《曹(cao)(cao)(cao)全(quan)(quan)碑(bei)(bei)》全(quan)(quan)稱《漢郃(he)陽(yang)令曹(cao)(cao)(cao)全(quan)(quan)碑(bei)(bei)》,因曹(cao)(cao)(cao)全(quan)(quan)字(zi)景(jing)(jing)完,所(suo)(suo)以又(you)名(ming)《曹(cao)(cao)(cao)景(jing)(jing)完碑(bei)(bei)》。《曹(cao)(cao)(cao)全(quan)(quan)碑(bei)(bei)》系東(dong)漢王敞等人為(wei)(wei)郃(he)陽(yang)令曹(cao)(cao)(cao)全(quan)(quan)紀功頌德而立。此(ci)(ci)碑(bei)(bei)立于東(dong)漢靈帝中平二年(185年)十月。碑(bei)(bei)陽(yang)20行(xing),每(mei)行(xing)45字(zi);碑(bei)(bei)陰(yin)題名(ming)33行(xing),分5橫列。書體為(wei)(wei)隸(li)書,篆額久(jiu)佚不存。全(quan)(quan)碑(bei)(bei)共(gong)1165字(zi)。碑(bei)(bei)高(gao)253厘(li)(li)米(mi),橫寬123厘(li)(li)米(mi)。此(ci)(ci)碑(bei)(bei)于明萬歷初在(zai)郃(he)陽(yang)(今陜西合陽(yang))莘里村出土(tu),傳碑(bei)(bei)石在(zai)明代末(mo)年斷裂,人們通常所(suo)(suo)見(jian)到的多是斷裂后的拓(tuo)(tuo)本。現保(bao)存于西安碑(bei)(bei)林博(bo)物館,北京故(gu)宮博(bo)物院、上海博(bo)物館藏有明拓(tuo)(tuo)本。
《曹全碑》屬東(dong)漢(han)末(mo)(mo)(mo)隸(li)書完全成(cheng)熟期的(de)代表(biao)作品(pin)之(zhi)一,它記載了(le)東(dong)漢(han)末(mo)(mo)(mo)年曹全鎮壓黃巾起(qi)義(yi)的(de)事件,是(shi)(shi)研究東(dong)漢(han)末(mo)(mo)(mo)年農民起(qi)義(yi)重要的(de)歷史資料,也是(shi)(shi)現存(cun)中國漢(han)代石碑中保存(cun)比較(jiao)完整(zheng)、字體比較(jiao)清(qing)晰的(de)少數作品(pin)之(zhi)一。其(qi)結字勻整(zheng),用(yong)筆(bi)方(fang)圓兼備,而以圓筆(bi)為(wei)主,風致翩翩,美(mei)妙多姿,是(shi)(shi)漢(han)隸(li)中秀美(mei)風格的(de)代表(biao)。
君諱全,字景完,敦煌(huang)效(xiao)谷人也。其先(xian)蓋周之(zhi)胄,武(wu)(wu)王(wang)秉乾之(zhi)機(ji),翦伐(fa)殷商,既(ji)定(ding)(ding)爾勛,福(fu)祿攸同,封弟叔振鐸于(yu)曹國(guo),因氏焉。秦漢之(zhi)際,曹參夾輔(fu)王(wang)室,世宗廓土斥竟(jing),子(zi)孫遷于(yu)雍州之(zhi)郊,分止右扶風(feng),或在安定(ding)(ding),或處武(wu)(wu)都(dou),或居隴西(xi),或家敦煌(huang),枝(zhi)分葉布,所(suo)在為雄。君高祖(zu)父敏(min),舉孝廉,武(wu)(wu)威(wei)長史(shi),巴郡(jun)朐忍令,張掖居延(yan)都(dou)尉。曾祖(zu)父述,孝廉,謁者,金城(cheng)長史(shi),夏陽令,蜀郡(jun)西(xi)部都(dou)尉,祖(zu)父鳳,孝廉,張掖屬國(guo)都(dou)尉丞,右扶風(feng)隃糜侯(hou)相,金城(cheng)西(xi)部都(dou)尉,北地太守(shou)。父琫,少(shao)貫(guan)名州郡(jun),不幸早(zao)世,是(shi)以位不副德。
君童(tong)齔好學(xue),甄(zhen)極瑟緯,無文不(bu)綜,賢孝之性,根生于心。收養季祖母、供事繼母,先意承(cheng)志(zhi),存亡之敬,禮無遺闕(que)。是以鄉人為(wei)之諺(yan)曰:“重親致歡曹景完。”易世載(zai)德,不(bu)隕其名。及(ji)其從政,清(qing)擬夷(yi)齊(qi),直慕史魚,歷(li)郡(jun)右職,上計掾史,仍辟涼州,常為(wei)治(zhi)中,別駕,紀綱萬里,朱紫不(bu)謬。出(chu)典(dian)諸郡(jun),彈枉(wang)糾(jiu)邪,貪暴洗心,同僚服德,遠(yuan)近憚(dan)威(wei)。
建寧二年,舉孝廉(lian),除郎中(zhong),拜西域戊部司馬。時(shi)疏(shu)勒國王(wang)和德(de),弒父篡位,不供職貢(gong)。君興師(shi)征(zheng)討,有率膿之(zhi)仁,分醪之(zhi)惠。攻(gong)城(cheng)野(ye)戰,謀若涌(yong)泉,威牟諸賁,和德(de)面縛(fu)歸(gui)死(si)。還(huan)師(shi)振旅,諸國禮遺,且二百(bai)萬,悉(xi)以簿官(guan),遷右夫風槐里(li)令,遭同(tong)產弟憂棄官(guan),續遇(yu)禁網,潛隱家巷七年。
