馬鈺(yu)(1123年(nian)-1183年(nian)),道教(jiao)支派(pai)全(quan)(quan)真道二代掌(zhang)教(jiao),原名從義,字宜(yi)甫,入道后(hou)更名鈺(yu),字玄寶,號丹陽子,世稱(cheng)馬丹陽。山東(dong)寧海(今(jin)山東(dong)牟平(ping))人。道教(jiao)全(quan)(quan)真道道士。在(zai)出家前,馬鈺(yu)與孫(sun)不二是夫(fu)婦。馬鈺(yu)是全(quan)(quan)真道祖師王重陽在(zai)山東(dong)收下的(de)首位(wei)弟子。大(da)定十(shi)年(nian)(1170年(nian))王重陽逝世后(hou),馬鈺(yu)成為全(quan)(quan)真道第(di)二任掌(zhang)教(jiao)。在(zai)道教(jiao)歷史和信仰中(zhong),他與王重陽另(ling)外六位(wei)弟子合稱(cheng)為“北七真”。著有《洞玄金(jin)玉集》十(shi)卷(juan)。
馬鈺(yu),道(dao)(dao)教(jiao)支脈全(quan)真(zhen)(zhen)道(dao)(dao)祖(zu)師,山東寧海(今(jin)山東牟平)人。家富(fu),號“馬半州”。弱冠能詩,擅(shan)針灸。馬丹陽生于(yu)金天輔(fu)六(liu)年(1122年),從小聰明耿(geng)直,金天會年間(jian)(jian)中(zhong)(zhong)進士,被派往本軍(jun)(軍(jun)為(wei)(wei)行政設置(zhi),相當于(yu)市(shi)、縣)做(zuo)官(guan),掌管吏(li)、戶、禮、兵、刑、工(gong)等各(ge)項(xiang)工(gong)作(zuo)。后(hou)(hou)因看不(bu)慣官(guan)場(chang)(chang)中(zhong)(zhong)爾虞我詐(zha)的(de)風氣,棄官(guan)學道(dao)(dao),改名(ming)鈺(yu),自號丹陽,法(fa)名(ming)玄(xuan)寶。大定(ding)年間(jian)(jian)師傅王重(zhong)陽仙逝以后(hou)(hou),馬丹陽守(shou)墓三年,繼續閉(bi)關修煉(lian)。后(hou)(hou)來道(dao)(dao)成東歸路(lu)經福山芝(zhi)陽山,選中(zhong)(zhong)南山一峰下(xia)的(de)芝(zhi)陽洞(dong),四周修筑圍墻作(zuo)為(wei)(wei)修煉(lian)道(dao)(dao)場(chang)(chang),為(wei)(wei)“北(bei)七真(zhen)(zhen)”之一。元(yuan)世祖(zu)至元(yuan)六(liu)年(公元(yuan)1269)贈為(wei)(wei)“丹陽抱一無為(wei)(wei)真(zhen)(zhen)人”。世稱(cheng)“丹陽真(zhen)(zhen)人”。以修煉(lian)、傳承他的(de)教(jiao)理、思想(xiang)為(wei)(wei)主的(de)門人派別稱(cheng)為(wei)(wei)全(quan)真(zhen)(zhen)遇仙派,簡稱(cheng)遇仙派。
重陽(yang)(yang)祖(zu)師將羽化之(zhi)時,告丹陽(yang)(yang)留世語:“丹陽(yang)(yang)已得(de)道,長(chang)(chang)真已知道。吾無(wu)慮矣(yi)!長(chang)(chang)生、長(chang)(chang)春則(ze)猶未也,長(chang)(chang)春所學(xue)一聽丹陽(yang)(yang),命長(chang)(chang)真當管長(chang)(chang)生。后(hou)重陽(yang)(yang)祖(zu)師羽化于夷門,心喪三年(nian),默(mo)坐環堵。”
