《瀟(xiao)湘(xiang)臥游圖》是南宋時期(qi)李姓畫(hua)家為(wei)隱居禪僧云(yun)谷圓照而作的(de)紙本墨筆(bi)山水(shui)畫(hua),屬于國寶級別的(de)文物,現收藏于東京(jing)國立(li)博物館。
《瀟湘臥游(you)圖(tu)》該畫中主要描(miao)繪(hui)了當(dang)時的瀟湘奇景。作(zuo)者以輕(qing)靈、淡雅的水墨風格在紙上作(zuo)畫,使用了將(jiang)畫面(mian)大片留白的畫法。
《瀟湘(xiang)臥游(you)圖》為紙(zhi)本(ben)墨筆,縱(zong)30.2厘(li)米,橫399.4厘(li)米,意境(jing)開闊,大(da)(da)開大(da)(da)闔,隨(sui)著觀(guan)者(zhe)視覺的移(yi)動,描繪了瀟湘(xiang)美景(jing)。卷(juan)(juan)首有(you)乾隆(long)皇帝御題(ti)“氣吞云(yun)(yun)夢”四字(zi)。乾隆(long)帝又于卷(juan)(juan)中(zhong)兩處(chu)分別(bie)題(ti)有(you)一(yi)跋一(yi)詩,題(ti)詠不足,又在卷(juan)(juan)尾畫了一(yi)叢竹子并有(you)款識。卷(juan)(juan)后(hou)有(you)同時(shi)代題(ti)跋五紙(zhi)九(jiu)人(ren),九(jiu)人(ren)分別(bie)為信齋(zhai)(zhai)(zhai)(zhai)(zhai)葛(ge)郯(tan)(紹興二十(shi)四年進士,卒于淳(chun)熙八年)、串齋(zhai)(zhai)(zhai)(zhai)(zhai)張貴謨、蒙齋(zhai)(zhai)(zhai)(zhai)(zhai)章深、淡齋(zhai)(zhai)(zhai)(zhai)(zhai)葛(ge)郛(約(yue)1131—約(yue)1196)、可齋(zhai)(zhai)(zhai)(zhai)(zhai)葛(ge)邲(約(yue)1131—約(yue)1196)、如齋(zhai)(zhai)(zhai)(zhai)(zhai)彥章、愚齋(zhai)(zhai)(zhai)(zhai)(zhai)張泉甫(fu)、筠齋(zhai)(zhai)(zhai)(zhai)(zhai)(筠齋(zhai)(zhai)(zhai)(zhai)(zhai)后(hou)接“隨(sui)喜”二字(zi),當非名字(zi))、理(li)窟(ku),除“理(li)窟(ku)”未署齋(zhai)(zhai)(zhai)(zhai)(zhai)名外,其他均署齋(zhai)(zhai)(zhai)(zhai)(zhai)號。一(yi)人(ren)寫到:“大(da)(da)地山河是幻(huan),畫是幻(huan)幻(huan),只今說幻(huan)亦幻(huan)”。其中(zhong)葛(ge)郯(tan)以一(yi)句(ju)“一(yi)人(ren)慣行(xing)草(cao)路,未免荊(jing)棘參天。一(yi)人(ren)順水推舟(zhou),不覺浪來(lai)頭(tou)上”暗示云(yun)(yun)谷(或他的朋友)遭受不白(bai)之(zhi)冤。
瀟(xiao)湘(xiang)是一個合稱(cheng),具體指發源于中(zhong)(zhong)國湖南寧鄉的(de)(de)瀟(xiao)水(shui)和(he)發自廣(guang)西(xi)興安的(de)(de)湘(xiang)水(shui)(或湘(xiang)江)經(jing)衡陽、湘(xiang)潭等地(di)匯入洞庭湖流域,這里煙雨蒙(meng)蒙(meng),景色輕靈(ling)別致,不異于人(ren)(ren)間仙境。唐宋的(de)(de)詩人(ren)(ren)騷客無不以(yi)造訪此奇景,吟(yin)詩以(yi)贊人(ren)(ren)生幸(xing)事,文人(ren)(ren)畫(hua)(hua)家(jia)也(ye)紛紛著墨(mo)渲(xuan)染。一位早年云游四方的(de)(de)禪僧云谷圓照(zhao)晚(wan)來久(jiu)居(ju)吳興,以(yi)未見瀟(xiao)湘(xiang)奇景為(wei)憾,遂(sui)求(qiu)各路(lu)名家(jia)為(wei)其畫(hua)(hua)“瀟(xiao)湘(xiang)圖”以(yi)補此缺。其中(zhong)(zhong)僅有一幅畫(hua)(hua)由“舒城李(li)氏”所(suo)作的(de)(de)瀟(xiao)湘(xiang)畫(hua)(hua)作流傳(chuan)至今,即(ji)為(wei)《瀟(xiao)湘(xiang)臥游圖》。
《瀟湘臥(wo)游圖(tu)》是(shi)對《瀟湘八景》的(de)一種闡釋,但是(shi)畫家(jia)或者贊助(zhu)人意(yi)味深長的(de)修改了它。這幅山(shan)水包括(kuo)的(de)主題有(you)落雁、煙(yan)寺、山(shan)市、晾曬漁網的(de)漁村(cun),以及暗示“歸帆(fan)”的(de)鼓(gu)足的(de)風帆(fan),但是(shi)三幅晚景圖(tu)——“暮雪”、“夜雨”、“秋(qiu)月”卻難以描繪。如(ru)果加以表現(xian),它們會在朦朧云霧中格外黯淡(dan)不明。