光(guang)和(he)六年(nian),復舉孝廉,七(qi)年(nian)三(san)月(yue),除(chu)郎(lang)(lang)中,拜(bai)酒(jiu)泉祿福長。沃賊(zei)張角,起(qi)兵幽冀(ji),兗豫荊楊,同(tong)時(shi)動。而縣(xian)民郭(guo)家等,復造逆亂,燔燒城(cheng)寺,萬民騷擾,人褱不(bu)(bu)安,三(san)郡告急(ji),羽檄(xi)仍至,于時(shi)圣主(zhu)諮諏,群僚咸(xian)曰:“君(jun)哉!”轉(zhuan)拜(bai)郃陽令(ling),收合余燼(jin),芟(shan)夷(yi)殘迸,絕(jue)其(qi)本根。遂訪故老商量(liang),儁艾(ai)王(wang)敞(chang)、王(wang)畢(bi)等,恤民之(zhi)要,存慰高年(nian),撫育(yu)鰥寡,以家錢糴米粟(su),賜癃盲。大女桃婓等,合七(qi)首藥(yao)神明(ming)膏,親至離亭(ting)。部吏王(wang)宰、程橫等,賦與(yu)有疾者(zhe),咸(xian)蒙瘳悛。惠政之(zhi)流(liu),甚于置郵。百(bai)姓襁負,反者(zhe)如云。輯治廧(qiang)屋,市肆列(lie)陳,風雨時(shi)節(jie),歲獲(huo)豐年(nian),農夫織婦,百(bai)工戴恩。縣(xian)前(qian)以河平元年(nian),遭白茅谷水(shui)害(hai),退于戊亥之(zhi)間。興造城(cheng)郭(guo),是后(hou)舊姓及(ji)修身之(zhi)士,官(guan)位不(bu)(bu)登(deng),君(jun)乃(nai)閔(min)縉(jin)紳之(zhi)徒不(bu)(bu)濟(ji),開南寺門(men),承望華岳(yue),鄉明(ming)而治,庶使學者(zhe)李(li)儒(ru)、欒規、程寅等,各獲(huo)人爵(jue)之(zhi)報。廓(kuo)廣聽(ting)事官(guan)舍,廷(ting)曹郎(lang)(lang)合,升(sheng)降揖讓朝覲之(zhi)階,費不(bu)(bu)出民,役不(bu)(bu)干時(shi)。
門下掾(yuan)王(wang)(wang)敞(chang),錄(lu)事掾(yuan)王(wang)(wang)畢、主簿王(wang)(wang)歷、戶曹掾(yuan)秦尚(shang)、功(gong)曹史王(wang)(wang)顓等,嘉慕奚斯,考甫之美,乃共刊石紀(ji)功(gong)。其(qi)辭曰:懿明后,德義章,貢王(wang)(wang)廷,征(zheng)鬼(gui)方,威(wei)布烈,安(an)殊荒,還(huan)師旅,臨槐里,感孔懷,赴喪紀(ji),嗟逆賊,燔城市(shi),特受(shou)命,理殘(can)圯,芟(shan)不臣,寧黔首,繕官寺,開南(nan)門,闕嵯峨,望華山,鄉明治,惠沾渥(wo),吏(li)樂政,民給足,君(jun)高(gao)升,極(ji)鼎足。
中平(ping)二年(nian)十月(yue)丙辰造
處士(shi)河東(dong)皮(pi)氏岐茂孝才二百(bai)(bai)(bai),縣三老(lao)(lao)商(shang)量伯(bo)祺五(wu)百(bai)(bai)(bai),鄉三老(lao)(lao)司馬集仲裳五(wu)百(bai)(bai)(bai),徵博士(shi)李儒文優五(wu)百(bai)(bai)(bai),故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)門下(xia)祭酒(jiu)姚之辛卿五(wu)百(bai)(bai)(bai),故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)門下(xia)掾(yuan)王(wang)敞(chang)元(yuan)方千(qian),故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)門下(xia)議掾(yuan)王(wang)畢世異千(qian),故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)督(du)郵李諲伯(bo)嗣(si)五(wu)百(bai)(bai)(bai),故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)督(du)郵楊(yang)動(dong)子豪千(qian),故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)將軍(jun)令史董溥建禮三百(bai)(bai)(bai),故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)郡曹(cao)(cao)史守丞(cheng)(cheng)馬訪子謀、故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)郡曹(cao)(cao)史丞(cheng)(cheng)楊(yang)榮長(chang)孳、故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)鄉嗇夫曼駿安云、故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)功(gong)(gong)(gong)(gong)曹(cao)(cao)任(ren)午子流(liu)、故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)功(gong)(gong)(gong)(gong)曹(cao)(cao)曹(cao)(cao)屯定吉、故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)功(gong)(gong)(gong)(gong)曹(cao)(cao)王(wang)河孔達、故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)功(gong)(gong)(gong)(gong)曹(cao)(cao)王(wang)吉子僑(qiao)、故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)功(gong)(gong)(gong)(gong)曹(cao)(cao)王(wang)時孔良五(wu)百(bai)(bai)(bai),故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)功(gong)(gong)(gong)