua)語(yu)的(de)(de)不(bu)足,這樣,大量的(de)(de)禪(chan)宗術語(yu)就被引進到(dao)詩中來(lai),士大夫們在做(zuo)詩中不(bu)斷滲入佛教的(de)(de)思(si)想(xiang)資源(yuan)、語(yu)言材料(liao)及(ji)表達方式,他們“以(yi)禪(chan)喻詩”,都(dou)是受(shou)參(can)禪(chan)啟示的(de)(de),于(yu)是禪(chan)悅之風(feng)一(yi)時(shi)(shi)盛行。
史(shi)浩就這(zhe)樣不(bu)(bu)知不(bu)(bu)覺地(di)接受了正(zheng)覺的(de)(de)(de)默(mo)照禪(chan)。正(zheng)覺在(zai)(zai)《默(mo)照銘》說(shuo):“默(mo)默(mo)忘言,昭昭現(xian)前。鑒(jian)時(shi)廓爾(er),體處靈然。”又在(zai)(zai)《坐禪(chan)箴》說(shuo):“不(bu)(bu)觸事(shi)(shi)而知,不(bu)(bu)對(dui)緣而照。”顯然正(zheng)覺主(zhu)張閉目合眼(yan),沉思(si)冥想,在(zai)(zai)寂(ji)然靜(jing)坐中(zhong)進(jin)入一種無思(si)慮(lv)的(de)(de)(de)直覺狀態,這(zhe)就是所謂的(de)(de)(de)禪(chan)的(de)(de)(de)狀態。而正(zheng)在(zai)(zai)努力學(xue)(xue)(xue)詩(shi)的(de)(de)(de)史(shi)浩就把古人(ren)的(de)(de)(de)詩(shi)思(si)和(he)正(zheng)覺的(de)(de)(de)禪(chan)思(si)相溝(gou)通(tong),以為學(xue)(xue)(xue)詩(shi)也必須進(jin)入清(qing)心(xin)虛靜(jing)的(de)(de)(de)默(mo)照狀態,才能(neng)心(xin)如(ru)鏡鑒(jian),反映萬象(xiang)。他在(zai)(zai)《贈天童英書記(ji)》詩(shi)云:“學(xue)(xue)(xue)禪(chan)見性本,學(xue)(xue)(xue)詩(shi)事(shi)(shi)之馀。二者若異致,其(qi)歸(gui)豈殊途?方其(qi)空洞間,寂(ji)默(mo)一念(nian)無。感(gan)物賦萬象(xiang),如(ru)鏡懸太虛。不(bu)(bu)將亦不(bu)(bu)迎,其(qi)應常如(ru)如(ru)。向非(fei)悟本性,未免聲律拘。”這(zhe)里說(shuo)的(de)(de)(de)“寂(ji)默(mo)”,明(ming)顯是受了正(zheng)覺禪(chan)師“默(mo)照禪(chan)”的(de)(de)(de)影響。
隨著史(shi)(shi)浩對(dui)默照禪(chan)(chan)的(de)接納,他與(yu)正(zheng)覺(jue)(jue)(jue)(jue)來(lai)往也密切(qie)了,并且對(dui)正(zheng)覺(jue)(jue)(jue)(jue)十分(fen)敬(jing)重。紹興十年,史(shi)(shi)浩居下水,便約正(zheng)覺(jue)(jue)(jue)(jue)游東湖,并題《東湖游山(shan)(shan)》:“金襴禪(chan)(chan)老今(jin)大顛,壞(huai)衲蒲團(tuan)日(ri)坐(zuo)禪(chan)(chan)。我(wo)行不問西(xi)來(lai)意,消(xiao)息還將方寸(cun)傳。”“日(ri)坐(zuo)禪(chan)(chan)”的(de)“禪(chan)(chan)老”就(jiu)指正(zheng)覺(jue)(jue)(jue)(jue)禪(chan)(chan)師。不僅是正(zheng)覺(jue)(jue)(jue)(jue)禪(chan)(chan)師,天童山(shan)(shan)的(de)很(hen)多禪(chan)(chan)師他都引以為友,史(shi)(shi)浩在《次(ci)韻鮑(bao)以道天童育王道中吳體》中有句說:“奇聲俊(jun)逸鮑(bao)夫子(zi),蓮社不掛淵明心。”特別是他的(de)《贈天童英書(shu)記》一(yi)詩(shi)(shi)(shi)后半首中:“英師個(ge)中人,以詩(shi)(shi)(shi)隱(yin)浮(fu)圖。桃紅(hong)柳(liu)青青,翠竹黃花(hua)俱。……堂堂老阿(a)師,道價東西(xi)徂。住山(shan)(shan)垂(chui)一(yi)世(shi),學子(zi)紛云趨。寒潭風靜練,皎月天心孤。邇來(lai)只履輕(qing),片(pian)雪(xue)銷(xiao)洪爐。……顧我(wo)坐(zuo)學省,兀(wu)兀(wu)如守株(zhu)。因君聽篷雨,為謝故溪魚。”那個(ge)英書(shu)記,是正(zheng)覺(jue)(jue)(jue)(jue)的(de)弟(di)子(zi),他是禪(chan)(chan)林中專管書(shu)寫的(de)僧人,也是史(shi)(shi)浩的(de)朋友。詩(shi)(shi)(shi)中“老阿(a)師”就(jiu)是正(zheng)覺(jue)(jue)(jue)(jue)。
紹(shao)興十一(yi)(yi)年(1141年),史浩過(guo)錢湖韓(han)嶺(ling),即歌道:“四明(ming)山(shan)(shan)水(shui)(shui)天下(xia)異,東(dong)湖景物(wu)尤佳致,中有(you)村墟號韓(han)嶺(ling),漁歌樵斧聲相參。”這(zhe)一(yi)(yi)年史浩三十五(wu)歲,住在(zai)下(xia)水(shui)(shui),有(you)《下(xia)水(shui)(shui)庵曉(xiao)望偶題》:“疏樹梢頭(tou)露(lu)曉(xiao)星,薄寒侵(qin)榻睡(shui)初醒(xing),沙鷗何處驚飛起,點破(po)遙山(shan)(shan)一(yi)(yi)抹青。”他不但詩文俱佳,而且顯得更(geng)成熟穩重了。
紹(shao)興十(shi)(shi)四(si)年(nian)(1144年(nian)),正值(zhi)其母六十(shi)(shi)歲(sui)生日,因(yin)為(wei)(wei)家里貧窮,史浩(hao)便到(dao)天(tian)(tian)童街親(qin)友(you)處(chu)借來(lai)坊錢(qian)(qian)為(wei)(wei)母親(qin)祝壽,出(chu)于對母親(qin)的(de)(de)一(yi)(yi)片孝心,史浩(hao)安排禮節十(shi)(shi)分(fen)隆重,卻(que)因(yin)此欠下了(le)一(yi)(yi)筆(bi)數目不(bu)少的(de)(de)債。坊錢(qian)(qian)本(ben)屬浙江常平司,到(dao)秋天(tian)(tian),因(yin)為(wei)(wei)還(huan)不(bu)了(le)坊錢(qian)(qian)的(de)(de)本(ben)金(jin)利息,史浩(hao)十(shi)(shi)分(fen)苦惱,不(bu)得不(bu)暫避紹(shao)興,住在(zai)一(yi)(yi)個姓湯的(de)(de)賣(mai)餅(bing)(bing)婆家里,這時(shi)一(yi)(yi)年(nian)一(yi)(yi)度鄉(xiang)試(shi)快要到(dao)來(lai),史浩(hao)不(bu)能回(hui)到(dao)家里來(lai),因(yin)而(er)郁(yu)郁(yu)悵(chang)望。賣(mai)餅(bing)(bing)婆問(wen)他(ta)說:“秀才為(wei)(wei)何(he)懼(ju)怕官(guan)府?”史浩(hao)就將事情的(de)(de)經過說給賣(mai)餅(bing)(bing)婆聽(ting)了(le),第(di)二(er)天(tian)(tian),賣(mai)餅(bing)(bing)婆將兒子們(men)(men)召(zhao)集(ji)在(zai)一(yi)(yi)起商量說:“我(wo)已(yi)積了(le)一(yi)(yi)千錢(qian)(qian),準備作后事用,現在(zai)想全(quan)部借給秀才用于還(huan)坊錢(qian)(qian)本(ben)金(jin)利息,好讓(rang)他(ta)一(yi)(yi)心去應(ying)試(shi),一(yi)(yi)旦鄉(xiang)試(shi)結束,秀才會(hui)馬上來(lai)還(huan)的(de)(de),你們(men)(men)不(bu)要擔心。”史浩(hao)這才回(hui)到(dao)明州,報名參加(jia)了(le)鄉(xiang)試(shi),果(guo)然金(jin)榜題名,登劉(liu)章榜進士(shi)前十(shi)(shi)名,史浩(hao)信守承諾,馬上將錢(qian)(qian)如數歸還(huan)給賣(mai)餅(bing)(bing)婆。那年(nian)史浩(hao)三十(shi)(shi)九(jiu)歲(sui)。
史(shi)浩中(zhong)舉后,調(diao)余姚任縣尉,當時地方上盜賊(zei)出沒無常,偷竊民(min)舍,民(min)怨心載道。史(shi)浩就設計將為首的(de)(de)九人捉拿案(an)歸。史(shi)浩立了(le)功,卻(que)(que)不說是(shi)自(zi)己的(de)(de)功勞(lao),對此縣令(ling)十分奇怪,史(shi)浩卻(que)(que)說捕(bu)賊(zei)是(shi)我作縣尉的(de)(de)本職(zhi),這九個(ge)人應該處分懲辦,如果讓我一個(ge)人領(ling)賞,實(shi)在于心難(nan)安(an)。縣令(ling)甚為贊嘆。
第二(er)年三月十五,史(shi)浩和鄱(po)陽(yang)程休甫一(yi)(yi)(yi)(yi)起(qi)游(you)普陀,他們一(yi)(yi)(yi)(yi)早到達潮(chao)音洞,洞內很(hen)冷清(qing)(qing),沒有什么可(ke)看(kan)的,史(shi)浩便炷香供茶,只見(jian)盞浮花瑞。兩人(ren)(ren)回寺吃飯后(hou),又來(lai)到洞門,俯伏苔磴,凝睇嵚空,所見(jian)亂石累累,興盡后(hou)正想(xiang)返回,卻有一(yi)(yi)(yi)(yi)僧(seng)(seng)人(ren)(ren)過(guo)來(lai)指著說:巖頂有一(yi)(yi)(yi)(yi)空,可(ke)以從哪兒往下看(kan)到奇景。史(shi)浩便攀緣而(er)上,瞻(zhan)顧之際,忽現大(da)(da)士瑞相,金色照(zhao)耀(yao),眉目(mu)了然,兩人(ren)(ren)同時看(kan)到了,而(er)史(shi)浩還看(kan)到大(da)(da)士的雙齒潔白如玉(yu),心情(qing)十分愉快,就在壁上題詞(ci)。當(dang)天(tian)夜里(li)有一(yi)(yi)(yi)(yi)僧(seng)(seng)人(ren)(ren)來(lai)訪(fang)說,公當(dang)為太師,比文潞(lu)公,但官(guan)家用兵,須切諫,二(er)十年后(hou),將(jiang)與(yu)公會于紹興。后(hou)史(shi)浩知紹興,果來(lai)一(yi)(yi)(yi)(yi)個道(dao)人(ren)(ren)自稱與(yu)史(shi)浩有舊,守衛拒不接納。他便索筆寫了:黑頭潞(lu)相,重添萬里(li)風光,碧眼胡僧(seng)(seng),曾(ceng)共一(yi)(yi)(yi)(yi)宵清(qing)(qing)話。遂去(qu)。史(shi)浩讀了,便回憶起(qi)當(dang)年普陀的事,知道(dao)長者(zhe)僧(seng)(seng)及道(dao)人(ren)(ren)都(dou)是大(da)(da)士示現相,就馬上去(qu)追趕,但來(lai)不及了。
余姚任滿后(hou),史浩(hao)到臨安待命(ming),秦檜曾想籠絡他(ta),派(pai)給事中林一飛致意右諫議大夫史才(cai)說:“已留國子監書庫官擬令矣。”史浩(hao)對叔父說:“秦檜這人似乎很(hen)難(nan)與他(ta)同處,況且我省試在(zai)前十(shi)名,按(an)規(gui)定現在(zai)應當受教官,可不安分嗎!”