馬(ma)(ma)丹(dan)陽悟道神(shen)速,《盤山錄》說:丹(dan)陽真(zhen)人以(yi)悟生(sheng)死而了道速,其旨如何(he)?答(da)云(yun):修行(xing)之人,當觀此身(shen)如一死囚,牽挽(wan)入市,步步近死,以(yi)死為(wei)念事事割(ge)棄,雖有聲色景物紛華,周匝圍繞(rao),目(mu)無所(suo)見,耳無所(suo)聞,念念盡(jin)忘,此身(shen)亦(yi)舍,何(he)況其他(ta)?以(yi)此煉(lian)心,故見功疾。邱(qiu)長(chang)春(chun)言,馬(ma)(ma)丹(dan)陽證道費(fei)時三年,譚長(chang)真(zhen)五年,劉(liu)長(chang)生(sheng)七(qi)年,邱(qiu)自(zi)己(ji)則費(fei)時十七(qi)八年。
馬丹陽繼承重陽性(xing)(xing)命雙(shuang)修理論,以(yi)(yi)清靜(jing)(jing)無為而(er)定(ding)全真(zhen)修煉風貌,以(yi)(yi)心合性(xing)(xing),以(yi)(yi)神氣釋性(xing)(xing)命而(er)終以(yi)(yi)靜(jing)(jing)凈無為統道。弟子極(ji)多,著(zhu)(zhu)名者十人,弟子李守(shou)寧為元初四(si)大高道之一(yi)。著(zhu)(zhu)有《神光(guang)璨》、《洞玄金玉集》等(deng)。
《長思仙·茶》金馬鈺
一槍(qiang)茶,二旗茶,休獻機心各利(li)家。無(wu)眠為作差。
無(wu)為茶(cha),自然(ran)茶(cha),天賜休(xiu)心與道家,無(wu)眠功行加。
《玩丹砂寄(ji)趙(zhao)居士》金馬鈺
凈(jing)(jing)凈(jing)(jing)清清凈(jing)(jing)凈(jing)(jing)清,澄(cheng)澄(cheng)湛(zhan)湛(zhan)湛(zhan)澄(cheng)澄(cheng)。
冥冥杳杳杳冥冥,永(yong)永(yong)堅(jian)堅(jian)堅(jian)永(yong)永(yong)。
明明朗朗朗明明。靈(ling)(ling)靈(ling)(ling)顯顯顯靈(ling)(ling)靈(ling)(ling)。
金庸的小說《射雕(diao)英(ying)雄(xiong)傳》里也有馬(ma)鈺(yu)這個人物(wu),其(qi)原(yuan)型(xing)即為歷史上(shang)的全真教(jiao)道士馬(ma)鈺(yu)。
小說中馬鈺為“全(quan)真七子”之首,武功高(gao)強(qiang),救危濟困,行俠仗義,為人寬厚仁和(he)。
曾經傳授郭(guo)靖(jing)內功金雁(yan)功,可以說(shuo)是郭(guo)靖(jing)真正的啟蒙恩(en)師。
馬鈺(yu)(yu)一(yi)(yi)(yi)(yi)出場(chang)的(de)(de)(de)(de)武功就(jiu)(jiu)把郭靖給驚倒了(le)(le)(le)。一(yi)(yi)(yi)(yi)個蒼須(xu)道(dao)士(shi),臉色紅潤,手(shou)(shou)(shou)里(li)拿著(zhu)一(yi)(yi)(yi)(yi)柄拂塵(chen)(chen)。這人裝束十分古怪(guai),頭(tou)頂梳了(le)(le)(le)三個髻(ji)子(zi),高(gao)(gao)高(gao)(gao)聳立(li),一(yi)(yi)(yi)(yi)件道(dao)袍一(yi)(yi)(yi)(yi)塵(chen)(chen)不染,在(zai)(zai)這風(feng)(feng)沙之(zhi)地,不知(zhi)如(ru)何竟能這般清潔(jie)。