(gong)曹(cao)(cao)王(wang)獻子上,故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)功(gong)(gong)(gong)(gong)曹(cao)(cao)秦尚孔都(dou)□、故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)功(gong)(gong)(gong)(gong)曹(cao)(cao)王(wang)衡道興(xing)、故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)功(gong)(gong)(gong)(gong)曹(cao)(cao)楊(yang)休當女五(wu)百(bai)(bai)(bai),故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)功(gong)(gong)(gong)(gong)曹(cao)(cao)王(wang)衍文珪,故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)功(gong)(gong)(gong)(gong)曹(cao)(cao)秦杼漢都(dou)千(qian),□□□□□□璉,故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)功(gong)(gong)(gong)(gong)曹(cao)(cao)王(wang)詡(xu)子弘(hong),故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)功(gong)(gong)(gong)(gong)曹(cao)(cao)杜(du)安元(yuan)進。
□□□□□□元,□□□□□孔宣,□□□□萌(meng)仲謀(mou)、故郵書掾(yuan)姚(yao)閔升(sheng)臺,故市(shi)掾(yuan)王(wang)尊文(wen)熹,故市(shi)掾(yuan)杜靖彥淵,故主簿鄧化(hua)、孔彥,故門賊曹王(wang)翊長河。
故(gu)(gu)市(shi)掾(yuan)(yuan)王理建(jian)和,故(gu)(gu)市(shi)掾(yuan)(yuan)成播曼舉,故(gu)(gu)市(shi)掾(yuan)(yuan)楊則(ze)孔(kong)則(ze),故(gu)(gu)市(shi)掾(yuan)(yuan)程璜孔(kong)休,故(gu)(gu)市(shi)掾(yuan)(yuan)扈安(an)子(zi)安(an)千,故(gu)(gu)市(shi)掾(yuan)(yuan)高頁(ye)顯和千、故(gu)(gu)市(shi)掾(yuan)(yuan)王季(ji)晦(hui),故(gu)(gu)門(men)下史秦并(bing)靜先。
□□□□□□□起,故(gu)賊(zei)曹史(shi)(shi)王授文(wen)博,故(gu)金曹史(shi)(shi)精暢文(wen)亮,故(gu)集曹史(shi)(shi)柯相(xiang)文(wen)舉千(qian),故(gu)賊(zei)曹史(shi)(shi)趙福文(wen)祉(zhi),故(gu)法曹史(shi)(shi)王敢文(wen)國,故(gu)塞曹史(shi)(shi)杜(du)苗幼始,故(gu)塞曹史(shi)(shi)吳產(chan)孔才(cai)五(wu)百,故(gu)外部掾(yuan)趙炅(gui)文(wen)高(gao),故(gu)集曹史(shi)(shi)高(gao)廉□吉千(qian)。
義(yi)(yi)士河東安(an)邑(yi)劉政(zheng)元(yuan)方千,義(yi)(yi)士侯褒(bao)文憲五百,義(yi)(yi)士潁川臧就元(yuan)就五百,義(yi)(yi)士安(an)平祈博季長二(er)百。
《曹(cao)(cao)全(quan)(quan)(quan)碑(bei)(bei)》系東漢王(wang)敞等人(ren)為(wei)(wei)郃陽令(ling)(ling)曹(cao)(cao)全(quan)(quan)(quan)紀功(gong)頌(song)德(de)而(er)(er)立(li)。曹(cao)(cao)全(quan)(quan)(quan)自(zi)小就(jiu)勤(qin)奮好學(xue),博學(xue)多能,而(er)(er)且具有(you)賢德(de)與孝順之(zhi)心,他(ta)的孝行在家鄉有(you)口皆碑(bei)(bei)。曹(cao)(cao)全(quan)(quan)(quan)先后(hou)(hou)擔任過郡(jun)右(you)職上計(ji)掾史、涼州治中(zhong)別駕,在建寧二年(169年)被舉為(wei)(wei)孝廉(lian),被授(shou)予郎(lang)中(zhong)拜為(wei)(wei)西域戊部司(si)馬。當時(shi)(shi)正逢疏(shu)勒國(guo)發生政(zheng)變,對大(da)漢王(wang)朝也不(bu)再稱卓進(jin)貢(gong)。曹(cao)(cao)全(quan)(quan)(quan)奉旨征討,“攻城(cheng)野戰,若涌泉(quan)”,最(zui)終將(jiang)和德(de)王(wang)“面縛歸死”,將(jiang)諸(zhu)部落貢(gong)納的二百萬錢(qian)全(quan)(quan)(quan)部登記造(zao)冊(ce)納入官(guan)府。之(zhi)后(hou)(hou)又被舉為(wei)(wei)孝廉(lian),官(guan)拜酒(jiu)泉(quan)福(fu)祿長,后(hou)(hou)來張角起義時(shi)(shi)戰亂(luan)不(bu)堪(kan),于(yu)是(shi)曹(cao)(cao)全(quan)(quan)(quan)被授(shou)予郃陽令(ling)(ling),他(ta)收拾(shi)殘局,安撫百姓(xing),將(jiang)屬地管理(li)得(de)很出色。