不久史(shi)浩出任(ren)(ren)溫州(zhou)教授(shou),當時(shi)(shi)郡守是張(zhang)九(jiu)(jiu)(jiu)(jiu)成(cheng),他(ta)是紹興(xing)二年(nian)高(gao)宗自親(qin)提名(ming)的狀元,高(gao)宗對他(ta)很器重。張(zhang)九(jiu)(jiu)(jiu)(jiu)成(cheng)在(zai)朝也(ye)恪盡職守,并平反了一些誣(wu)告(gao)案件,但卻(que)因反對宋金議和及(ji)拒絕(jue)秦(qin)(qin)檜拉攏,被誣(wu)為趙鼎一黨(dang),屢遭陷害,貶(bian)謫南安軍長達十(shi)四年(nian)之久。那時(shi)(shi)與九(jiu)(jiu)(jiu)(jiu)成(cheng)一同(tong)貶(bian)謫的有(you)徑山宗杲禪師(shi)。紹興(xing)二十(shi)五年(nian)(1155年(nian))秦(qin)(qin)檜死,高(gao)宗又(you)起用九(jiu)(jiu)(jiu)(jiu)成(cheng)知溫州(zhou),宗杲也(ye)出任(ren)(ren)鄞縣育王寺方丈,兩人互有(you)來往。史(shi)浩有(you)時(shi)(shi)也(ye)替這兩位老人傳(chuan)遞(di)一些信(xin)息,深得(de)他(ta)們(men)信(xin)任(ren)(ren)。當史(shi)浩任(ren)(ren)滿(man)三年(nian)教授(shou)后(hou),張(zhang)九(jiu)(jiu)(jiu)(jiu)成(cheng)就(jiu)將他(ta)推薦給高(gao)宗。史(shi)浩到京都,任(ren)(ren)太學正,升國子博士,開始與高(gao)宗有(you)了頻繁(fan)的接觸。
作(zuo)為高宗(zong)的同仿(fang)年齡人,都經歷過靖(jing)康之難,建炎(yan)戰亂,史浩高宗(zong)在萬(wan)分艱難情(qing)況下穩定南宋王(wang)朝,表示了應有的敬(jing)重。
宣和七年(1125年)十月,正值(zhi)秋高馬肥之(zhi)際(ji),金國皇帝正式下詔,宣布對宋朝開戰(zhan)。這時大宋在山西(xi)、河(he)北一(yi)帶的(de)(de)地方(fang)部隊,立即成千上萬地倒戈和嘩變(bian),而國家(jia)的(de)(de)正規(gui)軍(jun)呢,也一(yi)味潰退甚至一(yi)哄(hong)而散。金軍(jun)兵臨城下,而身為康王的(de)(de)趙構(gou)(gou)則自(zi)(zi)告奮勇(yong),愿(yuan)意赴湯(tang)蹈(dao)火,去(qu)做人質。而且,臨走時,他還悄(qiao)悄(qiao)告訴當皇帝哥(ge)哥(ge)欽宗:如果有什么對付金兵的(de)(de)好辦(ban)法,就盡管去(qu)做,不必顧慮自(zi)(zi)己。應該說,這份勇(yong)氣和胸懷還是相(xiang)當令人感動的(de)(de)。當時,趙構(gou)(gou)剛滿十九歲。
在(zai)靖(jing)康(kang)之難中,趙構(gou)是(shi)唯一幸(xing)免于難的(de)(de)正(zheng)宗皇(huang)子(zi),所(suo)以(yi)理所(suo)當然地成為南(nan)宋的(de)(de)開國(guo)皇(huang)帝(di)。這(zhe)(zhe)一年(nian),趙構(gou)二十一歲(sui)。金(jin)國(guo)鐵騎來去如(ru)(ru)風(feng),狂飆般所(suo)到之處一片血雨腥風(feng)。而他(ta)(ta)的(de)(de)護衛(wei)親軍(jun)竟也發動兵(bing)變,逼迫他(ta)(ta)退位。他(ta)(ta)還根(gen)本沒(mei)有(you)時間(jian)(jian)沒(mei)有(you)機會建立自己真正(zheng)能夠(gou)信任(ren)的(de)(de)部隊。在(zai)這(zhe)(zhe)是(shi)實際情況下,如(ru)(ru)果有(you)人(ren)要(yao)(yao)(yao)求這(zhe)(zhe)時的(de)(de)趙構(gou)帶領這(zhe)(zhe)樣一支軍(jun)隊,去戰勝剛(gang)(gang)剛(gang)(gang)滅掉遼國(guo)的(de)(de)金(jin)國(guo)騎兵(bing),這(zhe)(zhe)種要(yao)(yao)(yao)求本身就是(shi)腦子(zi)進水的(de)(de)表現(xian),相當弱(ruo)智。看來要(yao)(yao)(yao)和金(jin)兵(bing)抗衡,他(ta)(ta)實在(zai)還太年(nian)輕,他(ta)(ta)需要(yao)(yao)(yao)在(zai)未(wei)來的(de)(de)歲(sui)月里培養自己的(de)(de)才能、經驗(yan)、閱歷和威望,他(ta)(ta)需要(yao)(yao)(yao)不(bu)少(shao)的(de)(de)時間(jian)(jian)來積累力量(liang)。
從(cong)北(bei)宋(song)崩潰到南(nan)宋(song)站(zhan)穩腳跟(gen),其(qi)間充滿(man)驚濤駭浪(lang)。艱難困(kun)苦的(de)(de)程度實不(bu)亞于創建(jian)一個新的(de)(de)朝(chao)代。趙(zhao)構表現(xian)得并不(bu)昏庸,也不(bu)怯懦,顯示出了不(bu)錯的(de)(de)政治(zhi)才能(neng)。
理解使高(gao)宗對史(shi)浩(hao)(hao)十分(fen)信任,于是高(gao)宗常(chang)向(xiang)史(shi)浩(hao)(hao)請教施政(zheng)之要(yao),史(shi)浩(hao)(hao)總是回(hui)答,最重(zhong)要(yao)的(de)是保(bao)固邊(bian)鄙,收(shou)收(shou)人才。史(shi)浩(hao)(hao)還向(xiang)高(gao)宗推薦一(yi)批杰出人才,高(gao)宗就采納了(le)他的(de)意見,并重(zhong)用了(le)一(yi)批杰出之士。
隨著歲(sui)月的(de)(de)(de)(de)流(liu)逝,趙構(gou)對自(zi)己的(de)(de)(de)(de)生育能力越來越絕望,而(er)(er)群臣要求立(li)(li)嗣(si)的(de)(de)(de)(de)呼聲卻越來越響(xiang),于是(shi)才決(jue)定立(li)(li)嗣(si)。二十多(duo)年前(qian)(紹興二年),高宗(zong)(zong)就(jiu)(jiu)(jiu)曾(ceng)選了(le)兩(liang)個(ge)(ge)太祖系的(de)(de)(de)(de)兒(er)童養在后宮,其中一個(ge)(ge)就(jiu)(jiu)(jiu)是(shi)日(ri)后成(cheng)孝宗(zong)(zong)的(de)(de)(de)(de)趙昚,時名伯琮,六歲(sui)。針對高宗(zong)(zong)決(jue)定立(li)(li)嗣(si)的(de)(de)(de)(de)態度,史(shi)浩(hao)提議(yi)說(shuo):"普(pu)安(an)、恩(en)平二王(wang)(wang)(兩(liang)個(ge)(ge)皇(huang)子)宜(yi)擇(ze)其一,以(yi)系天(tian)下所望。"高宗(zong)(zong)很為(wei)嘉許,就(jiu)(jiu)(jiu)命(ming)史(shi)浩(hao)為(wei)王(wang)(wang)府(fu)教(jiao)授。事后,高宗(zong)(zong)就(jiu)(jiu)(jiu)命(ming)二王(wang)(wang)寫(xie)《蘭亭序(xu)》五百本(ben)(ben)。史(shi)浩(hao)知道,這(zhe)是(shi)高宗(zong)(zong)對二王(wang)(wang)的(de)(de)(de)(de)考驗(yan),就(jiu)(jiu)(jiu)勸(quan)說(shuo)二王(wang)(wang):“君父之命(ming)不(bu)可不(bu)敬從(cong)。”后數(shu)日(ri),普(pu)安(an)王(wang)(wang)寫(xie)了(le)七百本(ben)(ben)進獻(xian)給(gei)高宗(zong)(zong)。而(er)(er)恩(en)平王(wang)(wang),卻一字沒寫(xie)。后數(shu)日(ri)高宗(zong)(zong)又(you)賜宮女(nv)各十人(ren)奉(feng)侍(shi)二王(wang)(wang)。史(shi)浩(hao)又(you)勸(quan)說(shuo)二王(wang)(wang):"是(shi)皆平日(ri)供事上前(qian)者,以(yi)庶(shu)母(mu)之禮禮之不(bu)亦善乎(hu)。"普(pu)安(an)就(jiu)(jiu)(jiu)聽(ting)從(cong)史(shi)浩(hao)的(de)(de)(de)(de)話去做了(le)。一個(ge)(ge)多(duo)月后,高宗(zong)(zong)把宮女(nv)召回宮去,普(pu)安(an)王(wang)(wang)的(de)(de)(de)(de)宮女(nv)仍都是(shi)處子,而(er)(er)賜給(gei)恩(en)平王(wang)(wang)的(de)(de)(de)(de)宮女(nv)都被玷污了(le)。這(zhe)樣(yang),高宗(zong)(zong)就(jiu)(jiu)(jiu)決(jue)意立(li)(li)普(pu)安(an)王(wang)(wang)為(wei)皇(huang)太子了(le)。
紹(shao)興三十(shi)年(nian)(1160年(nian)),高(gao)宗先封普安王(wang)(wang)(wang)為建(jian)(jian)王(wang)(wang)(wang),下詔給建(jian)(jian)王(wang)(wang)(wang)府(fu)配(pei)直講(jiang)、贊讀各一名,史浩被任命為建(jian)(jian)王(wang)(wang)(wang)府(fu)教授兼直講(jiang)。一日講(jiang)《周禮》,史浩說:“膳(shan)夫掌膳(shan)羞之(zhi)(zhi)事,歲(sui)終則(ze)會(hui),惟(wei)(wei)王(wang)(wang)(wang)及后、世子(zi)之(zhi)(zhi)膳(shan)羞不會(hui)。至酒正掌飲酒之(zhi)(zhi)事,歲(sui)終則(ze)會(hui),惟(wei)(wei)主及后之(zhi)(zhi)飲酒不會(hui),世子(zi)不與焉。以是知世子(zi)膳(shan)羞可以不會(hui),世子(zi)飲酒不可以無節也。”建(jian)(jian)王(wang)(wang)(wang)作而謝(xie)說:“敢不佩斯訓。”
三十一(yi)年(1161年),史(shi)浩遷宗(zong)(zong)正少卿(qing),碰到金(jin)人侵犯(fan)邊境(jing),投降派紛紛要(yao)求(qiu)退守,皇(huang)子(zi)(zi)(zi)建(jian)(jian)王積極主張(zhang)抗(kang)戰(zhan),上書請求(qiu)親自(zi)作前鋒(feng)抗(kang)敵。不料無形中犯(fan)了高宗(zong)(zong)大忌(ji),幸虧(kui)史(shi)浩出(chu)計,竭力勸建(jian)(jian)王說(shuo):“皇(huang)子(zi)(zi)(zi)不可將兵,應(ying)當以晉申生、唐肅宗(zong)(zong)靈武之事(shi)為(wei)戒。”建(jian)(jian)王醒(xing)悟,立即叫(jiao)史(shi)浩草(cao)擬奏章,請扈(hu)蹕(bi)以供子(zi)(zi)(zi)職,辭意懇到。正在發怒(nu)的高宗(zong)(zong),看了奏章后怒(nu)氣頓時消(xiao)釋,知(zhi)道(dao)這一(yi)奏章出(chu)于史(shi)浩之手,就(jiu)(jiu)對大臣說(shuo):“這才(cai)是(shi)真正的建(jian)(jian)王府官(guan)。”改請求(qiu)親自(zi)作前鋒(feng)抗(kang)敵為(wei)請求(qiu)伴駕出(chu)征(zheng),使(shi)皇(huang)子(zi)(zi)(zi)避免了大禍。不久(jiu),殿(dian)中侍御史(shi)吳(wu)芾請求(qiu)用皇(huang)子(zi)(zi)(zi)作為(wei)元帥,先(xian)去(qu)視(shi)察軍(jun)隊。史(shi)浩又上書說(shuo):“建(jian)(jian)王一(yi)直生活在深宮(gong)之中,不曾與諸(zhu)將接(jie)觸(chu),怎么能辦這事(shi)呢。”高宗(zong)(zong)就(jiu)(jiu)令建(jian)(jian)王遍識(shi)諸(zhu)將,隨他去(qu)建(jian)(jian)康(kang)。
三十(shi)二年(nian)(1162年(nian)),高(gao)宗(zong)(zong)回到臨(lin)安,立建王為皇太(tai)子(zi),史浩(hao)除起居郎(lang)兼太(tai)子(zi)右庶子(zi)。幾(ji)個(ge)月后建王繼(ji)位即(ji)孝(xiao)宗(zong)(zong),高(gao)宗(zong)(zong)退居德壽(shou)宮。孝(xiao)宗(zong)(zong)又馬(ma)上升史浩(hao)為中書舍(she)人(ren)遷翰林學(xue)士(shi)、知(zhi)制誥。隨即(ji)驅逐秦檜黨人(ren),重用主戰派領袖張浚,孝(xiao)宗(zong)(zong)召見主戰的(de)大(da)臣(chen)張浚,說(shuo):“久聞公名,今朝廷(ting)所賴惟(wei)公。”張浚大(da)力陳說(shuo)主和議的(de)錯誤,勸孝(xiao)宗(zong)(zong)堅(jian)持進(jin)取。于是孝(xiao)宗(zong)(zong)任(ren)命張浚為江淮東西兩路宣撫(fu)使,統帥軍馬(ma),加少傅,封(feng)魏國公。