那(nei)道(dao)士(shi)微(wei)微(wei)一(yi)(yi)(yi)(yi)笑,也不答話(hua),忽(hu)地欺進兩步(bu),郭靖只(zhi)覺右臂一(yi)(yi)(yi)(yi)麻,也不知(zhi)怎(zen)的(de)(de)(de)(de),但(dan)見(jian)青光一(yi)(yi)(yi)(yi)閃,手(shou)(shou)(shou)里(li)本(ben)來(lai)緊(jin)緊(jin)握(wo)著(zhu)的(de)(de)(de)(de)長劍已到了(le)(le)(le)道(dao)士(shi)手(shou)(shou)(shou)中(zhong)(zhong)。那(nei)道(dao)士(shi)叫(jiao)道(dao):“看清楚了(le)(le)(le)!”縱(zong)身而(er)起,只(zhi)聽得一(yi)(yi)(yi)(yi)陣(zhen)嗤(chi)嗤(chi)嗤(chi)嗤(chi)之(zhi)聲,已揮劍在(zai)(zai)空中(zhong)(zhong)連挽了(le)(le)(le)六七(qi)個平花,然后(hou)輕(qing)飄飄的(de)(de)(de)(de)落在(zai)(zai)地下(xia)(xia)。然后(hou)一(yi)(yi)(yi)(yi)提氣(qi),直(zhi)往懸(xuan)崖(ya)腳(jiao)下(xia)(xia)奔去(qu),只(zhi)見(jian)他手(shou)(shou)(shou)足(zu)(zu)并用,捷若猿(yuan)猴,輕(qing)如(ru)飛(fei)鳥,竟在(zai)(zai)懸(xuan)崖(ya)上(shang)爬將(jiang)(jiang)上(shang)去(qu)。這懸(xuan)崖(ya)高(gao)(gao)達數十丈,有些地方直(zhi)如(ru)墻壁(bi)一(yi)(yi)(yi)(yi)般陡峭,但(dan)那(nei)道(dao)士(shi)只(zhi)要手(shou)(shou)(shou)足(zu)(zu)在(zai)(zai)稍(shao)有凹凸(tu)處一(yi)(yi)(yi)(yi)借力,立(li)即竄上(shang),甚至在(zai)(zai)光溜溜的(de)(de)(de)(de)大(da)片石(shi)面(mian)之(zhi)上(shang),也如(ru)壁(bi)虎般游了(le)(le)(le)上(shang)去(qu)。但(dan)見(jian)他身形越來(lai)越小(xiao),似乎已鉆入了(le)(le)(le)云霧之(zhi)中(zhong)(zhong)。他道(dao)袍的(de)(de)(de)(de)大(da)袖在(zai)(zai)崖(ya)頂烈風(feng)(feng)中(zhong)(zhong)伸展飛(fei)舞,自(zi)下(xia)(xia)望上(shang)去(qu),真如(ru)一(yi)(yi)(yi)(yi)頭(tou)大(da)鳥相似。那(nei)道(dao)士(shi)探手(shou)(shou)(shou)到洞穴(xue)之(zhi)中(zhong)(zhong),將(jiang)(jiang)兩頭(tou)小(xiao)雕(diao)捉了(le)(le)(le)出來(lai),放在(zai)(zai)懷里(li),背(bei)脊貼(tie)著(zhu)崖(ya)壁(bi),直(zhi)溜下(xia)(xia)來(lai),遇到凸(tu)出的(de)(de)(de)(de)山石(shi)時(shi)或是(shi)手(shou)(shou)(shou)一(yi)(yi)(yi)(yi)鉤,或是(shi)腳(jiao)一(yi)(yi)(yi)(yi)撐(cheng),稍(shao)緩下(xia)(xia)溜之(zhi)勢,溜到光滑的(de)(de)(de)(de)石(shi)壁(bi)上(shang)時(shi)則(ze)順(shun)瀉而(er)下(xia)(xia),轉眼之(zhi)間(jian)腳(jiao)已落地。