前來投(tou)奔的人(ren)云集郃陽,在他(ta)治下(xia)的“農夫織婦百工戴恩”。其(qi)后(hou)(hou)又在遭水災(zai)之(zhi)后(hou)(hou),“興造(zao)城(cheng)郭”,還幫助一(yi)些有(you)學(xue)識(shi)之(zhi)人(ren)獲得(de)官(guan)爵。曹(cao)(cao)全(quan)(quan)(quan)在干這些事情(qing)(qing)時(shi)(shi),能做(zuo)“費(fei)不(bu)民出,役不(bu)干時(shi)(shi)”。郃陽人(ren)民為(wei)(wei)對曹(cao)(cao)全(quan)(quan)(quan)的政(zheng)績表達贊美歌頌(song)之(zhi)情(qing)(qing),共同出資為(wei)(wei)其(qi)“刊(kan)石紀功(gong)”,《曹(cao)(cao)全(quan)(quan)(quan)碑(bei)(bei)》由(you)此(ci)誕生。
《曹全碑》的筆法具有以下四個特點:
一、筆形經典,豐富多變(bian)
從筆(bi)畫(hua)形態(tai)來看,其點畫(hua)、橫波、波挑、波磔等各(ge)類筆(bi)畫(hua)形態(tai)完美(mei),情趣多端,充分展示了成熟漢隸的(de)(de)面(mian)貌。從藝術性(xing)而言,《曹全(quan)碑》的(de)(de)筆(bi)畫(hua)變化(hua)也達到了很高的(de)(de)境(jing)界(jie),在不(bu)同的(de)(de)字境(jing)中,相(xiang)同的(de)(de)筆(bi)畫(hua)具(ju)有不(bu)同的(de)(de)變化(hua),這(zhe)些(xie)變化(hua)又往往能夠(gou)順其自然,沒有牽強(qiang)的(de)(de)痕跡。另一方面(mian),這(zhe)些(xie)多變的(de)(de)筆(bi)畫(hua)也表現出豐富的(de)(de)意趣。
二、圓實活脫,剛(gang)柔相(xiang)濟
《曹(cao)全碑(bei)》的(de)筆(bi)畫以圓實的(de)篆籀筆(bi)意(yi)為主(zhu),形(xing)質(zhi)極佳,這一(yi)點(dian)在筆(bi)畫的(de)起、行(xing)、住處,均得到了(le)充分(fen)(fen)的(de)反映(ying)。由于(yu)充分(fen)(fen)利用了(le)中(zhong)鋒與(yu)“筆(bi)軟”之性(xing),其筆(bi)性(xing)極為活脫,“圓”與(yu)“韌”成為其筆(bi)畫形(xing)質(zhi)的(de)主(zhu)要特征。但是(shi),此碑(bei)筆(bi)意(yi)并非純粹(cui)的(de)“圓勻”,勁峭與(yu)剛健(jian)的(de)線形(xing)在筆(bi)畫交錯之間(jian)時(shi)時(shi)可見(jian)。也正(zheng)(zheng)因此,《曹(cao)全碑(bei)》才具有了(le)遒麗(li)多姿的(de)風貌(mao)。更為可貴的(de)是(shi),這種剛柔相(xiang)濟的(de)變化(hua)在同一(yi)筆(bi)畫中(zhong)常能更替而行(xing)。正(zheng)(zheng)所謂“轉(zhuan)折兼用,而折兼有先提而后(hou)按者”。
三、靜中寓動,曲直相(xiang)諧
參(can)悟(wu)《曹全碑(bei)》的(de)(de)(de)行(xing)筆(bi)(bi)(bi)可以(yi)發現,其筆(bi)(bi)(bi)速(su)并不是(shi)一味的(de)(de)(de)“勻(yun)”與(yu)“平”,而是(shi)頗(po)(po)具(ju)情性。其行(xing)筆(bi)(bi)(bi)以(yi)穩健為主(zhu)基調,輕松(song)而勻(yun)凈,毫無“鼓(gu)努為力”般的(de)(de)(de)刻意。但當逢(feng)動(dong)(dong)若(ruo)脫兔之(zhi)處(chu),其又斬決果斷,絕不拖泥(ni)帶水,如“供(gong)”字(zi)的(de)(de)(de)長橫。另一方面,書者在處(chu)理筆(bi)(bi)(bi)畫(hua)曲(qu)(qu)直關(guan)系(xi)時也(ye)頗(po)(po)用(yong)巧(qiao)思,短畫(hua)多直,長畫(hua)善(shan)曲(qu)(qu),直曲(qu)(qu)相(xiang)諧,動(dong)(dong)靜自現。正體書屬于靜態字(zi)體,要使(shi)得字(zi)生(sheng)動(dong)(dong)起(qi)來,不能表面化地利用(yong)行(xing)草中(zhong)(zhong)的(de)(de)(de)“牽絲”手法,而應合理地處(chu)理不同筆(bi)(bi)(bi)畫(hua)之(zhi)間的(de)(de)(de)線(xian)形關(guan)系(xi),使(shi)之(zhi)產生(sheng)“潛相(xiang)矚視”的(de)(de)(de)聯系(xi),這才是(shi)一條通(tong)途(tu)。《曹全碑(bei)》字(zi)中(zhong)(zhong)的(de)(de)(de)節奏(zou)韻律之(zhi)美,不僅是(shi)由于筆(bi)(bi)(bi)速(su)疾澀(se)造成的(de)(de)(de),筆(bi)(bi)(bi)畫(hua)之(zhi)間的(de)(de)(de)直曲(qu)(qu)相(xiang)諧也(ye)是(shi)一個重要的(de)(de)(de)原因。
四、輕重相和(he),提(ti)按豐富(fu)