此時的史浩(hao)(hao)(hao)正積極支持為(wei)岳(yue)(yue)飛父(fu)子平反昭雪、聯(lian)絡中原豪杰(jie)(jie)以(yi)備來(lai)日恢復(fu)中原,他還向孝(xiao)(xiao)宗(zong)推薦(jian)(jian)了(le)一(yi)批有識(shi)之士。六月(yue),也(ye)就是(shi)趙昚即位后的第十一(yi)天,就起(qi)用(yong)了(le)以(yi)直斥秦檜而(er)名滿(man)天下的主戰派胡銓。七月(yue),孝(xiao)(xiao)宗(zong)又(you)下詔,追復(fu)岳(yue)(yue)飛和岳(yue)(yue)云的官爵,依官禮改(gai)葬,岳(yue)(yue)飛的子孫也(ye)都特予(yu)錄用(yong)。以(yi)布衣李(li)信甫為(wei)兵(bing)部員外郎(lang),潛(qian)入(ru)(ru)中原招納豪杰(jie)(jie),為(wei)北伐中原的戰車蓄勢待(dai)發(fa)。史浩(hao)(hao)(hao)又(you)為(wei)升任參知政(zheng)事(shi),接(jie)著(zhu)史浩(hao)(hao)(hao)又(you)推薦(jian)(jian)樞密院編修官陸(lu)游(you)(you)(you),史陸(lu)兩家(jia)雖是(shi)姻(yin)親。在舉內(nei)不避(bi)親,陸(lu)游(you)(you)(you)善于作詞,寫(xie)文章(zhang),熟悉典故(gu)這是(shi)人所(suo)共知的。孝(xiao)(xiao)宗(zong)召見陸(lu)游(you)(you)(you)說(shuo):“你努力學習早(zao)已有所(suo)聞,發(fa)表(biao)的言(yan)論(lun)也(ye)切合事(shi)理。”史浩(hao)(hao)(hao)也(ye)不忘為(wei)青年時的朋友鄭覃(鄭清之祖父(fu)),就作《通義(yi)(yi)》頌揚鄭覃在金人面前不屈的大義(yi)(yi)行為(wei),朝遂命史官將鄭覃事(shi)跡列入(ru)(ru)忠(zhong)義(yi)(yi)傳。
高宗(zong)退居(ju)德壽宮后,縱容(rong)宦官(guan)梁康民(min)開設酒(jiu)(jiu)庫(ku),這當然是(shi)犯(fan)榷酒(jiu)(jiu)之禁(jin)。右正言袁孚(fu)“亟請(qing)對,論北內有(you)私酤(gu),言頗切直”。高宗(zong)聽(ting)到后震(zhen)怒(nu),孝宗(zong)“嚴于養志,御批放罷”。
史(shi)浩得知出(chu)面問皇帝,袁孚有(you)什(shen)么罪?孝宗(zong)說:“是(shi)非所宜言(yan),不逐何待。”史(shi)浩多方(fang)(fang)進行勸解說,“北內給(gei)事(shi),無非閹(yan)人,是(shi)惡知大(da)體?若(ruo)非幾(ji)個村(cun)措(cuo)大(da)在言(yan)路(lu),時以(yi)正論折(zhe)其(qi)萌芽,此曹馮依自恣,何所不至”?“爭臣無故賜罷,天下咸以(yi)為(wei)疑”。“陛(bi)下試以(yi)意(yi)白去孚,倘可以(yi)上皇意(yi)留之,尤盛德(de)事(shi)”。不料高宗(zong)“怒袁孚甚(shen)”,親賜孝宗(zong)“酒一(yi)壺,親書(shu)懙率偎驕四字于上”,孝宗(zong)無奈。最后(hou),只(zhi)能讓袁孚“請詞”,離開朝(chao)(chao)廷,而孝宗(zong)為(wei)他“除直秘閣”,“以(yi)職名華其(qi)行”,來了(le)結德(de)壽宮(gong)與諫官的糾紛。在這場直言(yan)與歪理,法與權的小(xiao)小(xiao)較量(liang)中,充分(fen)反映了(le)朝(chao)(chao)廷人治的本質,讓袁孚本人“請詞”,“以(yi)職名華其(qi)行”,不過(guo)是(shi)為(wei)徇私屈法的人治蒙上一(yi)塊遮羞(xiu)布而已。但這卻反應(ying)了(le)史(shi)浩在彌合朝(chao)(chao)廷或(huo)宮(gong)闈(wei)的爭斗方(fang)(fang)面,表現出(chu)來的智慧。
劉(liu)(liu)(liu)蘊(yun)(yun)古(gu)是(shi)金(jin)(jin)人(ren)派來偽裝投(tou)降(jiang)(jiang)南宋的(de),別人(ren)都沒(mei)有(you)識破他。當時剛巧(qiao)有(you)萬(wan)余人(ren)應募去(qu)北方(fang)營(ying)田,陳(chen)康伯(bo)、張燾等都表示贊同讓劉(liu)(liu)(liu)蘊(yun)(yun)古(gu)帶他們(men)去(qu),史(shi)浩卻獨持異議說(shuo):“這一(yi)定(ding)是(shi)奸人(ren)來詐降(jiang)(jiang),伎無(wu)所使,就借這件事(shi)返回金(jin)(jin)國。”他當即(ji)召來劉(liu)(liu)(liu)蘊(yun)(yun)古(gu),問他說(shuo):“樊噲想以十(shi)萬(wan)人(ren)橫行匈奴,議者(zhe)均以為(wei)可斬(zhan),今你得一(yi)萬(wan)烏(wu)合之眾,有(you)什么作為(wei)?”劉(liu)(liu)(liu)蘊(yun)(yun)古(gu)大驚失(shi)色說(shuo):“這一(yi)萬(wan)人(ren)都是(shi)無(wu)家可歸的(de),帶他們(men)到北方(fang)去(qu)營(ying)田,決不會出什么意外事(shi)的(de)。”史(shi)浩反唇相饑(ji)說(shuo):“這一(yi)萬(wan)人(ren)固(gu)然(ran)無(wu)家,但你的(de)家在何(he)處?”那時劉(liu)(liu)(liu)蘊(yun)(yun)古(gu)家小還留在金(jin)(jin)國的(de)幽(you)燕之地。他自知失(shi)言,恐懼而回。后來劉(liu)(liu)(liu)蘊(yun)(yun)古(gu)果然(ran)私派他的(de)仆人(ren)向金(jin)(jin)密獻(xian)宋軍機,事(shi)發而伏誅(zhu),人(ren)都稱佩史(shi)浩的(de)先見。
在處理軍(jun)國大(da)事方面,史浩也想有(you)作為。但(dan)他,顯然(ran)覺(jue)得恢復中原,南宋的力量不足,既(ji)然(ran)沒有(you)十(shi)分的把握,不如暫(zan)時維持偏安一隅的現狀。
金帥(shuai)完顏亮(liang)南侵,吳(wu)(wu)璘(lin)自(zi)(zi)四川(chuan)出兵(bing)(bing),一(yi)(yi)(yi)舉收(shou)復(fu)秦鳳、熙河、永(yong)興(xing)三(san)路地(di)(di)區。在(zai)(zai)陜西(xi)(xi)孤軍(jun)(jun)奮(fen)戰,雖然(ran)連(lian)戰連(lian)捷,但金兵(bing)(bing)反(fan)撲之勢(shi)卻越來越重(zhong)。史(shi)浩以(yi)(yi)為(wei)(wei)(wei)陜西(xi)(xi)不(bu)(bu)可守,說(shuo)(shuo)動孝(xiao)宗(zong)詔(zhao)(zhao)令吳(wu)(wu)轔放(fang)棄(qi)陜西(xi)(xi)重(zhong)鎮德順軍(jun)(jun)。隆興(xing)元年,史(shi)浩為(wei)(wei)(wei)相(xiang),草(cao)擬詔(zhao)(zhao)書,勒令吳(wu)(wu)璘(lin)撤退,吳(wu)(wu)璘(lin)只得奉詔(zhao)(zhao)退兵(bing)(bing)。當時任(ren)川(chuan)陜宣諭使的虞(yu)允(yun)文(wen)極力反(fan)對(dui),并當面向孝(xiao)宗(zong)陳(chen)說(shuo)(shuo)利害。這(zhe)一(yi)(yi)(yi)年,虞(yu)允(yun)文(wen)入(ru)宮回答(da)皇上的提(ti)問(wen),說(shuo)(shuo)史(shi)浩一(yi)(yi)(yi)直主(zhu)張棄(qi)地(di)(di)求和(he),等到(dao)升為(wei)(wei)(wei)右(you)丞相(xiang)后,就(jiu)立即實施他的主(zhu)和(he)政策。原來史(shi)浩在(zai)(zai)親自(zi)(zi)為(wei)(wei)(wei)孝(xiao)宗(zong)擬定的詔(zhao)(zhao)書有(you)(you)這(zhe)樣(yang)的詞(ci)句(ju):“丟(diu)棄(qi)雞肋一(yi)(yi)(yi)類沒有(you)(you)多大(da)(da)意味的東(dong)西(xi)(xi),可以(yi)(yi)消除金人的貪婪(lan)之心。”虞(yu)允(yun)文(wen)上奏(zou)說(shuo)(shuo):“現在(zai)(zai)有(you)(you)八(ba)條理由(you)說(shuo)(shuo)明我(wo)們(men)可以(yi)(yi)繼續(xu)對(dui)金作戰。”孝(xiao)宗(zong)問(wen)到(dao)棄(qi)地(di)(di)問(wen)題時,虞(yu)允(yun)文(wen)用朝見(jian)時所執手板在(zai)(zai)地(di)(di)上畫,力陳(chen)喪失土(tu)地(di)(di)的利害。孝(xiao)宗(zong)聽(ting)了后悔說(shuo)(shuo):“史(shi)浩誤我(wo)!”于是又(you)下詔(zhao)(zhao)令吳(wu)(wu)璘(lin)便宜(yi)行事,讓吳(wu)(wu)璘(lin)自(zi)(zi)己決(jue)定是進是止,然(ran)而為(wei)(wei)(wei)時已(yi)晚,吳(wu)(wu)璘(lin)接(jie)到(dao)前一(yi)(yi)(yi)個(ge)詔(zhao)(zhao)書,不(bu)(bu)敢違(wei)抗,已(yi)開始被迫撤軍(jun)(jun),金兵(bing)(bing)追擊(ji),失去城池掩護的宋(song)(song)軍(jun)(jun)傷亡士兵(bing)(bing)三(san)萬余人,將佐數十人,宋(song)(song)兵(bing)(bing)大(da)(da)潰敗,秦鳳、熙河、永(yong)興(xing)三(san)路新(xin)收(shou)復(fu)的十三(san)州也又(you)為(wei)(wei)(wei)金人占(zhan)據(ju)。然(ran)而吳(wu)(wu)璘(lin)卻實在(zai)(zai)難負其咎。就(jiu)在(zai)(zai)吳(wu)(wu)璘(lin)奉詔(zhao)(zhao)退兵(bing)(bing)的時候,左右(you)勸諫道“將在(zai)(zai)外(wai),君命有(you)(you)所不(bu)(bu)受(shou)。此舉所系甚重(zhong),奈(nai)何(he)退師?”吳(wu)(wu)璘(lin)回答(da)“璘(lin)豈不(bu)(bu)知此?顧主(zhu)上初政,璘(lin)握重(zhong)兵(bing)(bing)在(zai)(zai)外(wai),有(you)(you)詔(zhao)(zhao),璘(lin)何(he)敢違(wei)!”貌似平淡的這(zhe)句(ju)話其實極為(wei)(wei)(wei)沉痛。
這時(shi)張(zhang)(zhang)浚進(jin)升(sheng)為樞密(mi)使(shi),抗戰派就在朝(chao)中(zhong)占了優勢。當(dang)時(shi)有陳(chen)康伯為左相(xiang),史浩(hao)(hao)為右相(xiang),朝(chao)中(zhong)的秦(qin)檜黨人都(dou)已(yi)被驅(qu)逐。所以(yi),應該說朝(chao)廷(ting)的主(zhu)流意見(jian)都(dou)是(shi)(shi)恢復中(zhong)原,但是(shi)(shi),怎么恢復?是(shi)(shi)立刻揮(hui)師北(bei)伐還是(shi)(shi)暫(zan)時(shi)韜光養晦(hui)?朝(chao)中(zhong)大臣各執其見(jian),爭論經年(nian)。其中(zhong)張(zhang)(zhang)浚、王十朋、胡銓、虞允(yun)文、陳(chen)俊卿、王大寶等(deng)人主(zhu)張(zhang)(zhang)立即北(bei)伐,史浩(hao)(hao)、陳(chen)康伯等(deng)主(zhu)守。
張浚急(ji)圖恢復,屢次(ci)上奏,欲取山東。史(shi)浩(hao)肯(ken)定張浚“大仇未復,決意用兵”的忠(zhong)義之(zhi)心,但堅決反對急(ji)于用兵的主張,張浚奏請御(yu)駕親征(zheng),史(shi)浩(hao)則(ze)(ze)向孝(xiao)宗陳述三(san)條理由以阻止(zhi):一(yi)曰(yue):"下詔親征(zheng)",則(ze)(ze)無(wu)故招致敵兵,何以應付?二曰(yue),若(ruo)以"巡邊犒(kao)師"之(zhi)名(ming),去歲曾有一(yi)次(ci),州縣供奉甚臣(chen),朝廷(ting)自(zi)用緡線一(yi)千四百(bai)萬,國庫無(wu)以負擔;三(san)曰(yue),若(ruo)為"移蹕",則(ze)(ze)無(wu)行(xing)宮,陛下自(zi)行(xing),萬一(yi)有一(yi)騎沖突,行(xing)都騷(sao)動,如何是好?可見史(shi)浩(hao)當時反對是經過深思的。
張(zhang)浚進位樞密使后,就(jiu)都督(du)(du)江淮兵馬,開督(du)(du)府于建(jian)康,北伐也就(jiu)正式(shi)提(ti)上了(le)日程。而史浩(hao)則認為,北伐勞師費(fei)財,南(nan)宋又兵弱(ruo)將庸,主動出(chu)兵是(shi)冒險(xian)之(zhi)舉,退守長(chang)江以北,靜觀(guan)金人(ren)(ren)之(zhi)變,才是(shi)最穩(wen)妥之(zhi)計。史浩(hao)還(huan)提(ti)出(chu)了(le)修(xiu)筑(zhu)瓜(gua)洲、采石兩處(chu)的(de)城(cheng)防(fang)(fang),以保長(chang)江的(de)主張(zhang)。張(zhang)浚認為:這(zhe)是(shi)自動向(xiang)敵人(ren)(ren)示(shi)弱(ruo),要筑(zhu)城(cheng)防(fang)(fang)也應筑(zhu)在淮河上的(de)泗州。