這就(jiu)(jiu)是(shi)馬鈺(yu)(yu)一(yi)(yi)(yi)(yi)出場(chang)的(de)(de)(de)(de)情景(jing),真的(de)(de)(de)(de)是(shi)端如(ru)仙人。但(dan)是(shi)等后(hou)來(lai)絕頂高(gao)(gao)手(shou)(shou)(shou)逐(zhu)漸亮相后(hou)他的(de)(de)(de)(de)表現就(jiu)(jiu)逐(zhu)漸走向平庸(yong)了(le)(le)(le)。
1.北(bei)斗七星陣:要(yao)有一個人成為中心、關鍵(jian)點、攻擊點,全(quan)真(zhen)七子中,唯丘處機成為過(guo)北(bei)斗陣的(de)這一領軍人物;
2.馬(ma)鈺和丘(qiu)處(chu)機均與江南(nan)七怪交過(guo)手,丘(qiu)處(chu)機以一敵七,戰(zhan)平;馬(ma)鈺則略輸一籌;
3.馬鈺是王(wang)重陽第一弟(di)子(zi),丘(qiu)處機(ji)非王(wang)重陽第一弟(di)子(zi),一般(ban)來(lai)講,大(da)弟(di)子(zi)的武藝總是超群(qun)的,但(dan)丘(qiu)處機(ji)后來(lai)者居上;
4.丘(qiu)處(chu)(chu)(chu)機的(de)武(wu)功比(bi)王處(chu)(chu)(chu)一(yi)強。馬鈺和(he)王處(chu)(chu)(chu)一(yi)差不(bu)多;但在《神雕俠(xia)侶》卻高于王處(chu)(chu)(chu)一(yi):“此(ci)時他(指(zhi)朱子柳)的(de)武(wu)功比(bi)之(zhi)郭靖(jing)、馬鈺、丘(qiu)處(chu)(chu)(chu)機尚(shang)有不(bu)及,但已勝(sheng)過王處(chu)(chu)(chu)一(yi)、郝大通等人了”;
5.《神雕俠侶》里,馬鈺去世后;丘處機任掌教。
馬鈺(yu)本名(ming)從義,系出京兆(zhao)扶風(今陜西省(sheng)),為東漢伏波將軍馬援的(de)(de)后裔(yi);后因(yin)五代兵(bing)亂,族遷寧海(今山(shan)東省(sheng))。他(ta)出身(shen)豪門大(da)族,天(tian)賦異秉(bing),母唐氏(shi)受孕時(shi),曾(ceng)夢(meng)見麻(ma)姑賜丹一粒。童(tong)年時(shi)期即常吟(yin)誦(song)塵外之語(yu),成人之后更擅(shan)長于文字。昆(kun)崳山(shan)道士李(li)無夢(meng)見了(le)馬鈺(yu)的(de)(de)長相,譽(yu)其為“額有三山(shan)、手垂過(guo)膝”的(de)(de)大(da)仙之材(cai),又作《贊(zan)》稱贊(zan)他(ta)說﹕“身(shen)體堂堂,面圓耳長,眉修目(mu)俊,準直口方,相好具足,頂有神光(guang)。”當地名(ming)門孫(sun)忠顯因(yin)為愛惜馬鈺(yu)的(de)(de)才德(de),于是將女兒孫(sun)富春許配給(gei)他(ta)。