除(chu)曲(qu)直相諧外(wai),輕重(zhong)相和也是(shi)《曹(cao)全碑》筆畫之美的(de)一個(ge)重(zhong)要特點(dian)。以(yi)筆形而(er)論,此碑以(yi)細線(xian)為主(zhu)調,其細而(er)不(bu)弱,雖纖如(ru)髭發,但質感卻(que)“圓如(ru)椽(chuan)”。另一方(fang)面,在細線(xian)組合之外(wai),粗筆畫的(de)出(chu)現也使得整個(ge)字具(ju)有(you)了出(chu)奇的(de)神采。其與細線(xian)的(de)搭(da)配頗為和諧,既具(ju)有(you)了較(jiao)大(da)的(de)反差。同時這種差異(yi)又能相互和諧,沒有(you)一絲(si)突兀生硬的(de)感覺。這一點(dian)反映(ying)了書者(zhe)在用筆上具(ju)有(you)較(jiao)高的(de)提按水平。
綜觀《曹全碑》的結體,有如下幾個(ge)特點:
一、橫向取勢,結體(ti)扁平
扁(bian)(bian)平舒展(zhan)(zhan)(zhan)、結(jie)構呈(cheng)扁(bian)(bian)方(fang)形(xing)是(shi)(shi)漢隸(li)的(de)(de)(de)共(gong)性(xing),這(zhe)是(shi)(shi)由漢隸(li)結(jie)字(zi)(zi)多取(qu)橫勢而決定(ding)的(de)(de)(de)。《曹全(quan)碑(bei)》中(zhong)(zhong),凡(fan)是(shi)(shi)能夠左(zuo)(zuo)右展(zhan)(zhan)(zhan)放(fang)的(de)(de)(de)筆畫(hua)(hua)(hua)盡量展(zhan)(zhan)(zhan)放(fang),字(zi)(zi)的(de)(de)(de)兩側充斥著一種橫向(xiang)張(zhang)力(li)(li)。如“安(an)”字(zi)(zi)、“告”字(zi)(zi),放(fang)長波畫(hua)(hua)(hua),字(zi)(zi)形(xing)寬博,而且(qie)有很(hen)(hen)強的(de)(de)(de)動(dong)勢。“張(zhang)”字(zi)(zi),左(zuo)(zuo)邊(bian)弓字(zi)(zi)旁(pang)的(de)(de)(de)鉤畫(hua)(hua)(hua)夻(夻)力(li)(li)向(xiang)左(zuo)(zuo)伸展(zhan)(zhan)(zhan),右邊(bian)長字(zi)(zi)旁(pang)的(de)(de)(de)捺(na)用力(li)(li)向(xiang)右伸展(zhan)(zhan)(zhan),該(gai)字(zi)(zi)體(ti)勢分張(zhang),結(jie)體(ti)啟平的(de)(de)(de)特點非常突(tu)出。“士”字(zi)(zi)、“上”字(zi)(zi),收斂豎畫(hua)(hua)(hua),展(zhan)(zhan)(zhan)放(fang)波畫(hua)(hua)(hua),發展(zhan)(zhan)(zhan)橫勢。“令”字(zi)(zi),收豎畫(hua)(hua)(hua),伸展(zhan)(zhan)(zhan)撇畫(hua)(hua)(hua)和捺(na)畫(hua)(hua)(hua),突(tu)出橫勢,字(zi)(zi)的(de)(de)(de)寬度是(shi)(shi)高度的(de)(de)(de)雙(shuang)倍。“征(zheng)”字(zi)(zi),將雙(shuang)立人的(de)(de)(de)豎畫(hua)(hua)(hua)變為撇畫(hua)(hua)(hua),向(xiang)左(zuo)(zuo)延(yan)(yan)伸,右邊(bian)豎畫(hua)(hua)(hua)緊縮(suo),延(yan)(yan)伸波畫(hua)(hua)(hua),該(gai)字(zi)(zi)的(de)(de)(de)寬度是(shi)(shi)高度的(de)(de)(de)3倍。總之,《曹全(quan)碑(bei)》中(zhong)(zhong)絕大多數字(zi)(zi)屬于扁(bian)(bian)平結(jie)構,橫向(xiang)取(qu)勢。但(dan)是(shi)(shi),漢字(zi)(zi)的(de)(de)(de)結(jie)構很(hen)(hen)復雜,也(ye)有些字(zi)(zi)形(xing)體(ti)扁(bian)(bian)高。
二、中官緊收,四(si)周舒展
書法(fa)結(jie)體有(you)疏密之分,有(you)的(de)(de)(de)是(shi)內松(song)外緊,有(you)的(de)(de)(de)是(shi)內緊外松(song)。內松(song)外緊是(shi)字的(de)(de)(de)中宮(gong)(中心(xin))筆(bi)畫(hua)(hua)(hua)組合間距較大,由(you)于(yu)(yu)沒有(you)放長(chang)的(de)(de)(de)筆(bi),字的(de)(de)(de)四(si)周(zhou)筆(bi)畫(hua)(hua)(hua)間距相對(dui)(dui)緊密。內緊外松(song)是(shi)字的(de)(de)(de)中宮(gong)(中心(xin))筆(bi)畫(hua)(hua)(hua)密集,由(you)于(yu)(yu)放長(chang)了某(mou)些筆(bi)畫(hua)(hua)(hua),字的(de)(de)(de)四(si)周(zhou)筆(bi)畫(hua)(hua)(hua)之間相對(dui)(dui)疏散,留下的(de)(de)(de)空白大,《曹全碑(bei)》以及(ji)后(hou)來的(de)(de)(de)柳體都屬于(yu)(yu)此類(lei)。《曹全碑(bei)》極力收緊中宮(gong),放縱(zong)(zong)波畫(hua)(hua)(hua)、撇畫(hua)(hua)(hua)、捺畫(hua)(hua)(hua),即中宮(gong)筆(bi)畫(hua)(hua)(hua)緊密,向四(si)周(zhou)盡量放縱(zong)(zong)能(neng)夠(gou)放縱(zong)(zong)的(de)(de)(de)筆(bi)畫(hua)(hua)(hua),形成(cheng)中斂旁肆的(de)(de)(de)結(jie)體特(te)征。