三月(yue),金(jin)紇(he)石烈志寧送信給張(zhang)浚,要求(qiu)割讓(rang)海、泗、唐、鄧、商等已被宋(song)朝收復的(de)(de)州(zhou)郡,并增加入(ru)貢歲幣,這些理(li)所(suo)當然(ran)地(di)遭到(dao)了張(zhang)浚的(de)(de)拒絕。于是(shi)紇(he)石烈志寧在(zai)邊界調動(dong)兵(bing)(bing)力,宋(song)金(jin)前線(xian)形勢(shi)惡化了,和戰問題也就到(dao)了必須解決的(de)(de)地(di)步。四(si)月(yue)間(jian),張(zhang)浚入(ru)見,對的(de)(de)孝宗(zong)重申了自己的(de)(de)戰略主(zhu)張(zhang)。而(er)史(shi)浩對局勢(shi)的(de)(de)判(pan)斷則(ze)(ze)與張(zhang)浚完全相反,他(ta)說(shuo)“竊(qie)一傳(chuan)聞(wen)之(zhi)(zhi)言,多謂敵兵(bing)(bing)困于西北,不(bu)(bu)(bu)(bu)復顧山(shan)(shan)東。加以苛虐相承,民(min)不(bu)(bu)(bu)(bu)堪命,王師(shi)若至,可不(bu)(bu)(bu)(bu)勞而(er)取。審如此(ci)說(shuo),則(ze)(ze)吊伐之(zhi)(zhi)兵(bing)(bing),本(ben)不(bu)(bu)(bu)(bu)在(zai)眾,偏師(shi)出境,百城自下,不(bu)(bu)(bu)(bu)世之(zhi)(zhi)功何(he)患不(bu)(bu)(bu)(bu)成?萬一未至……宿師(shi)于外,守(shou)備先虛(xu)。我猶知(zhi)出兵(bing)(bing)山(shan)(shan)東,以牽(qian)制關陜,彼(bi)(bi)獨不(bu)(bu)(bu)(bu)知(zhi)警動(dong)兩淮荊湘,以解山(shan)(shan)東之(zhi)(zhi)急耶?……山(shan)(shan)東去敵萬里(li),彼(bi)(bi)雖不(bu)(bu)(bu)(bu)能守(shou),未害其疆:兩淮近在(zai)畿甸,一城被寇尺地(di)陷(xian)沒,則(ze)(ze)朝廷之(zhi)(zhi)憂,復如去歲!”顯然(ran)史(shi)浩主(zhu)張(zhang)的(de)(de)是(shi):先加強長江防線(xian),整頓士卒,先立(li)于不(bu)(bu)(bu)(bu)敗(bai)之(zhi)(zhi)地(di),然(ran)后(hou)伺機而(er)動(dong)。
孝宗干脆(cui)下詔讓大臣(chen)們來(lai)討論(lun)如(ru)何對付金(jin)人。洪遵、金(jin)安節、唐(tang)文若(ruo)等相繼發表了意見,只(zhi)有(you)宰執沒有(you)上奏章。孝宗因此問史(shi)浩,史(shi)浩上奏說(shuo):“先(xian)作(zuo)好充分準備,這才(cai)是(shi)良(liang)策(ce)。不要(yao)聽目光短(duan)淺謀(mou)士的(de)話,興沒有(you)經(jing)過(guo)訓練的(de)軍隊去(qu)作(zuo)戰,這些沒有(you)良(liang)好素質的(de)軍隊,到(dao)敵人離去(qu)時就來(lai)論(lun)賞邀功,到(dao)敵人來(lai)進(jin)攻(gong)時就丟棄(qi)武器逃得無(wu)影無(wu)蹤了,這樣做恢復可能(neng)實現嗎?”此所謂取快(kuai)于一時,而含冤(yuan)萬(wan)世。他(ta)還上書道(dao):“靖康(kang)之(zhi)禍(huo),誰(shui)不痛心疾(ji)首(shou)?悼二帝之(zhi)蒙(meng)塵,悲六(liu)宮之(zhi)遠沒,確應(ying)(ying)枕戈(ge)待旦,思報大恥,然陛下初立,應(ying)(ying)以自治先(xian)行,方(fang)可圖(tu)遠。如(ru)今(jin)內乏謀(mou)臣(chen),外(wai)無(wu)良(liang)將(jiang),貿動干戈(ge)以攻(gong)大敵,誰(shui)能(neng)保其(qi)必勝?如(ru)能(neng)僥(jiao)幸獲勝,自當痛快(kuai);若(ruo)然不勝,則重辱(ru)社稷,以資外(wai)侮,后果(guo)那堪(kan)設想!”史(shi)浩覺得不能(neng)僥(jiao)幸獲勝,非到(dao)有(you)把握時才(cai)能(neng)進(jin)攻(gong)。
這時李顯忠、邵宏淵又上(shang)(shang)奏(zou)請求(qiu)引兵(bing)進(jin)取(qu)(qu),史(shi)(shi)浩(hao)(hao)也(ye)(ye)上(shang)(shang)奏(zou)說(shuo):“二將動(dong)(dong)不(bu)(bu)動(dong)(dong)就來(lai)請戰,難(nan)道督府命令可(ke)(ke)以(yi)(yi)不(bu)(bu)行嗎?”張(zhang)浚(jun)(jun)請入(ru)覲,請求(qiu)即(ji)日(ri)下(xia)詔(zhao)進(jin)建(jian)康(kang)。皇上(shang)(shang)問史(shi)(shi)浩(hao)(hao),史(shi)(shi)浩(hao)(hao)陳述理由,說(shuo)不(bu)(bu)可(ke)(ke)。退(tui)朝(chao)后,又用詰問口氣對(dui)張(zhang)浚(jun)(jun)說(shuo):“帝王的(de)軍(jun)隊,應(ying)(ying)當萬(wan)無(wu)一(yi)(yi)失時,才(cai)可(ke)(ke)以(yi)(yi)出,豈可(ke)(ke)嘗(chang)(chang)試(shi)以(yi)(yi)圖僥幸。”以(yi)(yi)后他(ta)(ta)與張(zhang)浚(jun)(jun)又在(zai)(zai)殿(dian)堂上(shang)(shang)反復(fu)辨論。張(zhang)浚(jun)(jun)說(shuo):“中(zhong)(zhong)原(yuan)淪陷(xian)已很久了(le),現(xian)在(zai)(zai)我(wo)(wo)們(men)如果不(bu)(bu)取(qu)(qu),豪(hao)杰一(yi)(yi)定會爭著去收取(qu)(qu)。”史(shi)(shi)浩(hao)(hao)說(shuo):“中(zhong)(zhong)原(yuan)決然(ran)(ran)沒(mei)有(you)什么豪(hao)杰的(de),如果有(you)豪(hao)杰的(de)話,他(ta)(ta)們(men)為什么不(bu)(bu)起(qi)來(lai)亡(wang)(wang)金呢?”張(zhang)浚(jun)(jun)說(shuo):“那兒民間沒(mei)有(you)武器(qi),因而不(bu)(bu)能(neng)自起(qi),等(deng)到我(wo)(wo)軍(jun)一(yi)(yi)到他(ta)(ta)們(men)一(yi)(yi)定會積極作內應(ying)(ying)的(de)。”史(shi)(shi)浩(hao)(hao)說(shuo):“陳勝、吳廣用鉏櫌(you)棘矜亡(wang)(wang)秦,他(ta)(ta)們(men)一(yi)(yi)定要(yao)等(deng)我(wo)(wo)部隊到才(cai)起(qi)事,這就不(bu)(bu)是(shi)豪(hao)杰了(le)。”在(zai)(zai)上(shang)(shang)面的(de)辯論里,兩人都有(you)些走入(ru)極端,張(zhang)浚(jun)(jun)強調的(de)是(shi)民心(xin)可(ke)(ke)用,良機難(nan)得,他(ta)(ta)看到了(le)希(xi)望,卻忽略了(le)現(xian)實的(de)種(zhong)種(zhong)困難(nan),所(suo)以(yi)(yi)他(ta)(ta)無(wu)法理解(jie)史(shi)(shi)浩(hao)(hao)的(de)穩重(zhong):史(shi)(shi)浩(hao)(hao)看到的(de)是(shi)武備(bei)不(bu)(bu)修,取(qu)(qu)勝艱難(nan),反對(dui)冒險,主張(zhang)臥薪嘗(chang)(chang)膽,所(suo)以(yi)(yi)他(ta)(ta)認為張(zhang)浚(jun)(jun)心(xin)存(cun)僥幸。這樣張(zhang)浚(jun)(jun)與史(shi)(shi)浩(hao)(hao)的(de)一(yi)(yi)場廷(ting)辯,反復(fu)達五日(ri)之(zhi)(zhi)(zhi)久,最后史(shi)(shi)浩(hao)(hao)勸(quan)張(zhang)浚(jun)(jun)說(shuo):“明公(gong)以(yi)(yi)大(da)仇未復(fu),決意用兵(bing),此實忠義之(zhi)(zhi)(zhi)心(xin)。然(ran)(ran)不(bu)(bu)量(liang)力而圖之(zhi)(zhi)(zhi),是(shi)徒慕名爾。宜先為不(bu)(bu)可(ke)(ke)勝以(yi)(yi)待敵之(zhi)(zhi)(zhi)可(ke)(ke)勝,乃上(shang)(shang)計也(ye)(ye)。”張(zhang)浚(jun)(jun)以(yi)(yi)我(wo)(wo)年紀大(da)了(le)等(deng)不(bu)(bu)及了(le)作回答。史(shi)(shi)浩(hao)(hao)繼(ji)續勸(quan)說(shuo):“晉平吳,歸(gui)功于羊怙(hu)。明公(gong)先立規(gui)模,使后人藉是(shi)有(you)成,亦明公(gong)之(zhi)(zhi)(zhi)功,何必身自為之(zhi)(zhi)(zhi)?”張(zhang)浚(jun)(jun)默然(ran)(ran)。史(shi)(shi)浩(hao)(hao)又說(shuo)“先為備(bei)守,是(shi)謂良規(gui),議(yi)戰議(yi)和,在(zai)(zai)彼不(bu)(bu)在(zai)(zai)此”。說(shuo)得很清楚,史(shi)(shi)浩(hao)(hao)反對(dui)冒失恢復(fu)中(zhong)(zhong)原(yuan)。
而張(zhang)浚(jun)(jun)一貫剛愎自用(yong),不(bu)(bu)幸得是(shi),他(ta)的(de)(de)固執并不(bu)(bu)因(yin)為歲月流逝而改變,反而因(yin)為時不(bu)(bu)我待而更添急躁(zao)。雖然在(zai)這次辯論中他(ta)處于下風,但(dan)他(ta)還(huan)是(shi)在(zai)第(di)二(er)天上書孝宗(zong),張(zhang)浚(jun)(jun)入內宮上奏(zou)說(shuo):“史浩的(de)(de)想(xiang)法(fa)不(bu)(bu)可以改變了,臣恐(kong)怕失去一個(ge)良好的(de)(de)機會,懇請(qing)皇上作(zuo)出英明決斷。”面對(dui)如此(ci)有(you)利的(de)(de)局勢,作(zuo)為太祖(zu)的(de)(de)子孫,被(bei)恢(hui)(hui)復中原的(de)(de)巨大道義力量所振奮,這時孝宗(zong)聽不(bu)(bu)到史浩說(shuo)過(guo)的(de)(de)一句話“張(zhang)浚(jun)(jun)銳(rui)意用(yong)兵,若(ruo)一失之(zhi),恐(kong)陛(bi)下終不(bu)(bu)得復望中原!”即(ji)召見張(zhang)浚(jun)(jun),問他(ta)恢(hui)(hui)復的(de)(de)計劃。張(zhang)浚(jun)(jun)請(qing)孝宗(zong)即(ji)日下詔,進(jin)駐建(jian)康,鼓(gu)舞將(jiang)士北伐。此(ci)時的(de)(de)孝宗(zong)正是(shi)初生(sheng)牛犢,銳(rui)氣十足,雖然他(ta)曾一度在(zai)史浩的(de)(de)阻攔下有(you)所猶豫,但(dan)經(jing)過(guo)張(zhang)浚(jun)(jun)的(de)(de)鼓(gu)勵和支持(chi),又堅定了決心。四月,孝宗(zong)繞開三省(sheng)和樞(shu)密院,直接下令張(zhang)浚(jun)(jun)江淮(huai)都(dou)督府(fu)揮(hui)師北伐。
在相府中的史(shi)(shi)(shi)浩(hao)忽然得知(zhi)宏淵出(chu)兵的命令,方才知(zhi)道皇上越過三省,直接(jie)給諸將(jiang)下(xia)命令了(le)。便對(dui)陳(chen)康伯說(shuo):“我們(men)都兼右(you)相,但出(chu)兵不跟我們(men)說(shuo),還(huan)用(yong)(yong)我們(men)做(zuo)什(shen)么(me)(me)用(yong)(yong)!不辭(ci)去還(huan)等(deng)什(shen)么(me)(me)?”遂請求辭(ci)相。有(you)政治才干(gan)、頭腦冷靜、處事(shi)穩妥的史(shi)(shi)(shi)浩(hao),為右(you)仆射僅四(si)個月(yue),卻不惜(xi)辭(ci)官而去,就是(shi)(shi)為了(le)堅(jian)持宰相應有(you)的軍事(shi)決(jue)策權,堅(jian)持自己(ji)的思法(fa)和觀點。當時御史(shi)(shi)(shi)王十朋也論(lun)述史(shi)(shi)(shi)浩(hao)八條罪(zui)狀,這就是(shi)(shi):懷奸、誤國、植黨、盜(dao)權、忌言、蔽賢、欺君、訕上。孝宗(zong)就此罷免了(le)史(shi)(shi)(shi)浩(hao),支持張(zhang)浚(jun)出(chu)兵。史(shi)(shi)(shi)浩(hao)曾住瓜洲,白遣太府丞史(shi)(shi)(shi)正志(zhi)前往看他,史(shi)(shi)(shi)正志(zhi)也與張(zhang)浚(jun)論(lun)辯主和。說(shuo)起來(lai)史(shi)(shi)(shi)正志(zhi)與史(shi)(shi)(shi)浩(hao)是(shi)(shi)同(tong)族,史(shi)(shi)(shi)浩(hao)祖上史(shi)(shi)(shi)惟則(ze)有(you)一弟(di)叫史(shi)(shi)(shi)懷則(ze),他就是(shi)(shi)史(shi)(shi)(shi)正志(zhi)的祖上。于是(shi)(shi)王十朋說(shuo)史(shi)(shi)(shi)正志(zhi)拜于史(shi)(shi)(shi)浩(hao)門下(xia)并像對(dui)父親一樣侍奉(feng)他,陰險奸邪,望風使舵以求升取,應該予以廢黜,以嚴肅典章刑(xing)法(fa)。那個林安宅也常(chang)出(chu)入史(shi)(shi)(shi)浩(hao)門下(xia),狐假虎威(wei),作威(wei)作福,也應論(lun)其罪(zui),將(jiang)他們(men)一起罷免。孝宗(zong)都同(tong)意了(le)。