馬鈺(yu)和佯狂顛走的(de)王重陽相較,兩者的(de)人(ren)生境遇(yu)大(da)不相同。王氏(shi)雖(sui)然才(cai)氣縱橫、武藝高強,但(dan)其仕途卻不如意,一(yi)生只擔任陜西(xi)省酒稅監這個小(xiao)(xiao)小(xiao)(xiao)官(guan)職(zhi),因此(ci)郁郁不歡,酣醉于(yu)(yu)酒。他(ta)終日恣(zi)意放情、散盡(jin)千金,反而惹得家人(ren)的(de)怨恨。忽(hu)然一(yi)朝心(xin)(xin)破,遇(yu)仙(xian)于(yu)(yu)甘河,于(yu)(yu)是決意黜妻(qi)屏子,出(chu)(chu)家學道(dao)。相反地,未出(chu)(chu)家前(qian)的(de)馬鈺(yu)家財豐厚,輕財重義,頗得鄉親(qin)們(men)的(de)信重。他(ta)在(zai)山東省福山縣為官(guan),權總六(liu)曹,宦途甚為得意;其與妻(qi)子感(gan)情亦為融洽(qia),育有庭珍(zhen)、庭瑞(rui)和庭珪三子,可(ke)說(shuo)是過著幸福快樂的(de)生活。此(ci)時(shi)在(zai)他(ta)的(de)心(xin)(xin)中惟一(yi)的(de)隱憂,就是有一(yi)次他(ta)夢(meng)見二豬哀告求救(jiu),卻來不及救(jiu)它們(men);術士(shi)孫(sun)子元占(zhan)卜(bu)此(ci)事(shi),說(shuo)他(ta)的(de)壽期(qi)將不逾四(si)十(shi)九歲(sui)。他(ta)自嘆曰﹕“死、生固然不是操之(zhi)在(zai)人(ren),那(nei)么為長生計,何不親(qin)近有道(dao)之(zhi)士(shi)?”于(yu)(yu)是他(ta)不僅(jin)在(zai)夜夢(meng)家園有鶴飛起之(zhi)處建立道(dao)觀(guan),請陸道(dao)士(shi)來主持,并且常與高巨才(cai)、戰法師(shi)等道(dao)中人(ren)士(shi)往(wang)來。
未出家前的(de)(de)馬鈺(yu),雖(sui)然擁有一(yi)些權勢,但在人情世故的(de)(de)虛與委蛇下,難免(mian)萌起一(yi)絲落寞寂寥之(zhi)感。時光逐漸(jian)飛(fei)逝,盛年不(bu)再的(de)(de)他,開始豪縱(zong)好飲(yin)。一(yi)一(yi)六七(qi)年的(de)(de)秋天,他偕同好友(you)高巨才、戰法(fa)師酒酣之(zhi)余,賦詩說道﹕“抱元守一(yi)是(shi)工(gong)夫,懶(lan)漢如今一(yi)也無。終日(ri)銜(xian)杯暢神思(si),醉中卻(que)有那人扶(fu)。”中元節過(guo)后(hou),王(wang)重(zhong)陽(yang)遠(yuan)自終南山來告訴他說﹕“不(bu)遠(yuan)三(san)千(qian)里(li),特來扶(fu)醉人”,聽得(de)此(ci)語,他暗自沉思(si),立刻向王(wang)氏請(qing)教﹕“何名(ming)曰(yue)道?”王(wang)氏答曰(yue)﹕“(道就是(shi))五行不(bu)到處,父母未生時。”恍然若有所悟的(de)(de)他,因(yin)而邀請(qing)王(wang)重(zhong)陽(yang)返(fan)家居(ju)住,立庵名(ming)曰(yue)“全(quan)真”。
王重(zhong)陽背負著度化七(qi)真的(de)使命,不(bu)遠千里而來,為(wei)(wei)的(de)是(shi)(shi)要(yao)讓事業和家庭(ting)兩相如意的(de)馬(ma)鈺(yu)舍俗入道。王重(zhong)陽卯盡心思,顯現(xian)神通,演(yan)出(chu)一(yi)(yi)些膾(kuai)炙人口的(de)故(gu)事來度化馬(ma)鈺(yu)。一(yi)(yi)一(yi)(yi)六七(qi)年十月,他鎖(suo)庵百日,叫馬(ma)鈺(yu)日給一(yi)(yi)食(shi),夜晚(wan)則(ze)出(chu)神進入馬(ma)鈺(yu)的(de)夢(meng)中,警示有天(tian)堂、地獄(yu)和輪回之苦;并且(qie)又(you)贈馬(ma)鈺(yu)和孫(sun)氏梨和栗子,暗示他們(men)夫妻兩人必要(yao)分離。