清代包世臣說:“凡字(zi)(zi)(zi)(zi)無論疏(shu)密斜正,必(bi)有(you)精(jing)神(shen)挽結之(zhi)處(chu),是(shi)字(zi)(zi)(zi)(zi)之(zhi)中(zhong)宮(gong),然(ran)中(zhong)官有(you)在(zai)實畫(hua)(hua),有(you)在(zai)虛(xu)幻,必(bi)審(shen)其字(zi)(zi)(zi)(zi)之(zhi)精(jing)神(shen)所(suo)注,而(er)安置(zhi)于(yu)(yu)格(ge)內(nei)之(zhi)中(zhong)宮(gong),然(ran)后以其字(zi)(zi)(zi)(zi)之(zhi)頭目(mu)手足分布于(yu)(yu)旁之(zhi)八宮(gong),則隨其長(chang)短(duan)實而(er)上(shang)下左右皆相(xiang)得矣。”有(you)些字(zi)(zi)(zi)(zi)的(de)中(zhong)宮(gong)很明顯,如“平”字(zi)(zi)(zi)(zi),其中(zhong)宮(gong)是(shi)在(zai)波(bo)畫(hua)(hua)與豎畫(hua)(hua)的(de)交(jiao)叉處(chu),正好(hao)在(zai)九宮(gong)格(ge)的(de)中(zhong)央。有(you)些字(zi)(zi)(zi)(zi)的(de)中(zhong)官不好(hao)把握,如“乃”字(zi)(zi)(zi)(zi),無筆(bi)處(chu)是(shi)中(zhong)宮(gong),是(shi)在(zai)虛(xu)處(chu)。
《曹全碑(bei)》結(jie)體上的中(zhong)斂旁肆,給原本靜(jing)穩的結(jie)構(gou)帶來(lai)了生(sheng)氣,有(you)了飛動之感。
三、主筆(bi)定位,重心多變(bian)
因(yin)為主筆(bi)(bi)寫(xie)得長而重(zhong),所以它能夠決定字(zi)(zi)的(de)(de)重(zhong)心(xin)(xin)。由于主筆(bi)(bi)的(de)(de)位置不同,因(yin)此(ci)字(zi)(zi)的(de)(de)重(zhong)心(xin)(xin)也(ye)不固(gu)定。《曹全碑(bei)》運用主筆(bi)(bi)突出,其重(zhong)心(xin)(xin)變化也(ye)豐富。許(xu)多(duo)字(zi)(zi)的(de)(de)重(zhong)心(xin)(xin)不斷(duan)互換移位,造成結體上(shang)的(de)(de)險絕之勢,表現出作者高(gao)超駕馭筆(bi)(bi)墨能力和膽識。有的(de)(de)重(zhong)心(xin)(xin)在字(zi)(zi)的(de)(de)中間,如(ru)“中”字(zi)(zi)和“同”字(zi)(zi)。有的(de)(de)重(zhong)心(xin)(xin)偏在字(zi)(zi)的(de)(de)右邊,如(ru)“赴(fu)”字(zi)(zi),捺(na)畫(hua)放得很長,該字(zi)(zi)重(zhong)心(xin)(xin)右移。“民”字(zi)(zi),將鉤畫(hua)變為捺(na)畫(hua),并大膽地展(zhan)放,好(hao)像失重(zhong),其實很隱定。有的(de)(de)重(zhong)心(xin)(xin)偏在字(zi)(zi)的(de)(de)左邊,如(ru)“名(ming)”字(zi)(zi),放長了(le)撇畫(hua),重(zhong)心(xin)(xin)左移。“子”字(zi)(zi)也(ye)是如(ru)此(ci)。
《曹全碑》的章法單就正(zheng)文分布(bu)來說,有(you)如下幾個顯著特點(dian):
一、縱有行,橫成(cheng)列(lie)
《曹全碑》縱看成(cheng)行,橫看成(cheng)列(lie)(lie),布列(lie)(lie)勻(yun)稱,自然(ran)和諧(xie),靜(jing)穆潤(run)和,嚴(yan)整(zheng)美觀,具有(you)廟堂之氣(qi)。
二(er)、左右開(kai)張,字距(ju)大于行距(ju)
《曹(cao)全碑》的(de)字多取橫勢(shi)(shi),筆畫舒展奔放(fang),每個字的(de)兩側,在(zai)具(ju)備(bei)條件(jian)的(de)情(qing)況下(xia)盡量向(xiang)外展放(fang),寫(xie)在(zai)方格中就形成(cheng)字距(ju)大于行(xing)距(ju)的(de)章法形式,具(ju)有疏朗開闊,從容不迫的(de)整(zheng)體(ti)效果。字距(ju)大行(xing)距(ju)小的(de)格局,產生了橫向(xiang)開張(zhang)的(de)氣勢(shi)(shi),在(zai)字字完美(mei),行(xing)列(lie)有序的(de)同(tong)時,字里行(xing)間更為流暢(chang)自然。
三、縱(zong)蕩(dang)橫涌,靜中寓動
《曹全碑(bei)》橫向取勢和重(zhong)心(xin)多(duo)變的(de)(de)結體(ti)特點,使其(qi)章法靜中有動,沉穩中寓跌蕩。碑(bei)中19行文字(zi),縱向看去,字(zi)形大多(duo)平,間有方正(zheng),有的(de)(de)端正(zheng),有的(de)(de)左(zuo)偏,有的(de)(de)右移,一(yi)行行看起來(lai)像一(yi)串串珍珠在搖曳擺動,銀光閃爍,姿態亮麗。橫向看去,19字(zi)為一(yi)排,一(yi)層層地左(zuo)盼右顧(gu),蕩漾(yang)起伏,猶如(ru)波瀾一(yi)樣(yang)向前涌動。
綜觀(guan)全(quan)碑(bei),好似水面(mian)上微波初起(qi),浪花(hua)閃(shan)耀,輕柔的濤聲從水面(mian)上陣(zhen)陣(zhen)掠過,美不勝收。
明代金石(shi)學(xue)家趙崡:“碑文隸(li)書遒(qiu)古,不減《史卒》《韓敕》等(deng)碑,且完好無(wu)一(yi)字缺壞(huai),真可(ke)寶(bao)也。(《石(shi)墨鐫華》)