其(qi)實(shi)史浩心(xin)里很(hen)清楚。張(zhang)浚(jun)(jun)雖(sui)有(you)(you)中(zhong)(zhong)興之(zhi)心(xin),卻(que)無中(zhong)(zhong)興之(zhi)才,可謂志大(da)才疏.。建炎四年(nian)他力排眾(zhong)議冒然與金兵(bing)決戰(zhan)(zhan)(zhan)(zhan)(zhan)釀成(cheng)富(fu)平之(zhi)敗(bai),紹興七年(nian)他不聽岳(yue)飛勸告而以書生(sheng)呂(lv)祉統(tong)領(ling)劉光世(shi)軍隊而釀成(cheng)淮西(xi)(xi)兵(bing)變。那場(chang)富(fu)平之(zhi)戰(zhan)(zhan)(zhan)(zhan)(zhan),高宗為(wei)了(le)(le)扭轉在東南的(de)被(bei)(bei)動(dong)局面(mian),派張(zhang)浚(jun)(jun)經(jing)營(ying)川陜(shan)。張(zhang)浚(jun)(jun)把(ba)五路(lu)兵(bing)馬(ma)二十萬人,七萬匹馬(ma)都(dou)集(ji)中(zhong)(zhong)到富(fu)平,還有(you)(you)無數糧響。當時(shi)南宋的(de)大(da)半家底都(dou)集(ji)中(zhong)(zhong)到張(zhang)浚(jun)(jun)手里了(le)(le),張(zhang)浚(jun)(jun)躊躇滿志,甚至(zhi)準備(bei)此(ci)戰(zhan)(zhan)(zhan)(zhan)(zhan)勝后(hou)(hou)(hou),直搗燕(yan)京。雖(sui)然吳階、曲端等(deng)好多人不同意與金作(zuo)(zuo)戰(zhan)(zhan)(zhan)(zhan)(zhan),但張(zhang)浚(jun)(jun)固執己見,兵(bing)力集(ji)結(jie)(jie)(jie)后(hou)(hou)(hou),張(zhang)浚(jun)(jun)拒絕了(le)(le)部將的(de)兵(bing)不厭詐,出其(qi)不意的(de)建議,而是約期(qi)作(zuo)(zuo)戰(zhan)(zhan)(zhan)(zhan)(zhan),結(jie)(jie)(jie)果他連續幾次下(xia)戰(zhan)(zhan)(zhan)(zhan)(zhan)表(biao),金兵(bing)主將完顏婁室(shi)就(jiu)是置之(zhi)不理,其(qi)實(shi),婁室(shi)正在利(li)用這(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)個時(shi)間,部署(shu)調動(dong)兵(bing)力,他先派三(san)千(qian)騎兵(bing)把(ba)宋軍大(da)營(ying)周圍(wei)的(de)百姓居住的(de)寨子占領(ling),這(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)樣(yang)就(jiu)把(ba)宋軍包圍(wei)起(qi)來(lai)。張(zhang)浚(jun)(jun)得(de)知便嚇(xia)壞了(le)(le),帶頭逃命,宋軍本(ben)來(lai)就(jiu)缺乏(fa)配合作(zuo)(zuo)戰(zhan)(zhan)(zhan)(zhan)(zhan)的(de)能(neng)力,這(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)下(xia)是兵(bing)敗(bai)如山(shan)倒,軍隊損失很(hen)大(da),大(da)量的(de)糧草、器(qi)械(xie)也都(dou)被(bei)(bei)金兵(bing)獲(huo)得(de)。此(ci)戰(zhan)(zhan)(zhan)(zhan)(zhan)后(hou)(hou)(hou),宋軍在陜(shan)西(xi)(xi)已經(jing)沒有(you)(you)立足點(dian),因(yin)為(wei)張(zhang)浚(jun)(jun)的(de)拙(zhuo)劣(lie)表(biao)現,大(da)大(da)消耗了(le)(le)南宋的(de)實(shi)力,此(ci)后(hou)(hou)(hou)宋軍再(zai)也沒有(you)(you)能(neng)力集(ji)結(jie)(jie)(jie)這(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)樣(yang)的(de)大(da)兵(bing)團和金作(zuo)(zuo)戰(zhan)(zhan)(zhan)(zhan)(zhan)了(le)(le)。
富平之戰后,張(zhang)浚(jun)又一(yi)手釀造了淮(huai)(huai)西(xi)之變(bian)。“中(zhong)興四(si)將(jiang)(jiang)”之一(yi)的劉(liu)光世用(yong)(yong)兵(bing)不(bu)(bu)(bu)利(li),結果(guo)被罷免,但他(ta)手下的軍(jun)隊怎么處置(zhi)成了問題。張(zhang)浚(jun)力排眾議(yi),派自(zi)己(ji)的親信呂(lv)(lv)祉去統領(ling)(ling)該(gai)軍(jun),這個呂(lv)(lv)祉是(shi)個紙(zhi)上談兵(bing)的書呆子,曾自(zi)栩如能親統一(yi)軍(jun)必能擒劉(liu)豫,張(zhang)浚(jun)拿他(ta)當寶貝,大(da)加重用(yong)(yong)。結果(guo)呂(lv)(lv)祉去了淮(huai)(huai)西(xi)以后,不(bu)(bu)(bu)僅無法指揮(hui)(hui)軍(jun)隊,還瞧不(bu)(bu)(bu)起武將(jiang)(jiang),最后淮(huai)(huai)西(xi)將(jiang)(jiang)領(ling)(ling)酈(li)瓊(qiong)率領(ling)(ling)四(si)萬軍(jun)隊挾持著(zhu)呂(lv)(lv)祉北(bei)上投(tou)降偽齊,這位空談的呂(lv)(lv)大(da)人(ren)也(ye)(ye)因此丟了腦袋。而淮(huai)(huai)西(xi)之變(bian)的根本原因就(jiu)(jiu)是(shi)處置(zhi)不(bu)(bu)(bu)當,副將(jiang)(jiang)酈(li)瓊(qiong)和主將(jiang)(jiang)王(wang)德有矛盾,如果(guo)讓韓世忠或者岳飛兼領(ling)(ling)該(gai)軍(jun),必定不(bu)(bu)(bu)至嘩(hua)變(bian)。因為(wei)(wei)淮(huai)(huai)西(xi)之變(bian),張(zhang)浚(jun)被罷相,閑置(zhi)了二十余年。高(gao)宗(zong)因此說:“朕寧可亡(wang)國,也(ye)(ye)決不(bu)(bu)(bu)用(yong)(yong)張(zhang)浚(jun)。”這句(ju)話自(zi)然(ran)可以理解(jie)為(wei)(wei),憑(ping)張(zhang)浚(jun)的才能,用(yong)(yong)他(ta)肯定就(jiu)(jiu)亡(wang)國了。隆興北(bei)伐前,高(gao)宗(zong)還對(dui)孝宗(zong)說,千萬不(bu)(bu)(bu)要(yao)重用(yong)(yong)張(zhang)浚(jun),孝宗(zong)不(bu)(bu)(bu)聽。結果(guo),張(zhang)浚(jun)出師又出昏(hun)招。本來(lai)開始出兵(bing)時,李(li)顯忠為(wei)(wei)主將(jiang)(jiang),可以節制鄒(zou)宏(hong)淵(yuan)(yuan),但鄒(zou)宏(hong)淵(yuan)(yuan)找(zhao)到張(zhang)浚(jun)抗(kang)議(yi),張(zhang)浚(jun)就(jiu)(jiu)同意(yi)兩人(ren)各領(ling)(ling)一(yi)軍(jun),互不(bu)(bu)(bu)統屬。結果(guo)符離(li)潰敗(bai)就(jiu)(jiu)是(shi)因為(wei)(wei)鄒(zou)宏(hong)淵(yuan)(yuan)不(bu)(bu)(bu)援助李(li)顯忠。而且,北(bei)伐時,前線部隊在(zai)安徽,而張(zhang)浚(jun)自(zi)己(ji)駐扎在(zai)揚州(zhou),距離(li)這么遠,如何指揮(hui)(hui),焉(yan)能不(bu)(bu)(bu)敗(bai)?
即(ji)(ji)使(shi)從士(shi)大夫角度(du)來說,張浚也不能(neng)算是君子。高宗初即(ji)(ji)位,黃潛善和汪伯彥二奸千方百計排擠(ji)李(li)綱(gang),而作(zuo)為黃潛善一手提拔起來的張浚,對(dui)汪、黃的誤國視而不見,卻為了報答(da)黃的知遇(yu)之恩(en),對(dui)李(li)綱(gang)極盡(jin)誣陷、中(zhong)傷、打擊之能(neng)事(shi)。甚至稱李(li)綱(gang)為國賊,靖康之恥的釀(niang)造者。這些行為豈能(neng)與史浩的人品相比(bi)?
符離潰敗,張浚自劾,不久就去世(shi)了。金(jin)人渡淮南(nan)下,魏(wei)勝戰死(si),劉寶、王彥(yan)逃遁,因此在軍事行動中(zhong)金(jin)人更占了上風。
十(shi)二月(yue),孝宗命原來停(ting)留在鎮江的(de)(de)使臣魏杞(qi)渡過淮河,到金(jin)朝(chao)(chao)求和(he)。魏杞(qi)此(ci)(ci)行(xing)危機四(si)伏。金(jin)帥(shuai)因為(wei)(wei)魏杞(qi)不肯屈服,大(da)(da)怒,揮劍(jian)恐嚇,劍(jian)及頸(jing)而止(zhi),魏杞(qi)的(de)(de)脖子(zi)卻不因此(ci)(ci)有稍(shao)歪。魏杞(qi)從沒有被(bei)金(jin)人(ren)嚇倒,乾(qian)道二年(nian)(1166年(nian))正(zheng)月(yue),他在燕京晉(jin)見(jian)完顏褒,就(jiu)在朝(chao)(chao)堂上抗言道:“天(tian)子(zi)神圣(sheng),才杰奮起,人(ren)人(ren)有敵愾意(yi),北朝(chao)(chao)用兵能保必勝乎(hu)?和(he)則(ze)兩國(guo)(guo)(guo)蒙(meng)其福,戰則(ze)戰士(shi)蒙(meng)其利,昔(xi)人(ren)論之甚悉”。這段(duan)話切(qie)中當時(shi)宋(song)金(jin)實(shi)情,因此(ci)(ci)“金(jin)君(jun)臣環聽拱悚”。雖然這話有點夸(kua)張,但卻十(shi)分切(qie)近實(shi)際(ji)。在魏杞(qi)出色的(de)(de)外交(jiao)斗(dou)爭下,金(jin)廷同(tong)意(yi)收回(hui)遣返歸正(zheng)人(ren)的(de)(de)要(yao)求,同(tong)時(shi)確定(ding)雙(shuang)方國(guo)(guo)(guo)書(shu)稱謂。宋(song)國(guo)(guo)(guo)書(shu)為(wei)(wei)“侄宋(song)皇帝昚,謹再(zai)拜于叔大(da)(da)金(jin)圣(sheng)明(ming)仁孝皇帝闕下”,金(jin)國(guo)(guo)(guo)書(shu)為(wei)(wei)“致(zhi)書(shu)于侄宋(song)皇帝”,不寫(xie)名字,不寫(xie)尊號,不稱闕下,自(zi)此(ci)(ci)成為(wei)(wei)宋(song)金(jin)國(guo)(guo)(guo)書(shu)的(de)(de)定(ding)勢(shi)。這一和(he)議的(de)(de)簽(qian)訂,既在一定(ding)程度改變了(le)一些屈辱,又使宋(song)金(jin)進入了(le)近四(si)十(shi)年(nian)的(de)(de)和(he)平(ping)時(shi)期。對此(ci)(ci)史浩欽佩這位年(nian)少時(shi)的(de)(de)同(tong)窗(chuang)。
史(shi)浩罷相歸來,經過慈溪(xi),慈溪(xi)縣(xian)(xian)令(ling)(ling)出城外數里(li)前來迎接。縣(xian)(xian)里(li)的其他官也來參拜(bai),將縣(xian)(xian)衙里(li)擠得滿(man)滿(man)的,史(shi)浩就站起來還禮表示感(gan)謝(xie)。縣(xian)(xian)令(ling)(ling)局促不(bu)安,請求免禮,史(shi)浩說:“閣下與(yu)之,有(you)名分;某與(yu)之,為(wei)鄉曲。自是(shi)不(bu)同。”沒有(you)因(yin)曾(ceng)居(ju)高位(wei)而輕視(shi)下級官員。閑居(ju)數日,史(shi)浩便去游覽余姚,拜(bai)謁嚴子陵墓,他對隱(yin)居(ju)生活頗(po)為(wei)自得,《嚴光墓》一詩透露了(le)他當時的心境:
玉匣蛟龍已草萊,一邱馬鬈(quan)尚封培。
云臺若也標名(ming)勝(sheng),千古誰知有釣臺?