馬(ma)鈺(yu)在他所著《漸悟集·卷上》記述其夢(meng)境說(shuo)道﹕“重(zhong)陽祖師百端誘化,予終有攀(pan)緣愛念。忽一(yi)(yi)夜,夢(meng)立于中庭(ting),自嘆曰﹕我性命有如一(yi)(yi)只細(xi)瓷(ci)碗(wan),失(shi)手百碎。言未訖,從空碗(wan)墜,驚哭覺來。師翌日乃曰﹕汝昨晚(wan)驚懼。方(fang)才省悟。”同卷《自覺篇》說(shuo)道﹕“夢(meng)見嬌妻稱(cheng)是(shi)(shi)母(mu),又(you)逢愛妾還(huan)稱(cheng)女(nv)。因(yin)為(wei)(wei)前生心不(bu)悟,心不(bu)悟,改頭換面為(wei)(wei)夫婦。”
在(zai)重重夢境的(de)覺醒之后,他決定跳出這種(zhong)生死輪回(hui)的(de)痛苦煎迫,于是將全部的(de)資產(chan)交給兒子庭珍等人,修離書付(fu)妻孫氏,同時(shi)對他心所系(xi)念的(de)孫姑(gu)寄以共同修道的(de)期許。他說﹕“奉勸孫姑(gu)修大道,時(shi)時(shi)只(zhi)把心田(tian)掃。殺了三尸并六耗,無煩惱,常清常靜知(zhi)玄奧。”
一一六八年正月(yue),重陽百(bai)日啟(qi)鎖之時,他乞求道名及法號出家。這(zhe)年,馬(ma)鈺四(si)十六歲,距離術士所預言的壽期(qi)已(yi)相去不遠(yuan)了(le)。
一(yi)一(yi)六(liu)八年二(er)月,在(zai)(zai)全真堂王(wang)重陽(yang)門(men)下(xia)(xia)的有(you)馬鈺、譚處端、丘處機和王(wang)處一(yi)等(deng)四人(ren)。他(ta)們(men)跟(gen)隨祖師(shi)至(zhi)昆(kun)崳山(shan)(shan)(shan)煙霞(xia)洞共修。這(zhe)時候(hou)馬鈺忽患頭(tou)痛(tong)之癥(zheng),被(bei)祖師(shi)趕下(xia)(xia)山(shan)(shan)(shan)治病,在(zai)(zai)《重陽(yang)教化集》卷二(er)記錄了當時的實(shi)況(kuang)。王(wang)重陽(yang)寫道﹕“挈(qie)丹陽(yang)居昆(kun)崳山(shan)(shan)(shan)煙霞(xia)洞,因心未死,于是(shi)感疾,患偏頭(tou)痛(tong)。其痛(tong)不可忍,有(you)若釜劈。令(ling)其下(xia)(xia)山(shan)(shan)(shan)在(zai)(zai)家調治,其痛(tong)愈甚。有(you)人(ren)上(shang)山(shan)(shan)(shan)報云﹕某(mou)來時,馬先生(sheng)已痛(tong)死。聞(wen)之,因鼓掌大笑(xiao)曰﹕我來欲化為(wei)(wei)神(shen)仙,肯(ken)教死了。為(wei)(wei)他(ta)不信,感此疾。”
王重(zhong)陽認為馬鈺(yu)是(shi)因為迷戀塵俗,信(xin)道不篤,而染患此(ci)疾。他加持法水(shui),給馬鈺(yu)喝下后(hou),病立除,并且寄言曰﹕“凡人入道必戒酒、色、財、氣,攀(pan)緣愛念,憂愁思慮。此(ci)外,便(bian)無良(liang)藥(yao)矣。”但是(shi)經過此(ci)事之(zhi)后(hou),祖師(shi)便(bian)以馬鈺(yu)愚頑,避(bi)不見面。十(shi)月(yue),令(ling)馬鈺(yu)焚燒(shao)誓(shi)狀(zhuang)之(zhi)后(hou),才在文登重(zhong)新相見。