《瀟湘臥(wo)游圖》作者運用暈(yun)染(ran)模糊了(le)山巒的(de)(de)輪廓,將界(jie)限融(rong)入輕霧之中。綿(mian)延(yan)的(de)(de)手卷以柔和纖(xian)細(xi)的(de)(de)線條(tiao)、精致(zhi)的(de)(de)細(xi)節和半透明的(de)(de)暈(yun)染(ran)繪制而成。筆觸(chu)所現(xian)之處,或為表現(xian)如橋、舟之類細(xi)節的(de)(de)細(xi)如發絲的(de)(de)線條(tiao),或為濕潤點(dian)(dian)染(ran)以表現(xian)樹葉的(de)(de)墨點(dian)(dian)。
南開大學文藝美(mei)學博(bo)士(shi)生(sheng)王鶴《流(liu)失的國寶:世(shi)界(jie)著名博(bo)物館的中(zhong)(zhong)國珍(zhen)品(pin)》:“此畫中(zhong)(zhong)群山連綿不絕,其景其情令人感嘆。感嘆其境美(mei)中(zhong)(zhong)蘊壯美(mei),也感嘆畫家高超的技法。”
《瀟(xiao)湘(xiang)臥(wo)游(you)圖(tu)》存(cun)于日本(ben)已經超過一個世(shi)紀(ji),即使(shi)作(zuo)(zuo)(zuo)者并非有名(ming)的(de)(de)畫家,實際(ji)身份(fen)背景(jing)也不明(ming)確,這一幅(fu)歷經劫難的(de)(de)山水(shui)畫,作(zuo)(zuo)(zuo)為十二世(shi)紀(ji)末,從(cong)北宋邁(mai)入南宋,富(fu)有融合與轉型意義的(de)(de)“瀟(xiao)湘(xiang)”主題山水(shui)畫代表作(zuo)(zuo)(zuo)品之一,仍受(shou)美(mei)術史學者的(de)(de)重視(shi)。學者分別探討過該畫作(zuo)(zuo)(zuo)的(de)(de)構圖(tu)、筆(bi)法、水(shui)墨(mo)表現、形式風格等等面(mian)向。其中,鈴木敬教授在1973年—1979年作(zuo)(zuo)(zuo)過詳盡研究;Valerie Malenfer Ortiz女士(shi)的(de)(de)專書(shu)以《瀟(xiao)湘(xiang)臥(wo)游(you)圖(tu)》為主軸,全(quan)面(mian)討論其在中國(guo)山水(shui)畫創作(zuo)(zuo)(zuo)及鑒(jian)賞(shang)的(de)(de)歷史進程(cheng)中所呈(cheng)現的(de)(de)特殊價值。
《瀟(xiao)湘臥(wo)(wo)游圖(tu)》應云(yun)谷圓照禪師(1019年—1099年)而作,曾經擁有(you)過《瀟(xiao)湘臥(wo)(wo)游圖(tu)》者,為(wei)晚明(ming)的(de)(de)收藏家顧從義(1523—1588)。董其昌(1555—1636)在《瀟(xiao)湘臥(wo)(wo)游圖(tu)》上的(de)(de)題跋指出,《瀟(xiao)湘臥(wo)(wo)游圖(tu)》為(wei)北宋文(wen)人畫家李公(gong)麟(lin)所(suo)繪,和李公(gong)麟(lin)的(de)(de)“蜀(shu)江圖(tu)”、“九歌圖(tu)卷”,以及顧愷之(zhi)(約345—406)的(de)(de)“女史(shi)箴(zhen)言”本來并稱(cheng)為(wei)顧從義家的(de)(de)四大名卷。
《瀟湘臥游圖》經陳所蘊、吳廷、清(qing)代(dai)高士奇而入乾隆之手(shou)。
滿清覆亡之(zhi)前,《瀟湘臥游圖》流(liu)入日(ri)本,成為菊池惺(xing)堂(1868—1935)府中之(zhi)寶。
1923年,東京大(da)地(di)震,菊(ju)池(chi)惺堂于火中搶救出《瀟(xiao)湘(xiang)臥游(you)圖(tu)》,于是畫(hua)卷(juan)上留有一點火痕。
此畫卷入藏東京國立博物館的具(ju)體經過還有待進(jin)一步查證(zheng)。
關于(yu)(yu)這位(wei)“舒(shu)城李(li)(li)氏”的(de)身(shen)份(fen)眾說(shuo)(shuo)紛紜:從《瀟湘臥(wo)游(you)圖(tu)》的(de)畫(hua)(hua)風上看(kan),屬于(yu)(yu)江(jiang)南山水畫(hua)(hua)系統,這就和傳說(shuo)(shuo)中北宋(song)名(ming)家李(li)(li)公(gong)麟(lin)的(de)畫(hua)(hua)風近似。其二(er),李(li)(li)公(gong)麟(lin)也是(shi)安徽舒(shu)城人;其三,據說(shuo)(shuo)畫(hua)(hua)上還有(you)偽款“瀟湘臥(wo)游(you)。伯時為云(yun)谷老禪隱(yin)圖(tu)。”,伯時為李(li)(li)公(gong)麟(lin)的(de)字。盡管此畫(hua)(hua)作(zuo)者為李(li)(li)公(gong)麟(lin)之說(shuo)(shuo)已不再有(you)學(xue)者堅持,但大家還是(shi)一致公(gong)認此畫(hua)(hua)“有(you)李(li)(li)公(gong)麟(lin)筆意”。