明代書(shu)法家郭(guo)宗昌:此方出最初拓也。止一“因(yin)”字(zi)半以(yi),其(qi)余鋒铓铦利,不(bu)(bu)(bu)損絲發。因(yin)見(jian)漢人(ren)(ren)不(bu)(bu)(bu)獨攻玉之(zhi)妙,渾然天成,琢(zhuo)字(zi)亦毫無刀痕……碑陰自(zi)伯祺止孝(xiao)才五(wu)十二人(ren)(ren),外(wai)五(wu)人(ren)(ren)名字(zi)不(bu)(bu)(bu)備,當是書(shu)石闕略,非剝蝕也。書(shu)法簡質(zhi),草草不(bu)(bu)(bu)經(jing)意,又別為一體。益(yi)知漢人(ren)(ren)結體命意,錯綜變化(hua),不(bu)(bu)(bu)衫(shan)不(bu)(bu)(bu)履,非后人(ren)(ren)可及。(《金(jin)石史》)
明末清初政治家(jia)、收藏家(jia)孫承澤:“字法遒(qiu)秀(xiu),逸致(zhi)翩翩,與《禮器碑》前后(hou)輝映(ying),漢石中(zhong)之至寶也。”(《庚子銷(xiao)夏記》)
清代書法家(jia)鄭簠:《曹全(quan)碑》,萬歷(li)間出自土中,故(gu)得完好如新(xin)。碑陰有門生(sheng)故(gu)吏(li)名,出錢以刻(ke)石者,蓋全(quan)為(wei)郃陽令此邦人(ren)士頌(song)德之文。故(gu)碑尚(shang)在縣(xian),不知何時(shi)埋沒,今(jin)始掘得,較當時(shi)顯著(zhu),更(geng)流美千載(zai)也。書意故(gu)是名跡(ji),從中郎法度(du)變出,別成一家(jia)。今(jin)耳目好新(xin),乃竟宗(zong)之,白下鄭早年學之頗似,晚復唐,不得氣力,后未見其繼。
清代書法(fa)家(jia)方朔:“此(ci)碑波(bo)磔不(bu)異《乙瑛》,而沉(chen)酣跌宕(dang)直合《韓(han)敕》。正文與陰側為一手,上接《石(shi)鼓》,旁通(tong)章(zhang)草,下開魏、齊、周、隋(sui)及歐、褚(chu)家(jia)楷法(fa),實為千古書家(jia)一大關鍵。不(bu)解篆(zhuan)籀者(zhe),不(bu)能學此(ci)書;不(bu)善真草者(zhe),亦不(bu)能學此(ci)書也。”(《枕經堂金石(shi)書畫題跋》)
清代書法家萬(wan)經:“秀美(mei)飛動,不(bu)束縛,不(bu)馳驟,洵神品也。”
清代書法家朱(zhu)履貞:分書石刻(ke),始(shi)于(yu)后(hou)漢。然年代既(ji)讖,石質磨泐,妍媸(chi)莫辨。惟《曹(cao)全碑(bei)(bei)》,明季始(shi)出土,于(yu)漢碑(bei)(bei)中最為完好,而未斷者尤佳(jia)。邇來擊拓(tuo)既(ji)久,字跡模(mo)糊,時人重加刻(ke)畫,惟碑(bei)(bei)陰五十余行,拓(tuo)本既(ji)少,筆意俱(ju)存。雖當時記(ji)(ji)名、記(ji)(ji)數之(zhi)書,不及碑(bei)(bei)文之(zhi)整飭,而蕭散自(zi)適,別具風格,非后(hou)人所能仿佛于(yu)萬(wan)一此蓋漢人真面目,壁坼、屋漏,盡在是矣。(《書學捷要(yao)》)
清(qing)代書法家(jia)王(wang)澍:漢(han)隸碑版極多(duo),大都(dou)殘(can)缺,幾不(bu)能(neng)復識矣,惟《曹景(jing)完(wan)碑》,猶尚完(wan)好可習。(《翰(han)墨指南·書學宗(zong)派六則》)
近代革命家(jia)、教育家(jia)康有為:“《孔宙》《曹全(quan)》是(shi)一(yi)家(jia)眷屬,皆以風(feng)神逸宕勝。”“至于(yu)隸法(fa),體氣益多(duo):秀(xiu)韻則有《曹全(quan)》、《元孫》。”(《廣(guang)藝舟雙楫》)
近代金石(shi)文字學家、書法家楊守敬(jing):“前人(ren)多稱其(qi)書法之佳,至比之《韓敕》《婁壽(shou)》,恐(kong)非其(qi)倫。嘗以質之孺初,孺初曰:‘分書之有《曹全》,猶真行之有趙(zhao)(孟頫),董(其(qi)昌)。’可謂知言。惜為(wei)帖賈鑿壞,失(shi)秀潤之氣(qi)。”(《平碑記(ji)》)
近(jin)代(dai)金石學家(jia)、書法家(jia)徐樹鈞:碑(bei)陰(yin)書(指《曹(cao)全碑(bei)》)神味(wei)淵雋,尤耐玩賞。(《寶鴨齋(zhai)題跋》)
近代藏書家(jia)姚華:其用筆多圓勁如篆勢(shi)(shi)(shi),所以雖瘦而(er)腴,且如以錐畫石(shi),此(ci)中鋒之(zhi)最(zui)顯著也。轉折兼(jian)用,而(er)折兼(jian)有先提而(er)后按者(zhe)(zhe),有迤而(er)下行者(zhe)(zhe),有略(lve)斷而(er)續(xu)行者(zhe)(zhe)相參。皆因勢(shi)(shi)(shi)而(er)寬嚴為之(zhi),至(zhi)純用轉筆者(zhe)(zhe),殆極罕見,故能遒(qiu)麗獨書也。結體有與尋常(chang)相反而(er)見美者(zhe)(zhe),如“月"字左撇勢(shi)(shi)(shi)促,而(er)又直豎行而(er)下,行若懸針,偏旁亦往用之(zhi),舒斂皆與常(chang)相忤(wu),而(er)勢(shi)(shi)(shi)能相救,由此(ci)可悟其變(bian)。
現代書法家費聲騫:此(ci)碑書法秀潤典麗,字形飄逸(yi)多變,是著名的漢(han)隸(li)之一。
