行略定秦地1。函谷關(guan)有兵(bing)(bing)守關(guan),不(bu)得(de)入。又聞沛(pei)(pei)公(gong)已破咸陽(yang),項羽大怒(nu),使當(dang)陽(yang)君等擊關(guan)。項羽遂入,至于戲西。沛(pei)(pei)公(gong)軍霸上(shang),未得(de)與項羽相(xiang)見(jian)。沛(pei)(pei)公(gong)左司(si)馬曹無傷使人言于項羽曰(yue):“沛(pei)(pei)公(gong)欲王關(guan)中2,使子(zi)嬰為相(xiang),珍寶盡有之。”項羽大怒(nu),曰(yue):“旦日饗士卒3,為擊破沛(pei)(pei)公(gong)軍!”當(dang)是(shi)時(shi),項羽兵(bing)(bing)四十(shi)萬(wan),在(zai)(zai)新豐鴻(hong)門;沛(pei)(pei)公(gong)兵(bing)(bing)十(shi)萬(wan),在(zai)(zai)霸上(shang)。范增說(shuo)項羽曰(yue)4:“沛(pei)(pei)公(gong)居山東時(shi),貪于財貨,好美姬。今入關(guan),財物無所取,婦女無所幸5,此其志不(bu)在(zai)(zai)小。吾令(ling)人望其氣6,皆為龍(long)虎,成五采,此天子(zi)氣也(ye)。急擊勿失!”
楚左尹(yin)項(xiang)伯者7,項(xiang)羽季(ji)父(fu)也(ye)(ye)(ye),素善留(liu)侯張(zhang)(zhang)(zhang)良(liang)(liang)(liang)(liang)8。張(zhang)(zhang)(zhang)良(liang)(liang)(liang)(liang)是(shi)時從(cong)沛(pei)(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong),項(xiang)伯乃夜(ye)馳之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)沛(pei)(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)軍(jun),私見(jian)張(zhang)(zhang)(zhang)良(liang)(liang)(liang)(liang),具(ju)告(gao)以(yi)事9,欲(yu)呼張(zhang)(zhang)(zhang)良(liang)(liang)(liang)(liang)與俱去,曰(yue)(yue):“毋(wu)從(cong)俱死(si)也(ye)(ye)(ye)10!”張(zhang)(zhang)(zhang)良(liang)(liang)(liang)(liang)曰(yue)(yue):“臣為(wei)韓王(wang)(wang)送沛(pei)(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong),沛(pei)(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)今(jin)(jin)事有(you)(you)急,亡去不(bu)(bu)(bu)(bu)義,不(bu)(bu)(bu)(bu)可不(bu)(bu)(bu)(bu)語。”良(liang)(liang)(liang)(liang)乃入(ru),具(ju)告(gao)沛(pei)(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)。沛(pei)(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)大(da)(da)驚,曰(yue)(yue):“為(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)奈何?”張(zhang)(zhang)(zhang)良(liang)(liang)(liang)(liang)曰(yue)(yue):“誰為(wei)大(da)(da)王(wang)(wang)為(wei)此計者?”曰(yue)(yue):“鯫生說(shuo)我(wo)曰(yue)(yue):‘距(ju)關(guan),毋(wu)內(nei)諸侯,秦地可盡王(wang)(wang)也(ye)(ye)(ye)。’故聽(ting)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。”良(liang)(liang)(liang)(liang)曰(yue)(yue):“料大(da)(da)王(wang)(wang)士(shi)卒足(zu)以(yi)當(dang)項(xiang)王(wang)(wang)乎?”沛(pei)(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)默然(ran),曰(yue)(yue):“固不(bu)(bu)(bu)(bu)如(ru)也(ye)(ye)(ye)!且為(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)奈何?”張(zhang)(zhang)(zhang)良(liang)(liang)(liang)(liang)曰(yue)(yue):“請往謂(wei)項(xiang)伯,言(yan)(yan)沛(pei)(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)不(bu)(bu)(bu)(bu)敢(gan)背項(xiang)王(wang)(wang)也(ye)(ye)(ye)。”