乾道初,史浩受命(ming)知紹興,到任后,他興修(xiu)水利,懲除強(qiang)暴(bao),深得人望。
他又將母(mu)親(qin)(qin)洪氏(shi)接到(dao)紹(shao)興供(gong)養(yang),史(shi)家孝母(mu)有數代(dai)傳統。當(dang)年史(shi)浩為官在(zai)朝,十分記掛(gua)家中母(mu)親(qin)(qin)及妻兒,每逢八月十五中秋(qiu)節(jie)(jie),總要(yao)從都城臨安趕回(hui)故鄉同親(qin)(qin)人團聚。不(bu)料(liao)有一年。史(shi)浩在(zai)返鄉過中秋(qiu)的途(tu)中,因馬失蹄而(er)受(shou)傷,夜宿紹(shao)興而(er)不(bu)能(neng)按時返鄉與親(qin)(qin)人共度中秋(qiu)佳節(jie)(jie)。
家中(zhong)也因他以前(qian)年(nian)年(nian)都及(ji)時趕(gan)到(dao)(dao)過中(zhong)秋,相信(xin)他一(yi)定會回(hui)家來(lai),所以左等(deng)右(you)等(deng),但(dan)月上中(zhong)天,玉(yu)兔滿(man)輪,仍不見他返回(hui),直等(deng)到(dao)(dao)次日八月十六(liu),史浩才迎來(lai)了匆(cong)匆(cong)趕(gan)到(dao)(dao),于是(shi)一(yi)家人在(zai)月上東(dong)山,重(zhong)設供品(pin)祭月,共度佳節(jie),史浩又填《念(nian)奴嬌·中(zhong)秋》:碧天似水,看(kan)常娥摩出,一(yi)輪寒璧(bi)。桂魄(po)扶疏光照耀(yao),塵界都成銀(yin)色。萬象森羅,羞明卷彩,黯淡(dan)唯(wei)今夕。風高露重(zhong),井梧濕翠時滴。誰信(xin)鶴發婆娑,鄮峰真隱,對影為三益。虎繞龍蟠丹就后,一(yi)顆清(qing)輝的國。不養銀(yin)蟾,不關(guan)玉(yu)兔,到(dao)(dao)處無虧蝕。三千行滿(man),也能飛(fei)上璇(xuan)極(ji)。此事在(zai)鄉傳為佳話。
史(shi)(shi)浩(hao)很會(hui)感恩(en),那年的(de)(de)賣餅(bing)婆還健在(zai),史(shi)(shi)浩(hao)就派人用車將她接來,讓她坐在(zai)堂上,接受恭恭敬敬禮拜。史(shi)(shi)浩(hao)又想推薦她兒(er)子去(qu)做官,賣餅(bing)婆表示(shi)感謝,卻沒有接受,她說:“希(xi)望(wang)丞相(xiang)的(de)(de)子孫,如果有一(yi)(yi)天能(neng)到(dao)紹(shao)興來做官,不要忘記我家,能(neng)給與接濟就行了(le)(le)。”史(shi)(shi)浩(hao)答應了(le)(le),并告訴(su)給兒(er)子,后史(shi)(shi)彌遠為常平使者,又到(dao)賣餅(bing)婆家去(qu),在(zai)她的(de)(de)像前跪(gui)拜,與她的(de)(de)兒(er)子一(yi)(yi)起(qi)坐在(zai)堂前敘舊(jiu),并送(song)了(le)(le)很多金帛。到(dao)嵩之(zhi)在(zai)紹(shao)興做官,賣餅(bing)婆的(de)(de)子孫們都在(zai),嵩之(zhi)也像當年史(shi)(shi)浩(hao)待賣餅(bing)婆一(yi)(yi)樣對(dui)待他們。
這時(shi)王十朋再(zai)次上(shang)(shang)疏說:“皇上(shang)(shang)即使能(neng)夠(gou)像(xiang)(xiang)舜一(yi)(yi)樣去(qu)除邪惡,未必能(neng)像(xiang)(xiang)舜一(yi)(yi)樣端正名聲(sheng)平定(ding)罪惡。紹興距(ju)離行都(dou)很近,史浩曾為它的(de)屬官,奸(jian)詐(zha)貪贓(zang)的(de)名聲(sheng)遠近聞名,又有什么顏面再(zai)見(jian)到(dao)他的(de)下屬百(bai)姓。”皇上(shang)(shang)又讓(rang)史浩去(qu)主管(guan)一(yi)(yi)祠觀。
當時老朋友魏杞(qi)、汪大猷(you)都(dou)閑居在明州,史浩回鄉后(hou)就去探望他們,一起吟詩唱和。
史(shi)浩贈詩(shi)魏杞說:
戰(zhan)戰(zhan)競(jing)競(jing)事(shi)一人,匡扶(fu)社稷演(yan)絲綸。
潔如寒(han)澗冰(bing)千尺,凈若秋空月一輪。
待(dai)漏金(jin)門伺五(wu)夜(ye),中書決(jue)政坐重茵。
太廉二字君王賜,清白芳傳奕葉(xie)孫。
該詩贊慕了(le)魏(wei)(wei)杞的(de)品質。當年魏(wei)(wei)杞受(shou)命(ming)于國(guo)難之際,出使金(jin)(jin)(jin)邦(bang)而不畏強暴,一(yi)身浩然正(zheng)氣而功成返國(guo),金(jin)(jin)(jin)邦(bang)的(de)饋贈(zeng)和(he)皇帝的(de)賞賜(si)都一(yi)概不受(shou),功勛卓著而永保冰清玉潔,兩袖清風榮歸故里。如今(jin)孝(xiao)宗御書的(de)“大(da)廉堂”,制成金(jin)(jin)(jin)字匾額(e)懸掛在祠內。史浩見了(le),不能(neng)不深受(shou)感觸。
史浩又贈同窗汪大(da)猷(you)說:
勇退須當得謝年,不因問舍與(yu)求(qiu)田。
悠悠富貴非吾愿(yuan),草(cao)草(cao)杯盤卻信愿(yuan)。
自語筋(jin)骸(hai)歸吾矣,人知(zhi)忠赤尚(shang)依然(ran)。
該詩贊美(mei)大(da)猷不圖名(ming)利(li),激流(liu)勇退的人格(ge)。
自此,史浩數年不(bu)被詔用。
乾道八年(nian)(1172年(nian)),史浩又以保(bao)寧軍節度使知福州,他仍然努力為大宋盡忠(zhong),“募夫以石鋪之(zhi)(zhi)”,筑(zhu)起一條令世人(ren)瞻(zhan)目的“商旅之(zhi)(zhi)途”、“詩歌之(zhi)(zhi)路”。
九年(nian)正月,史(shi)浩(hao)從福聿(yu)歸(gui)來(lai),佚老于四(si)明。每每向(xiang)南(nan)湖智連法師(shi)問法要(yao)。問說(shuo):“師(shi)于禪律亦(yi)貫通(tong)耶?”法師(shi)說(shuo):“水泮雪消固(gu)一(yi)水耳。”又問:“華嚴般若何太支(zhi)離?”法師(shi)說(shuo):“支(zhi)離所以為(wei)簡(jian)易。”史(shi)浩(hao)倏然有(you)省。
淳(chun)熙(xi)初,皇上問執政:“久(jiu)不(bu)(bu)見史(shi)(shi)(shi)浩(hao)(hao),無他否?”遂(sui)除少保、觀文殿大學士(shi)、醴泉觀使(shi)兼(jian)侍(shi)讀。淳(chun)熙(xi)二年,孝宗(zong)過德壽宮,到石橋(qiao)亭看古(gu)梅,命內侍(shi)宣史(shi)(shi)(shi)浩(hao)(hao),史(shi)(shi)(shi)浩(hao)(hao)到來,孝宗(zong)便賜史(shi)(shi)(shi)浩(hao)(hao)坐,太上以黃玉紫心葵花(hua)玩宣勸(quan),史(shi)(shi)(shi)浩(hao)(hao)捧(peng)觴為兩宮壽,這天君臣都沾醉。小(xiao)(xiao)內侍(shi)輕聲說:“史(shi)(shi)(shi)相公小(xiao)(xiao)酌。”孝宗(zong)聽到說:“滿酌不(bu)(bu)妨,當為老先生(sheng)一醉。”喜賜玉帶、金(jin)合(he)、紫尼羅等(deng)和御(yu)書四幅,史(shi)(shi)(shi)浩(hao)(hao)謝(xie)過皇恩就回來了(le)。
淳熙五年(nian)(1178年(nian)),史(shi)浩(hao)在東錢湖建(jian)月波講寺。當年(nian)他路過金山,見水(shui)陸法會之盛,于是迭石成巖,為寶陀洞天(tian),結洞室(shi)以安大士,乃施(shi)田一百畝,于寺建(jian)水(shui)陸道場,親制疏詞,撰集《儀文》四卷,四時(shi)啟(qi)建(jian)水(shui)陸大齋(zhai)。孝宗聽說后,賜(si)“慈悲普濟寺”額,又御書“水(shui)陸無(wu)礙道場”以揭于殿。水(shui)陸法會由此興盛起來了。
這(zhe)一(yi)(yi)年,史浩(hao)復為(wei)(wei)(wei)(wei)右(you)丞相(xiang)(xiang)(xiang)。皇(huang)(huang)上(shang)(shang)說(shuo):“自葉衡罷免,丞相(xiang)(xiang)(xiang)一(yi)(yi)職一(yi)(yi)直(zhi)空著,等你很(hen)長久了(le)。”史浩(hao)上(shang)(shang)奏(zou)說(shuo):“承(cheng)蒙皇(huang)(huang)上(shang)(shang)恩惠(hui),得以(yi)(yi)(yi)再任(ren)丞相(xiang)(xiang)(xiang),臣(chen)一(yi)(yi)定要盡(jin)力維持公道,使(shi)朝廷(ting)沒有(you)朋黨(dang)這(zhe)種(zhong)弊端。”皇(huang)(huang)上(shang)(shang)說(shuo):“宰相(xiang)(xiang)(xiang)豈當有(you)黨(dang),人主(zhu)亦不(bu)(bu)(bu)(bu)當以(yi)(yi)(yi)朋黨(dang)名臣(chen)下。朕但取賢者用之(zhi),否(fou)則去(qu)之(zhi)。”史浩(hao)坦(tan)言(yan)真誠,出任(ren)右(you)丞相(xiang)(xiang)(xiang)后(hou),急(ji)于(yu)進賢如初。錄用賢士,三請朱熹,重(zhong)用楊簡、陸九淵(yuan)等十五名江浙名士,士林為(wei)(wei)(wei)(wei)之(zhi)一(yi)(yi)振。趙雄曾(ceng)(ceng)薦劉光(guang)祖(zu)(zu)試館職,光(guang)祖(zu)(zu)朝堂答策,論科場取士之(zhi)道。皇(huang)(huang)上(shang)(shang)親批其后(hou)說(shuo):“用人之(zhi)弊,人君乏知人之(zhi)哲,宰相(xiang)(xiang)(xiang)不(bu)(bu)(bu)(bu)能(neng)擇人。國(guo)朝以(yi)(yi)(yi)來,過(guo)于(yu)忠(zhong)(zhong)厚,宰相(xiang)(xiang)(xiang)而誤(wu)國(guo),大(da)將(jiang)而敗軍,未嘗(chang)誅戮。要在人君必審(shen)擇相(xiang)(xiang)(xiang),相(xiang)(xiang)(xiang)必當為(wei)(wei)(wei)(wei)官擇人,懋(mao)賞立乎前,誅戮設(she)乎后(hou),人才不(bu)(bu)(bu)(bu)出,吾不(bu)(bu)(bu)(bu)信也(ye)(ye)。”手(shou)詔(zhao)既出,中外(wai)大(da)聳。議者謂曾(ceng)(ceng)覿(di)視草,為(wei)(wei)(wei)(wei)光(guang)祖(zu)(zu)甲科發也(ye)(ye)。皇(huang)(huang)上(shang)(shang)派曾(ceng)(ceng)覿(di)拿去(qu)給(gei)史浩(hao)看,史浩(hao)看后(hou)上(shang)(shang)奏(zou)說(shuo):“唐、虞之(zhi)世,四兇極惡,止于(yu)流(liu)竄,三考(kao)之(zhi)法,不(bu)(bu)(bu)(bu)過(guo)黜(chu)陟,未嘗(chang)有(you)誅戮之(zhi)科。誅戮大(da)臣(chen),秦、漢法也(ye)(ye)。太祖(zu)(zu)制治以(yi)(yi)(yi)仁(ren),待(dai)臣(chen)下以(yi)(yi)(yi)禮,列圣傳(chuan)心,迨仁(ren)宗(zong)而德化隆洽,本朝之(zhi)治,與三代同(tong)風,此祖(zu)(zu)宗(zong)家(jia)法也(ye)(ye)。圣訓(xun)則曰‘過(guo)于(yu)忠(zhong)(zhong)厚’。夫為(wei)(wei)(wei)(wei)國(guo)而底(di)于(yu)忠(zhong)(zhong)厚,豈有(you)所謂過(guo)哉(zai)?臣(chen)恐議者以(yi)(yi)(yi)陛下自欲行(xing)刻薄(bo)之(zhi)政,歸(gui)過(guo)祖(zu)(zu)宗(zong),不(bu)(bu)(bu)(bu)可(ke)不(bu)(bu)(bu)(bu)審(shen)也(ye)(ye)。”敢于(yu)糾正(zheng)皇(huang)(huang)上(shang)(shang)“過(guo)于(yu)忠(zhong)(zhong)厚,宰相(xiang)(xiang)(xiang)而誤(wu)國(guo),大(da)將(jiang)而敗軍”的不(bu)(bu)(bu)(bu)正(zheng)確看法。