《曹(cao)(cao)全(quan)(quan)碑(bei)(bei)(bei)(bei)》在明(ming)代萬歷年(nian)間出(chu)土,保存完好,是(shi)全(quan)(quan)面了解和學(xue)(xue)習漢隸(li)的(de)(de)寶貴資料。明(ming)末(mo)清(qing)初(chu)(chu)政治因素的(de)(de)影響,金石、考據學(xue)(xue)興(xing)起,帶動了書(shu)法(fa)(fa)(fa)書(shu)風的(de)(de)轉變,為(wei)《曹(cao)(cao)全(quan)(quan)碑(bei)(bei)(bei)(bei)》廣泛傳(chuan)(chuan)播奠定了基礎。一大(da)批書(shu)法(fa)(fa)(fa)家(jia)取(qu)法(fa)(fa)(fa)《曹(cao)(cao)全(quan)(quan)碑(bei)(bei)(bei)(bei)》。時(shi)人相傳(chuan)(chuan)“鄭汝(ru)器隸(li)書(shu)絕有(you)名于時(shi),要只學(xue)(xue)得《曹(cao)(cao)全(quan)(quan)》一碑(bei)(bei)(bei)(bei)耳”。據史(shi)料記(ji)載,明(ming)末(mo)清(qing)初(chu)(chu)書(shu)法(fa)(fa)(fa)家(jia)傅山(shan)的(de)(de)傳(chuan)(chuan)世作品就(jiu)有(you)他臨摹的(de)(de)《曹(cao)(cao)全(quan)(quan)碑(bei)(bei)(bei)(bei)》。《曹(cao)(cao)全(quan)(quan)碑(bei)(bei)(bei)(bei)》在此(ci)時(shi)成為(wei)書(shu)法(fa)(fa)(fa)家(jia)爭相臨習的(de)(de)范本,甚(shen)至(zhi)到民國時(shi)期很多書(shu)家(jia)都青睞此(ci)碑(bei)(bei)(bei)(bei),《王(wang)(wang)洪云〈曹(cao)(cao)全(quan)(quan)碑(bei)(bei)(bei)(bei)〉與明(ming)末(mo)清(qing)初(chu)(chu)隸(li)書(shu)研究》中記(ji)載明(ming)末(mo)清(qing)初(chu)(chu)至(zhi)民國取(qu)法(fa)(fa)(fa)此(ci)碑(bei)(bei)(bei)(bei)的(de)(de)書(shu)家(jia)有(you):鄭簠、王(wang)(wang)鐸、郭(guo)宗昌、傅山(shan)、方(fang)文、姜宸英(ying)、周亮工、朱(zhu)彝(yi)尊、陳恭尹(yin)、高(gao)鳳翰、顧云美、石濤、陳奕禧、金農、高(gao)翔(xiang)、史(shi)震林(lin)、陸瓚、丁(ding)敬、朱(zhu)稻孫(sun)、何紹基、翁方(fang)綱、吳(wu)讓(rang)之、萬經等30多人,他們通過對(dui)《曹(cao)(cao)全(quan)(quan)碑(bei)(bei)(bei)(bei)》的(de)(de)取(qu)法(fa)(fa)(fa)實踐(jian),推進了人們對(dui)漢碑(bei)(bei)(bei)(bei)的(de)(de)認識,客(ke)觀上起到了對(dui)隸(li)書(shu)的(de)(de)復興(xing)作用(yong)。
自清初以來,《曹(cao)(cao)全(quan)(quan)(quan)碑(bei)》的(de)藝術(shu)影響風(feng)范猶(you)存,當代很多(duo)書家出版了臨摹《曹(cao)(cao)全(quan)(quan)(quan)碑(bei)》的(de)范本,有劉文華《臨漢隸五種—曹(cao)(cao)全(quan)(quan)(quan)碑(bei)》、華人德《當代名家批注·曹(cao)(cao)全(quan)(quan)(quan)碑(bei)》《虞(yu)曉勇(yong)臨曹(cao)(cao)全(quan)(quan)(quan)碑(bei)》、崔勝輝臨《曹(cao)(cao)全(quan)(quan)(quan)碑(bei)》等(deng)。對于(yu)《曹(cao)(cao)全(quan)(quan)(quan)碑(bei)》的(de)學習經久不(bu)衰。《曹(cao)(cao)全(quan)(quan)(quan)碑(bei)》猶(you)如書法藝海中的(de)指南針,進一步引領了書法藝術(shu)的(de)發展。
2004年12月5日,中華(hua)(hua)人民共和國國家郵政局為了展現中華(hua)(hua)民族書(shu)(shu)法藝(yi)術的風采,發行(xing)了特種郵票《中國古代書(shu)(shu)法—隸書(shu)(shu)》,其中第三枚便(bian)是《曹全(quan)碑》(右圖)。
除書法藝(yi)術價值外,《曹全(quan)碑》還記載了中國漢(han)代許多歷史(shi)事件(jian),如曹全(quan)在(zai)東(dong)漢(han)末(mo)年鎮(zhen)壓黃巾起義(yi)(yi)的事件(jian)、張角領導(dao)農(nong)民(min)起義(yi)(yi)波及陜西的情況,以及當時(shi)農(nong)民(min)軍的聲勢和郃陽縣民(min)郭家起義(yi)(yi)等(deng),為研(yan)究(jiu)中國東(dong)漢(han)末(mo)年農(nong)民(min)起義(yi)(yi)斗爭史(shi)提供了重(zhong)要的歷史(shi)資料。
《曹全(quan)碑(bei)》刻于(yu)(yu)東(dong)漢中(zhong)平二年(185年)十(shi)月丙辰,出(chu)土于(yu)(yu)明萬歷(1573-1619年)初年陜(shan)西省(sheng)郃陽縣(xian)舊城莘(xin)里(li)村,曾埋于(yu)(yu)渭水沙(sha)磧中(zhong),未經風雨的剝蝕,字畫(hua)完(wan)好(hao)。萬歷末年,石碑(bei)受到狂風折斷的樹干重壓,致使碑(bei)體斷裂。1957年移存于(yu)(yu)西安碑(bei)林博物館(guan),已有較(jiao)多損(sun)泐。
2022年7月30日,中國(guo)國(guo)家版(ban)本館舉行開(kai)館暨展(zhan)覽開(kai)幕(mu)式。《曹(cao)全碑》在中國(guo)國(guo)家版(ban)本館中央總館展(zhan)出。