沛(pei)(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)曰(yue)(yue):“君(jun)(jun)安與項(xiang)伯有(you)(you)故?”張(zhang)(zhang)(zhang)良(liang)(liang)(liang)(liang)曰(yue)(yue):“秦時與臣游(you),項(xiang)伯殺人,臣活(huo)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi);今(jin)(jin)事有(you)(you)急,故幸來(lai)告(gao)良(liang)(liang)(liang)(liang)。”沛(pei)(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)曰(yue)(yue):“孰與君(jun)(jun)少長?”良(liang)(liang)(liang)(liang)曰(yue)(yue):“長于臣。”沛(pei)(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)曰(yue)(yue):“君(jun)(jun)為(wei)我(wo)呼入(ru),吾(wu)(wu)得兄(xiong)事之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。”張(zhang)(zhang)(zhang)良(liang)(liang)(liang)(liang)出(chu),要項(xiang)伯。項(xiang)伯即入(ru)見(jian)沛(pei)(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)。沛(pei)(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)奉卮酒為(wei)壽(shou),約為(wei)婚姻,曰(yue)(yue):“吾(wu)(wu)入(ru)關(guan),秋毫不(bu)(bu)(bu)(bu)敢(gan)有(you)(you)所近,籍吏民,封府庫(ku),而待將軍(jun)。所以(yi)遣將守關(guan)者,備他(ta)盜(dao)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)出(chu)入(ru)與非常(chang)也(ye)(ye)(ye)。日夜(ye)望將軍(jun)至,豈敢(gan)反乎!愿伯具(ju)言(yan)(yan)臣之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)不(bu)(bu)(bu)(bu)敢(gan)倍德也(ye)(ye)(ye)。”項(xiang)伯許諾,謂(wei)沛(pei)(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)曰(yue)(yue):“旦日不(bu)(bu)(bu)(bu)可不(bu)(bu)(bu)(bu)蚤自來(lai)謝項(xiang)王(wang)(wang)!”沛(pei)(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)曰(yue)(yue):“諾。”于是(shi)項(xiang)伯復夜(ye)去,至軍(jun)中,具(ju)以(yi)沛(pei)(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)言(yan)(yan)報項(xiang)王(wang)(wang),因(yin)言(yan)(yan)曰(yue)(yue):“沛(pei)(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)不(bu)(bu)(bu)(bu)先破(po)關(guan)中,公(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)(gong)豈敢(gan)入(ru)乎?今(jin)(jin)人有(you)(you)大(da)(da)功(gong)而擊之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),不(bu)(bu)(bu)(bu)義也(ye)(ye)(ye)。不(bu)(bu)(bu)(bu)如(ru)因(yin)善遇之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。”項(xiang)王(wang)(wang)許諾。
沛(pei)公(gong)(gong)旦日從(cong)百(bai)余騎來(lai)見項(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)王(wang),至(zhi)鴻(hong)門,謝曰(yue):“臣與將(jiang)軍戮力(li)而攻(gong)秦,將(jiang)軍戰(zhan)河北,臣戰(zhan)河南,然(ran)不(bu)自意能先入關破秦,得(de)復見將(jiang)軍于此。今(jin)者(zhe)有小人之言(yan),令將(jiang)軍與臣有郤。”項(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)王(wang)曰(yue):“此沛(pei)公(gong)(gong)左司(si)馬曹無(wu)傷(shang)言(yan)之,不(bu)然(ran),籍何以(yi)(yi)至(zhi)此?”