從一(yi)(yi)一(yi)(yi)六八到一(yi)(yi)一(yi)(yi)六九(jiu)兩年(nian)之間(jian),王重陽在(zai)山東省的寧海、萊州和登州建(jian)立七寶、金蓮(lian)、三光(guang)、玉華和平(ping)等五會,馬(ma)(ma)鈺(yu)的妻子(zi)孫(sun)氏則(ze)在(zai)一(yi)(yi)一(yi)(yi)六九(jiu)年(nian)五月五日詣金蓮(lian)堂出家。祖師(shi)訓名不二,號清靜散人。同年(nian)十月,王重陽攜(xie)馬(ma)(ma)鈺(yu)、譚(tan)處端、劉(liu)處玄和丘處機四弟子(zi)西行(xing)至汴梁(今(jin)開封),居王氏之旅邸(di)。一(yi)(yi)一(yi)(yi)七〇年(nian)正月,王重陽升遐之前,傳授馬(ma)(ma)鈺(yu)五篇秘語,并說(shuo)﹕“丹陽已(yi)得道(dao),長(chang)真已(yi)知道(dao),吾無慮(lv)矣。”馬(ma)(ma)鈺(yu)當下發愿說(shuo)﹕“一(yi)(yi)欲將師(shi)父全真集印行(xing),二愿欲與師(shi)父守服三年(nian),三愿勸十方父母舍俗修仙。”此(ci)三愿后來(lai)在(zai)劉(liu)蔣村的“祖庭”一(yi)(yi)一(yi)(yi)實(shi)現。
一(yi)一(yi)七四(si)年,馬(ma)鈺(yu)與三道友(you)月夜共坐(zuo)于秦渡鎮(zhen)真武廟(陜西省)前,各(ge)言其志(zhi)。馬(ma)鈺(yu)說斗貧(pin),譚處(chu)端斗是,劉處(chu)玄斗志(zhi),丘處(chu)機(ji)斗閑(xian),此時四(si)子似乎已達成分途發展(zhan)教門的(de)協議。翌日散去(qu),馬(ma)鈺(yu)返(fan)居祖庭入(ru)圜,至一(yi)一(yi)七八年才出圜。
馬(ma)鈺居圜堵修行,為的(de)(de)是去奢從儉,洗心煉性。此(ci)間(jian)陳設非(fei)常簡陋(lou),只有一(yi)(yi)幾(ji)一(yi)(yi)榻,筆硯(yan)和羊皮而已(yi)(yi),曠(kuang)然而無(wu)余物。他(ta)赤著腳,不點火燭,早晨吃一(yi)(yi)碗粥,午間(jian)則一(yi)(yi)缽(bo)面,過午不食(shi)。這樣(yang)的(de)(de)生(sheng)活日(ri)復(fu)一(yi)(yi)日(ri),長(chang)期(qi)苦行的(de)(de)結果,使得他(ta)的(de)(de)身(shen)體非(fei)常羸弱。一(yi)(yi)一(yi)(yi)七八年出圜,離祖(zu)庭(ting)云游,才至華(hua)亭,即咳嗽吐血(xue)染患重癥。在他(ta)所(suo)著《洞玄金玉(yu)集.卷八》記載著﹕“西至華(hua)亭,投宿于窯洞,偶(ou)中(zhong)土津火毒,吐血(xue)發嗽。病誓來(lai)之甚(shen)緊,眾道友饋藥,拜而受(shou)之,不敢(gan)嘗。又謂予曰(yue)﹕當(dang)(dang)食(shi)生(sheng)蔥釅醋(cu),可解其毒。予再三(san)思(si)之,道家有病,他(ta)人莫能(neng)醫,當(dang)(dang)以自治(zhi)乎。”此(ci)一(yi)(yi)時期(qi)的(de)(de)馬(ma)鈺,已(yi)(yi)經是參破生(sheng)、死,隨(sui)遇而安了。因此(ci),當(dang)(dang)一(yi)(yi)一(yi)(yi)八二年有所(suo)謂的(de)(de)牒發事件,也就(jiu)是金朝廷發布遣送無(wu)度(du)牒的(de)(de)道士各還本鄉的(de)(de)政令傳來(lai),馬(ma)鈺也順應天命,東歸故(gu)鄉。