史(shi)浩(hao)(hao)為政幾十(shi)年,先后(hou)引(yin)薦(jian)(jian)(jian)過(guo)許多(duo)有(you)(you)用(yong)之(zhi)才,其中(zhong)包(bao)括張(zhang)浚、王十(shi)朋(peng)、朱熹(xi)(xi)、楊簡、陸游、葉(xie)適等近五十(shi)人(ren)。那些(xie)被(bei)舉薦(jian)(jian)(jian)的(de)(de)有(you)(you)的(de)(de)不領情,如(ru)張(zhang)浚的(de)(de)兒子張(zhang)栻;有(you)(you)的(de)(de)不知(zhi)引(yin)薦(jian)(jian)(jian)者是(shi)誰,直(zhi)到史(shi)浩(hao)(hao)去世后(hou)才知(zhi)情,如(ru)葉(xie)適;有(you)(you)的(de)(de)反(fan)而惡語相(xiang)加,如(ru)王十(shi)朋(peng);有(you)(you)的(de)(de)認為引(yin)薦(jian)(jian)(jian)有(you)(you)籠絡人(ren)心的(de)(de)意(yi)思,如(ru)朱熹(xi)(xi)。他(ta)們雖然詆毀(hui)史(shi)浩(hao)(hao),但史(shi)浩(hao)(hao)還是(shi)不斷(duan)向(xiang)孝宗推薦(jian)(jian)(jian)。孝宗問,“是(shi)以德(de)報(bao)怨(yuan)(yuan)嗎(ma)?”史(shi)浩(hao)(hao)回(hui)答說:“臣(chen)不知(zhi)有(you)(you)怨(yuan)(yuan),若以怨(yuan)(yuan)而德(de)報(bao)之(zhi),是(shi)有(you)(you)心也。”如(ru)莫濟曾詆毀(hui)史(shi)浩(hao)(hao),史(shi)浩(hao)(hao)還是(shi)向(xiang)孝宗推薦(jian)(jian)(jian),讓他(ta)掌內制。孝宗說:“此人(ren)不是(shi)議論過(guo)你嗎(ma)?”史(shi)浩(hao)(hao)說:“臣(chen)不敢以私害公。”于是(shi)莫濟被(bei)任命為中(zhong)書舍人(ren)兼直(zhi)學士(shi)。曾被(bei)史(shi)浩(hao)(hao)推薦(jian)(jian)(jian)進(jin)(jin)用(yong),超(chao)級進(jin)(jin)封為魏(wei)國公的(de)(de)張(zhang)浚,因用(yong)兵(bing)山東與史(shi)浩(hao)(hao)對立,恨不得置史(shi)浩(hao)(hao)于死(si)地,后(hou)來兵(bing)敗自劾,史(shi)浩(hao)(hao)不計(ji)前嫌,反(fan)而為他(ta)上表說情。
史浩(hao)(hao)政尚寬厚,為了(le)要救一(yi)個無罪而被判死刑(xing)的市(shi)民陸(lu)慶童(tong),竟又(you)和(he)皇帝(di)爭(zheng)論起來(lai),忿而辭職(zhi)。后(hou)來(lai)孝(xiao)宗(zong)提起陸(lu)慶童(tong)的案子,還表示(shi)后(hou)悔。當時(shi)樞密院承(cheng)旨(zhi)王抃建議(yi),因為殿、步二(er)司軍(jun)多虛額,請(qing)求各募(mu)三千人(ren)(ren)充實。不(bu)久(jiu)殿前司就(jiu)上街(jie)捕捉市(shi)民,京(jing)城騷動,被掠(lve)捕的許(xu)多人(ren)(ren)都斬斷指(zhi)頭(tou),表示(shi)不(bu)愿意(yi)。朝廷強(qiang)行征兵,軍(jun)人(ren)(ren)怙眾,強(qiang)奪(duo)民財,使百姓(xing)與士兵發生了(le)沖(chong)突(tu),孝(xiao)宗(zong)擬(ni)以軍(jun)法處(chu)置(zhi),史浩(hao)(hao)認為:軍(jun)法處(chu)理(li)士兵是可以的,但處(chu)置(zhi)百姓(xing)就(jiu)過(guo)當了(le)。并說(shuo):“言也(ye)可畏,‘等成,死國可乎?’是軍(jun)人(ren)(ren)語。”孝(xiao)宗(zong)發怒(nu)說(shuo):“這(zhe)是把我比作秦二(er)世了(le)。”史浩(hao)(hao)緩緩地說(shuo):“自古民怨其上者多矣,‘時(shi)日(ri)曷喪(sang),予及汝偕亡。’豈二(er)世事?”就(jiu)這(zhe)樣又(you)辭相(xiang)職(zhi)。皇上同(tong)意(yi)史浩(hao)(hao)去職(zhi),就(jiu)拜他為少傅(fu)、保寧軍(jun)節度使,充醴泉觀(guan)使兼侍讀。
淳熙十年(1183年),七十二歲(sui)的史浩(hao),封(feng)魏國(guo)公,致仕。他才悠然自得地游覽起(qi)故(gu)鄉(xiang)的明山(shan)秀水、名勝古跡來,偶爾也寫(xie)一(yi)些詩歌和短文,以(yi)此抒(shu)發(fa)心懷。一(yi)日游東錢湖(hu),即詠(yong)之:
行李(li)蕭(xiao)蕭(xiao)一擔(dan)秋(qiu),浪頭始得(de)見漁舟(zhou)。
曉(xiao)煙籠樹鴉(ya)還集(ji),碧(bi)水連天(tian)鷗自浮(fu)。
十字港通霞(xia)嶼寺,二靈山對月波(bo)樓(lou)。
于今幸遂(sui)歸湖愿,長憶當年賀監游。
還填了《滿庭芳(fang)·游湖》:和靖重湖,知章一(yi)曲(qu),浙江左右為(wei)鄰。繡韉(jian)彩艦(jian),只許日(ri)尋春。正好厭厭夜(ye)飲,都寂靜(jing)、沒個游人(ren)。夫何(he)故,歡闌興阻,只為(wei)隔城闉。堪嘉,唯甬水,回環雉堞,中(zhong)峙三神。更(geng)樓臺繚岸(an),花(hua)柳迷(mi)津。不惜頻添畫燭,更(geng)深看、舞上華裀(yin)。拚沈醉(zui),從他咿喔,金距報凌(ling)晨。
這(zhe)(zhe)小普(pu)陀(tuo)便(bian)是(shi)(shi)當年史(shi)(shi)浩(hao)(hao)(hao)(hao)為(wei)相時所鑿(zao)(zao)。史(shi)(shi)浩(hao)(hao)(hao)(hao)從小居住在(zai)東(dong)錢(qian)湖(hu)之畔,為(wei)人至孝。他的母(mu)親(qin)信仰佛(fo)教,平時常要到南(nan)(nan)海普(pu)陀(tuo)山(shan)(shan)(shan)去(qu)進(jin)香(xiang)(xiang),求佛(fo)保佑(you)她家世世代代榮(rong)華(hua)富貴。后來(lai),因為(wei)年老(lao)(lao)(lao),雙(shuang)目失明,去(qu)南(nan)(nan)海進(jin)香(xiang)(xiang),要跨洋過(guo)海,路途遙遠,海上(shang)(shang)(shang)又多驚(jing)濤(tao)駭浪,舟楫難渡。可是(shi)(shi)老(lao)(lao)(lao)母(mu)整(zheng)天嚷著要去(qu)拜(bai)佛(fo)。史(shi)(shi)浩(hao)(hao)(hao)(hao)慮及老(lao)(lao)(lao)母(mu)行動不便(bian)。但又無法阻止。他為(wei)此急得寢食不安(an)。一(yi)天,為(wei)了(le)消除(chu)煩悶,到湖(hu)上(shang)(shang)(shang)泛舟。只見湖(hu)上(shang)(shang)(shang)有個島(dao)(dao)嶼(yu)風景優(you)美,嶙(lin)峋的巖石(shi)(shi)兀(wu)立水中,猶(you)如東(dong)海上(shang)(shang)(shang)的普(pu)陀(tuo)山(shan)(shan)(shan)。他忽然靈機一(yi)動,何(he)不在(zai)島(dao)(dao)上(shang)(shang)(shang)鑿(zao)(zao)個山(shan)(shan)(shan)洞(dong)(dong),內(nei)供佛(fo)像(xiang)以供母(mu)親(qin)拜(bai)佛(fo)。于是(shi)(shi),他召(zhao)集(ji)地方上(shang)(shang)(shang)名(ming)匠雕工,悄悄的在(zai)霞嶼(yu)島(dao)(dao)上(shang)(shang)(shang)鑿(zao)(zao)建(jian)一(yi)個石(shi)(shi)窟:把島(dao)(dao)嶼(yu)打一(yi)個大洞(dong)(dong),洞(dong)(dong)中雕鑿(zao)(zao)石(shi)(shi)觀音、護(hu)法神、飛龍等造(zao)像(xiang),待(dai)一(yi)切(qie)布置(zhi)停當,便(bian)請老(lao)(lao)(lao)母(mu)去(qu)普(pu)陀(tuo)進(jin)香(xiang)(xiang)。這(zhe)(zhe)天,正好(hao)風和日麗。史(shi)(shi)浩(hao)(hao)(hao)(hao)預先安(an)排了(le)一(yi)艘大船,他把老(lao)(lao)(lao)母(mu)扶進(jin)船艙坐(zuo)定(ding),然后揚起風帆,蕩起櫓漿,在(zai)東(dong)錢(qian)湖(hu)中周(zhou)游(you)。每當夜晚,船工便(bian)按史(shi)(shi)浩(hao)(hao)(hao)(hao)編的話向老(lao)(lao)(lao)人報告(gao):“船到招(zhao)寶山(shan)(shan)(shan)了(le)”,“船過(guo)沈家門了(le)”。船在(zai)東(dong)錢(qian)湖(hu)上(shang)(shang)(shang)游(you)蕩了(le)三天三夜,最后駛到石(shi)(shi)窟之前,船工高聲報告(gao):“普(pu)陀(tuo)山(shan)(shan)(shan)到了(le)!”候在(zai)那(nei)里(li)的和尚見大船靠岸(an),趕(gan)緊念(nian)經的念(nian)經,敲木魚的敲木魚,燒香(xiang)(xiang)的燒香(xiang)(xiang),騙得史(shi)(shi)母(mu)確信到了(le)普(pu)陀(tuo)山(shan)(shan)(shan)。于是(shi)(shi),史(shi)(shi)浩(hao)(hao)(hao)(hao)便(bian)扶著老(lao)(lao)(lao)母(mu)進(jin)入石(shi)(shi)窟,燒香(xiang)(xiang)拜(bai)佛(fo),了(le)其心愿(yuan)。以后每年拜(bai)佛(fo),他都用這(zhe)(zhe)個辦(ban)法。
史浩(hao)(hao)遷(qian)居月(yue)湖(hu),是在(zai)(zai)他中舉之后,所以晚年他治第在(zai)(zai)月(yue)湖(hu)上,建閣(ge)(ge)(ge)作堂(tang),特地在(zai)(zai)園內造了(le)一個(ge)宸(chen)奎閣(ge)(ge)(ge),珍(zhen)藏兩朝賜書。孝宗(zong)就御書“明良慶會”名其(qi)閣(ge)(ge)(ge),“舊學”名其(qi)堂(tang)。孝宗(zong)還將月(yue)湖(hu)“竹嶼"賜給(gei)他,并撥銀萬兩在(zai)(zai)竹洲建了(le)一座(zuo)"真隱館"為史浩(hao)(hao)府(fu)第,壘石為山,引(yin)泉為池,稱“四(si)(si)明洞(dong)(dong)(dong)天”。又(you)書了(le)“四(si)(si)明洞(dong)(dong)(dong)天”四(si)(si)字相(xiang)贈。史浩(hao)(hao)在(zai)(zai)府(fu)第時有詩詠。《喜遷(qian)鶯(ying)(四(si)(si)明洞(dong)(dong)(dong)天)》:憑高寓目。愛屹起四(si)(si)窗,云南(nan)云北。縹緲煙(yan)霞,蕭(xiao)森松竹,多(duo)少(shao)洞(dong)(dong)(dong)天巖(yan)(yan)谷(gu)。著向(xiang)十(shi)(shi)洲三島(dao)(dao),入海(hai)何妨(fang)登(deng)陸。要知處,在(zai)(zai)皇家新賜,西湖(hu)一曲。林麓。真勝概,樊榭(xie)鹿亭,百(bai)卉(hui)生幽馥(fu)。綠(lv)綺春濃,青蛇(she)星爛,隔斷世(shi)(shi)間(jian)塵俗。笑(xiao)呼(hu)羨門儔侶,時引(yin)寶觴醽醁。醉和醒,但南(nan)山之壽,難忘勤祝。《迎仙客(洞(dong)(dong)(dong)天)》:瑞(rui)云繞。四(si)(si)窗好(hao)。何須隔水(shui)尋蓬島(dao)(dao)。日(ri)常曉。春不(bu)老。玉蕊樓(lou)臺,果是無塵到。沒智巧。沒華妙。個(ge)中只喜風(feng)波少(shao)。清尊倒。朱顏笑(xiao)。回首行(xing)人,猶在(zai)(zai)長安(an)道。《南(nan)浦(洞(dong)(dong)(dong)天)》:一箭舜(shun)弦風(feng),向(xiang)曉來、輕寒初報麥(mai)秀。蝶(die)股歇花(hua)須,韶(shao)光老,鶯(ying)聲倦聞(wen)呼(hu)友(you)。池塘(tang)綠(lv)暗,數竿粉(fen)節天然(ran)瘦。對茲美(mei)景,愛清歌妙曲,千鐘芳酒。誰知別是壺中,繚(liao)畫閣(ge)(ge)(ge)朱欄,煙(yan)谷(gu)云岫(xiu)。三島(dao)(dao)十(shi)(shi)洲東,青霄(xiao)上,神工幻成巖(yan)(yan)竇。瑤臺閬(lang)苑,翠旌羽葆頻相(xiang)就。世(shi)(shi)凡洗斷,教烏(wu)兔從今,遲(chi)遲(chi)飛走。