項(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)王(wang)即日因(yin)留沛(pei)公(gong)(gong)與飲。項(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)王(wang)、項(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)伯(bo)東(dong)向坐;亞父(fu)南向坐—亞父(fu)者(zhe),范增也;沛(pei)公(gong)(gong)北向坐,張良西向侍(shi)。范增數目項(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)王(wang),舉所(suo)(suo)佩(pei)玉(yu)玦(jue)以(yi)(yi)示(shi)之者(zhe)三,項(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)王(wang)默然(ran)不(bu)應。范增起(qi),出,召項(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)莊(zhuang),謂曰(yue):“君王(wang)為人不(bu)忍。若入前(qian)為壽(shou),壽(shou)畢(bi)(bi),請(qing)以(yi)(yi)劍舞,因(yin)擊沛(pei)公(gong)(gong)于坐,殺之。不(bu)者(zhe),若屬皆且為所(suo)(suo)虜!”莊(zhuang)則(ze)入為壽(shou)。壽(shou)畢(bi)(bi),曰(yue):“君王(wang)與沛(pei)公(gong)(gong)飲,軍中(zhong)無(wu)以(yi)(yi)為樂,請(qing)以(yi)(yi)劍舞。”項(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)王(wang)曰(yue):“諾(nuo)。”項(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)莊(zhuang)拔(ba)劍起(qi)舞,項(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)伯(bo)亦拔(ba)劍起(qi)舞,常以(yi)(yi)身翼蔽(bi)沛(pei)公(gong)(gong),莊(zhuang)不(bu)得(de)擊。
于是(shi)張良(liang)至軍門見樊(fan)(fan)(fan)(fan)(fan)噲(kuai)。樊(fan)(fan)(fan)(fan)(fan)噲(kuai)曰(yue):“今(jin)日之(zhi)(zhi)事何如(ru)?”良(liang)曰(yue):“甚急!今(jin)者(zhe)項(xiang)莊拔劍(jian)舞(wu),其(qi)意常(chang)在沛公(gong)(gong)(gong)(gong)也。”噲(kuai)曰(yue):“此(ci)迫矣!臣請入(ru),與(yu)之(zhi)(zhi)同命(ming)!”噲(kuai)即帶劍(jian)擁盾入(ru)軍門。交戟(ji)之(zhi)(zhi)衛士欲止不內,樊(fan)(fan)(fan)(fan)(fan)噲(kuai)側其(qi)盾以撞,衛士仆(pu)地,噲(kuai)遂入(ru),披帷西向(xiang)立(li),瞋目(mu)視項(xiang)王(wang)(wang),頭發(fa)上指(zhi),目(mu)眥(zi)盡裂。項(xiang)王(wang)(wang)按劍(jian)而(er)跽曰(yue):“客何為者(zhe)?”張良(liang)曰(yue):“沛公(gong)(gong)(gong)(gong)之(zhi)(zhi)參(can)乘樊(fan)(fan)(fan)(fan)(fan)噲(kuai)者(zhe)也。”項(xiang)王(wang)(wang)曰(yue):“壯士!賜(si)(si)之(zhi)(zhi)卮酒!”則與(yu)斗卮酒。噲(kuai)拜謝,起(qi),立(li)而(er)飲之(zhi)(zhi)。項(xiang)王(wang)(wang)曰(yue):“賜(si)(si)之(zhi)(zhi)彘(zhi)(zhi)肩(jian)!”則與(yu)一生彘(zhi)(zhi)肩(jian)。樊(fan)(fan)(fan)(fan)(fan)噲(kuai)覆其(qi)盾于地,加彘(zhi)(zhi)肩(jian)上,拔劍(jian)切(qie)而(er)啖之(zhi)(zhi)。項(xiang)王(wang)(wang)曰(yue):“壯士!能復飲乎(hu)?”樊(fan)(fan)(fan)(fan)(fan)噲(kuai)曰(yue):“臣死且不避,卮酒安(an)足辭(ci)!夫秦王(wang)(wang)有虎狼之(zhi)(zhi)心,殺人如(ru)不能舉(ju),刑人如(ru)恐(kong)不勝,天下皆叛之(zhi)(zhi)。懷王(wang)(wang)與(yu)諸(zhu)將約(yue)曰(yue):‘先破秦入(ru)咸(xian)陽(yang)者(zhe)王(wang)(wang)之(zhi)(zhi)。’今(jin)沛公(gong)(gong)(gong)(gong)先破秦入(ru)咸(xian)陽(yang),毫毛不敢有所近,封閉宮室,還軍霸上,以待大(da)王(wang)(wang)來(lai)。故(gu)遣將守關者(zhe),備他盜出入(ru)與(yu)非常(chang)也。勞苦而(er)功高(gao)如(ru)此(ci),未有封侯之(zhi)(zhi)賞,而(er)聽細(xi)說,欲誅有功之(zhi)(zhi)人。此(ci)亡(wang)秦之(zhi)(zhi)續耳(er),竊(qie)為大(da)王(wang)(wang)不取也!”項(xiang)王(wang)(wang)未有以應,曰(yue):“坐(zuo)!”樊(fan)(fan)(fan)(fan)(fan)噲(kuai)從良(liang)坐(zuo)。坐(zuo)須臾,沛公(gong)(gong)(gong)(gong)起(qi)如(ru)廁(ce),因招樊(fan)(fan)(fan)(fan)(fan)噲(kuai)出。