一(yi)別經年(nian),老年(nian)的(de)(de)馬(ma)鈺已儼(yan)然成(cheng)為(wei)一(yi)代宗師,受(shou)到山東故(gu)舊、鄉(xiang)人夾道歡迎。猶如落日余暉,煥發出(chu)(chu)美麗的(de)(de)光彩(cai)。他行化所(suo)至,風行雷動,激起一(yi)陣狂熱的(de)(de)信道熱潮。在文登和(he)芝陽(yang)兩(liang)地主醮時(shi),鄉(xiang)民遵行所(suo)勸,焚燒船網,均出(chu)(chu)現(xian)海(hai)市重樓的(de)(de)奇(qi)異景觀。大定(ding)二十二年(nian)(1182)十二月(yue)二十八日,馬(ma)鈺以歌舞自娛(yu),似有非常之喜(xi)。翌日,門(men)人傳報孫仙(xian)姑枕肱棄世于河南洛陽(yang)。馬(ma)鈺于是敘述自己前一(yi)夜唱歌跳舞,是因為(wei)親見孫仙(xian)姑伴隨著仙(xian)樂(le),乘彩(cai)云,返歸海(hai)上的(de)(de)緣故(gu)。
一一八(ba)三年九月,馬(ma)鈺(yu)于文山城北三教堂宴坐,有王道師抱著(zhu)木(mu)琴來。他提筆寫就《歸(gui)山操》,以示歸(gui)真之意。歌云﹕
能無(wu)為兮(xi)(xi),無(wu)不(bu)為。能無(wu)知(zhi)兮(xi)(xi),無(wu)不(bu)知(zhi)。
知此道兮,誰不為。為此道兮,誰復(fu)知。
風(feng)蕭(xiao)蕭(xiao)兮(xi),木葉飛(fei)。聲(sheng)嗷(ao)嗷(ao)兮(xi),雁南歸。
嗟人世兮(xi)(xi),日(ri)月催。老欲死(si)兮(xi)(xi),猶(you)貪癡。
傷人世(shi)兮(xi),魂(hun)欲飛。嗟(jie)人世(shi)兮(xi),心欲摧。
難可(ke)了兮(xi),人(ren)間非(fei)。指青山兮(xi),當早歸。
青(qing)山夜(ye)兮,明(ming)月(yue)飛。青(qing)山曉兮,明(ming)月(yue)歸。
饑(ji)餐霞(xia)兮(xi),渴飲(yin)溪。與世隔兮(xi),人不知。
無(wu)乎知兮,無(wu)乎為。此(ci)心(xin)滅兮,那復為。
天庭忽有雙華飛。登三宮兮,游紫微(wei)。
同年(1184)十(shi)二(er)(er)月二(er)(er)十(shi)二(er)(er)日,祖師王重(zhong)陽仙(xian)誕,在萊陽的(de)游仙(xian)宮致醮后,他便與(yu)弟子(zi)夜話至二(er)(er)更。忽然風(feng)雨大作,他勉勵(li)弟子(zi)﹕“吾今赴仙(xian)會,堂堂歸去(qu)也,作個快活仙(xian)。汝(ru)等欲作神仙(xian),須要勵(li)修功行(xing),縱(zong)遇千魔(mo)百(bai)難,慎勿(wu)退惰。”說完,端坐(zuo)而逝。
在王重陽的(de)諸(zhu)弟子中(zhong),馬(ma)鈺的(de)悟(wu)道(dao)最深也(ye)最快,他的(de)師弟丘處機在比較兩人悟(wu)道(dao)的(de)異同之時說道(dao)﹕“我(wo)與丹(dan)陽悟(wu)道(dao)有(you)(you)淺深,是以(yi)(yi)得道(dao)有(you)(you)遲(chi)速。丹(dan)陽便悟(wu)死,故得道(dao)速。我(wo)悟(wu)萬有(you)(you)皆虛(xu)幻,所以(yi)(yi)得道(dao)遲(chi)。悟(wu)死者,當下以(yi)(yi)死自處,謂如強(qiang)梁。人既(ji)至于(yu)(yu)死,又豈復有(you)(you)強(qiang)梁哉。悟(wu)虛(xu)幻,則(ze)未至于(yu)(yu)死,猶有(you)(you)經營為作,是差(cha)遲(chi)也(ye)(指因此差(cha)別,而悟(wu)道(dao)遲(chi))。”