史(shi)浩告老(lao)還鄉(xiang)以(yi)后,又(you)創四(si)明尊老(lao)會,與魏(wei)杞、汪大(da)猷他(ta)們詠詩品茗,寫(xie)下大(da)量詩作。
又(you)建月湖詩社(she)(she),詩社(she)(she)中(zhong)大(da)都是(shi)地方上學者和(he)史浩(hao)的親故。袁燮是(shi)史家姻親,沈(shen)煥是(shi)史浩(hao)同(tong)科進士,楊簡是(shi)史彌(mi)遠的老師(shi),他們都師(shi)承陸(lu)九淵,研究心(xin)理(li)合一的“心(xin)學“,且(qie)頗有成就,人(ren)稱(cheng)“淳熙四先生“,這些人(ren)雖都年少于史浩(hao),卻(que)能(neng)與史浩(hao)一起(qi)吟詩娛樂。
屆(jie)時還要(yao)舉行龍舟競渡(du)之戲,將船身(shen)彩(cai)繪如龍形,船頭(tou)列龍頭(tou),龍頭(tou)篷架精雕細(xi)刻。旁邊張掛彩(cai)旗(qi),鼓樂細(xi)吹,競賽時敲(qiao)鑼擊(ji)鼓,劃者吶(na)喊而行,運動(dong)如飛。“三(san)島煙霞,十洲風月,四(si)明(ming)古號仙鄉(xiang)。縈(ying)紆雉堞(die),中涵一(yi)(yi)(yi)片湖光。繞岸異卉奇(qi)芳。跨(kua)虹(hong)橋、隱(yin)映垂(chui)楊。玉樓珠閣,冰簾卷起,無限紅妝。龍舟兩兩飛揚(yang)。見飄翻繡旗(qi),歌雜(za)笙簧。清(qing)尊滿(man)泛,休辭(ci)飲到斜陽。直須畫蠟熒煌。況夜深、不阻城隍。且拚(pan)沈醉,歸(gui)途便教,徹曉何妨。”賽龍舟這(zhe)既是與民同樂,也為(wei)(wei)追念史(shi)氏(shi)先(xian)祖。相傳史(shi)浩曾祖史(shi)簡(jian),跟慶歷五先(xian)生(sheng)之一(yi)(yi)(yi)王致(zhi)學習,以儒(ru)雅、端正(zheng)著稱,他對母親(qin)極為(wei)(wei)孝順(shun),后(hou)任(ren)郡(jun)吏,一(yi)(yi)(yi)天,月湖舉行盛會,史(shi)簡(jian)邀母親(qin)和親(qin)友一(yi)(yi)(yi)起游湖,恰遇郡(jun)守(shou)要(yao)找史(shi)簡(jian),史(shi)簡(jian)沒有及時趕到,被郡(jun)守(shou)嚴厲地(di)訓責了一(yi)(yi)(yi)頓,回家(jia)后(hou)因此(ci)抑郁而亡,年(nian)近三(san)十三(san)歲(sui)。對此(ci)史(shi)家(jia)人一(yi)(yi)(yi)直不愿忘記(ji)。
史簡去世(shi)后(hou),他妻葉(xie)(xie)氏(shi)(shi)年僅二(er)十五歲,已有弱(ruo)子幼(you)女,不久弱(ruo)子也殤,葉(xie)(xie)氏(shi)(shi)父母認為年輕守寡(gua)不是(shi)辦法,就動(dong)員女兒改(gai)嫁,葉(xie)(xie)氏(shi)(shi)因腹中有遺(yi)孤(gu),請求父母諒解(jie),但(dan)父母還是(shi)堅持讓(rang)她改(gai)嫁,葉(xie)(xie)氏(shi)(shi)義(yi)正辭嚴地說:“要(yao)我用異姓糧(liang)食(shi)度(du)日,寧(ning)可成為史姓的(de)餓鬼。”葉(xie)(xie)氏(shi)(shi)父母見(jian)女兒如此堅決(jue),也就不再勸了(le)。因此,葉(xie)(xie)氏(shi)(shi)成了(le)史家最受(shou)尊敬的(de)人。
淳熙(xi)十四(si)年(1187年)四(si)月四(si)日,史(shi)(shi)浩為功德(de)(de)疏(shu)文(wen),中說:“道(dao)骨既銷于黃壤,仙游托(tuo)在(zai)于青霄,伏覬光明,下昭(zhao)窟宅(zhai),潛德(de)(de)九原而可作,遺芳萬(wan)祀(si)以(yi)長(chang)存。”下水岙(ao)長(chang)樂里山有(you)史(shi)(shi)簡葉氏(shi)墓,為史(shi)(shi)詔(zhao)所(suo)筑,在(zai)葉氏(shi)墓一(yi)側(ce)史(shi)(shi)浩建無(wu)量壽庵,前殿供佛(fo),后殿奉(feng)祀(si)贈冀(ji)(ji)國(guo)公史(shi)(shi)簡,冀(ji)(ji)國(guo)夫人葉氏(shi),贈越國(guo)公八行(xing)先(xian)生(sheng)史(shi)(shi)詔(zhao),越國(guo)夫人徐氏(shi)四(si)位神像。當(dang)年史(shi)(shi)浩在(zai)相位時,孝宗詔(zhao)賜家廟,祀(si)及五(wu)世,罷政東歸,慨(kai)念始祖暨高(gao)祖俱無(wu)墳墓,乃卜地于東湖下水之(zhi)原,筑五(wu)穴(xue),具衣冠葬之(zhi),并植楹(ying)其上,自著招魂文(wen),勒之(zhi)石。
光宗即位后,又進(jin)史浩為太師(shi),賜地金家岙或稱上水岙,改(gai)名吉(ji)祥安(an)樂山(shan)作(zuo)為墓地。
紹(shao)熙五(wu)(wu)年(nian)(nian)四月(yue)五(wu)(wu)日(1194年(nian)(nian)4月(yue)27日),八(ba)十九歲的(de)史(shi)浩在(zai)府中壽終正寢。孝宗為此(ci)震悼,光(guang)宗為其綴朝,追(zhui)封會稽(ji)郡王。
宋寧宗登極,又賜(si)史浩謚號為“文惠”,御書“純誠厚德元老(lao)之碑”賜(si)給其家。
嘉定十四年(1221年)八月,因其(qi)子史(shi)彌遠為權相,再追(zhui)封越(yue)王,改謚“忠定”,配(pei)享孝宗廟庭(ting)。
史浩著有《尚書講義》、《鄮峰真隱漫(man)錄》50卷(juan),有清印本。《鄮峰真隱大曲》2卷(juan)、《詞曲》2卷(juan),有《疆村叢書》本。
史(shi)浩文集中保存(cun)了許多(duo)不易見到的(de)(de)宋代(dai)大曲的(de)(de)歌(ge)詞(ci)(ci)。關于唐宋的(de)(de)歌(ge)舞(wu)戲,如今(jin)大都已經失(shi)傳。今(jin)能見到的(de)(de)宋人詞(ci)(ci)曲集,大都是個別作者(zhe)寫的(de)(de)獨立(li)詞(ci)(ci)調(diao)的(de)(de)結(jie)集,沒有(you)組成整套的(de)(de)演(yan)奏用腳本,一般士大夫(fu)家中歌(ge)女(nv)所唱的(de)(de),也多(duo)數是單獨的(de)(de)歌(ge),前(qian)后不相連續。在史(shi)浩的(de)(de)《鄮峰(feng)真隱漫錄(lu)》中,記錄(lu)下了他創(chuang)作的(de)(de)好幾套大曲的(de)(de)歌(ge)辭(ci)。每(mei)一套又各(ge)有(you)段(duan)落(luo),他記下了段(duan)落(luo)的(de)(de)名(ming)稱與細節。
現存(cun)所能見到的有(you)7套:
《采蓮》(壽鄉詞),內分(fen)“延遍(bian)、搖捱遍(bian)、入破、袞(gun)遍(bian)、實催、袞(gun)、歇拍、煞袞(gun)”,共8個部(bu)分(fen)。
《采(cai)蓮舞》,也是8個(ge)部分,但(dan)并(bing)無每一部分的(de)專(zhuan)名,只在每一段(duan)唱詞之前(qian),詳細寫(xie)明了(le)每一演員的(de)動(dong)作(zuo)和念詞(駢文(wen))。在念詞之后,也附錄(lu)了(le)唱詞,這些唱詞是常見的(de)詞調(diao)。
《太清舞(wu)》,也是8個(ge)部(bu)分,內容為游仙求道(dao)之歌。
《柘枝(zhi)舞》,共4個部(bu)(bu)分,其第一部(bu)(bu)分詳細的問答,也是指導(dao)演員唱什么歌的節(jie)目單。
《花舞》,共(gong)14部分。前面的11部分每首唱(chang)(chang)詞(ci)之前、念詞(ci)之后(hou)(hou)又有七(qi)言四句,以(yi)花配客(ke)(ke)(ke),點明所唱(chang)(chang)花名及其"客(ke)(ke)(ke)"名。如牡丹為(wei)(wei)貴客(ke)(ke)(ke)、瑞香為(wei)(wei)嘉客(ke)(ke)(ke)、丁香為(wei)(wei)素客(ke)(ke)(ke)、春蘭為(wei)(wei)幽客(ke)(ke)(ke)、薔薇為(wei)(wei)野客(ke)(ke)(ke)、酴□為(wei)(wei)雅客(ke)(ke)(ke)、芙蕖為(wei)(wei)凈(jing)客(ke)(ke)(ke)、秋香為(wei)(wei)仙客(ke)(ke)(ke)、菊英為(wei)(wei)壽客(ke)(ke)(ke)、寒梅為(wei)(wei)清客(ke)(ke)(ke)、芍藥為(wei)(wei)近客(ke)(ke)(ke),每花舞唱(chang)(chang)了,后(hou)(hou)行(xing)吹《三臺》。念了,舞、唱(chang)(chang)〔蝶戀花〕。
《劍舞》,舞者 2人唱《霜天(tian)曉(xiao)角》,舞"劍器曲破(po)",演《鴻(hong)門宴》故事,樂部唱曲子,舞"劍器曲破(po)"一段。
《漁(yu)父舞》共8段(duan),每(mei)段(duan)的唱(chang)(chang)詞(ci)都是〔漁(yu)家傲(ao)〕,但(dan)每(mei)曲(qu)的唱(chang)(chang)詞(ci)不同。
史浩還(huan)有(you)許(xu)多其他詞(ci)作(zuo),但由于他一生(sheng)都是在富貴(gui)氣極濃(nong)重的氣氛(fen)中度過的,所以(yi)他的作(zuo)品最多是壽詞(ci)、勸(quan)酒詞(ci)和時(shi)令佳(jia)節的應(ying)景頌圣之詞(ci)或朋友(you)應(ying)酬(chou)的作(zuo)品,文學價值不高。
趙擴(kuo):系孝宗皇帝舊學(xue),首(shou)躋相位(wei)。君(jun)臣(chen)一(yi)德,始終三(san)紀,備罄忠誠,輔(fu)成孝治。
王應麟(lin):史(shi)直翁為相,非無一(yi)善可稱,子彌遠為權臣,而掩其父之美。
脫脫:史浩宅心平(ping)恕(shu),而(er)不能相(xiang)其君恢復之謀。
蔡東藩:高(gao)宗內禪,孝宗嗣(si)位,當(dang)時以英明稱之(zhi),有(you)(you)相如陳(chen)康(kang)伯,有(you)(you)帥如張浚,宜若可銳(rui)圖恢復(fu)矣……奈何內廁一(yi)史浩(hao),外廁一(yi)邵宏淵,西(xi)北十(shi)三州(zhou)三軍,既得而復(fu)棄之(zhi),靈璧(bi)、虹(hong)縣(xian)、及宿州(zhou)相繼收復(fu),淮西(xi)一(yi)帶,將(jiang)成而又隳之(zhi)。蓋(gai)忠奸不(bu)并容(rong),邪正不(bu)兩立,未有(you)(you)奸邪在側,而忠正之(zhi)士能竟大功(gong)者也。惟西(xi)北事誤于史浩(hao),而邵宏淵之(zhi)忌李顯忠,則張浚不(bu)能無(wu)咎(jiu)。
《歷代群英歌》:康伯(bo)拯濟艱難,史浩備守為尚。