沛(pei)(pei)公(gong)(gong)已出,項(xiang)王(wang)使都尉陳平召沛(pei)(pei)公(gong)(gong)。沛(pei)(pei)公(gong)(gong)曰(yue)(yue):“今者出,未辭(ci)也,為之(zhi)奈何(he)?”樊噲曰(yue)(yue):“大行不顧細謹(jin),大禮不辭(ci)小(xiao)讓。如今人(ren)方為刀俎(zu),我(wo)(wo)(wo)為魚(yu)肉,何(he)辭(ci)為?”于(yu)是遂去(qu)(qu)。乃令張良(liang)留謝。良(liang)問曰(yue)(yue):“大王(wang)來(lai)何(he)操?”曰(yue)(yue):“我(wo)(wo)(wo)持白(bai)璧一雙,欲(yu)獻項(xiang)王(wang),玉斗一雙,欲(yu)與亞(ya)父(fu)。會其怒,不敢獻。公(gong)(gong)為我(wo)(wo)(wo)獻之(zhi)。”張良(liang)曰(yue)(yue):“謹(jin)諾(nuo)。”當是時,項(xiang)王(wang)軍在鴻門下,沛(pei)(pei)公(gong)(gong)軍在霸上,相(xiang)去(qu)(qu)四十里。沛(pei)(pei)公(gong)(gong)則置車(che)騎,脫身獨騎,與樊噲、夏侯嬰、靳強、紀(ji)信(xin)等四人(ren)持劍盾步走(zou),從酈山(shan)下,道(dao)(dao)芷陽(yang)間行。沛(pei)(pei)公(gong)(gong)謂張良(liang)曰(yue)(yue):“從此道(dao)(dao)至吾軍,不過二(er)十里耳。度(du)我(wo)(wo)(wo)至軍中,公(gong)(gong)乃入。”
沛公已去(qu),間至軍(jun)(jun)中。張良(liang)入謝,曰(yue):“沛公不(bu)(bu)勝桮杓,不(bu)(bu)能辭(ci)。謹使臣良(liang)奉白璧(bi)一雙,再(zai)拜(bai)獻大(da)王(wang)(wang)足下(xia)(xia);玉斗一雙,再(zai)拜(bai)奉大(da)將軍(jun)(jun)足下(xia)(xia)。”項王(wang)(wang)曰(yue):“沛公安在?”良(liang)曰(yue):“聞大(da)王(wang)(wang)有意(yi)督過之,脫(tuo)身(shen)獨去(qu),已至軍(jun)(jun)矣(yi)。”項王(wang)(wang)則受(shou)璧(bi),置(zhi)(zhi)之坐(zuo)上(shang)。亞父(fu)受(shou)玉斗,置(zhi)(zhi)之地,拔(ba)劍撞而破之,曰(yue):“唉!豎(shu)子不(bu)(bu)足與謀!奪項王(wang)(wang)天下(xia)(xia)者,必沛公也!吾屬今為之虜矣(yi)!”
沛公至軍,立誅殺曹無傷。
司馬遷在(zai)元封(feng)三年(nian)(nian)(nian)(前(qian)(qian)108年(nian)(nian)(nian))接(jie)替(ti)其父擔(dan)任(ren)太史(shi)令(ling),從(cong)太初元年(nian)(nian)(nian)(前(qian)(qian)104年(nian)(nian)(nian))開始創作《太史(shi)公書(shu)》(后來稱為(wei)《史(shi)記(ji)》)。后因向(xiang)漢武帝為(wei)李(li)陵(ling)戰敗投(tou)降匈奴之事辯(bian)護而(er)被捕入獄并處以腐(fu)刑,在(zai)形體和(he)(he)精神上遭受巨大的創傷(shang)。出(chu)獄后任(ren)中(zhong)書(shu)令(ling),忍辱發奮(fen)繼續完(wan)成所(suo)著史(shi)籍。大約在(zai)征和(he)(he)二年(nian)(nian)(nian)(前(qian)(qian)91年(nian)(nian)(nian)),終于完(wan)成了全書(shu)的撰寫和(he)(he)修改工作。全書(shu)共(gong)一百三十篇,其中(zhong)第七(qi)篇即為(wei)《項羽本紀(ji)》。
項(xiang)羽(yu)作為漢朝(chao)開創者(zhe)劉邦(bang)的(de)勁敵,曾與劉邦(bang)爭奪天下,漢朝(chao)歷代君主對項(xiang)羽(yu)的(de)態度多是貶大于褒。而司(si)馬遷卻不同。揚雄《法(fa)言》云(yun):“太史遷,曰實錄(lu)。”“子長多愛(ai)(ai)(ai),愛(ai)(ai)(ai)奇也。”正因(yin)為司(si)馬遷的(de)“實錄(lu)”精神和“愛(ai)(ai)(ai)奇”思想(xiang),不以成敗論英雄,才刻畫出具有鮮明個性的(de)項(xiang)羽(yu)形象。而鴻門宴是項(xiang)羽(yu)一生成敗的(de)一個重(zhong)要節點,因(yin)此司(si)馬遷濃(nong)墨重(zhong)彩(cai)地再現(xian)了這一事件。