紫(zi)蘇子,為(wei)唇形科(ke)植物紫(zi)蘇的干燥(zao)成熟果實。多(duo)系栽培。主產于甘肅、湖北(bei)、江蘇、湖南、浙江、安徽、河南等地。
紫(zi)(zi)(zi)蘇(su)子生于濕地、路旁(pang)、村(cun)野(ye)、荒地,或栽培(pei)。喜溫暖濕潤氣候,以疏松、肥沃、陽光(guang)充(chong)足的地方(fang)最宜生長。味辛,性溫。歸(gui)肺經。功效降氣消痰、止咳平喘、潤腸(chang)。臨床用名(ming)有紫(zi)(zi)(zi)蘇(su)子、炒紫(zi)(zi)(zi)蘇(su)子、蜜炙紫(zi)(zi)(zi)蘇(su)子、紫(zi)(zi)(zi)蘇(su)子霜。
紫蘇(su)原產中國,如今主要(yao)分(fen)布于印度(du)、緬甸、中國、日(ri)本、朝鮮、韓(han)國、印度(du)尼(ni)西亞(ya)和俄羅斯等國家。
中國華北、華中、華南、西南及(ji)臺灣省均有野生種和栽培種。
株(zhu)高常1米余,莖綠(lv)色(se)或(huo)紫色(se),方柱形,有4鈍棱,被長柔毛。
葉(xie)對生(sheng),草質,闊卵形或近圓(yuan)形,長(chang)7到(dao)13厘米,寬4.5到(dao)10厘米,頂端(duan)短尖或驟尖,基部闊楔尖至圓(yuan),邊(bian)緣有撕裂狀粗鋸齒(chi),兩面(mian)紫色或僅下面(mian)紫色,上(shang)面(mian)紫綠(lv)色,被(bei)疏柔毛,下面(mian)被(bei)伏貼柔毛葉(xie)柄長(chang)3到(dao)5厘米。花(hua)秋(qiu)季開放,紫紅色,排成腋生(sheng)、密花(hua)、偏(pian)側的總(zong)狀花(hua)序;
苞片闊卵(luan)形(xing)或(huo)近圓形(xing),長約4毫米,生有紅(hong)褐色(se)腺點,無(wu)毛(mao);花尊鐘形(xing),直伸,長約3毫米,10脈(mo),被長柔毛(mao)和腺點,尊檐二唇(chun)形(xing),上(shang)(shang)唇(chun)3裂,中(zhong)裂較小,下唇(chun)2裂,長于上(shang)(shang)唇(chun);
花冠(guan)長3到4毫米,冠(guan)管(guan)短(duan),喉(hou)部近(jin)鐘(zhong)狀,冠(guan)檐近(jin)二唇形,上唇微缺(que),下唇3裂(lie),中裂(lie)特大;雄蕊4,幾與花冠(guan)裂(lie)片(pian)等高。
果萼明顯增大,長1.1厘米,平(ping)伸(shen)或(huo)下垂,基(ji)部一邊腫脹小堅果球形,徑(jing)1.5毫米,褐色,有網紋。
紫蘇性喜溫暖濕潤的氣候。種子在地溫5℃以上時即可萌發,適宜的發芽溫度18~23℃。苗期可耐(nai)1~2℃的低溫(wen)。植株在較低的溫(wen)度下生長(chang)緩慢(man),夏季生長(chang)旺盛。
開花期適(shi)宜溫度是(shi)22~28℃,相對濕度75%~80%。較(jiao)(jiao)耐(nai)濕,耐(nai)澇性較(jiao)(jiao)強,不耐(nai)干旱,尤其是(shi)在產品器官形成期,如空氣(qi)過(guo)于干燥,莖葉(xie)粗硬、纖維多、品質差。對土(tu)壤的適(shi)應性較(jiao)(jiao)廣,在較(jiao)(jiao)陰的地方(fang)也能生長。
1、選用日本的食葉紫(zi)蘇或(huo)中國內的大葉紫(zi)蘇品(pin)種。選擇(ze)表(biao)土不易板(ban)結、通氣保水性好、含腐殖質較高(gao)的肥沃土壤作苗床。
2、每667m2苗床先于地表均勻施(shi)用腐熟的雞羊糞200kg或濃人糞尿400kg。
3、翻(fan)入土(tu)內(nei),曬垡10天后,再撒施復合肥5kg、尿素2kg做底肥。
4、肥土混勻耙平整細后作(zuo)床,床高15cm,長寬視地(di)形和操作(zuo)方便(bian)而定。
5、3月中(zhong)下旬播種(zhong),播種(zhong)前在床面噴(pen)灑(sa)300倍除(chu)草通藥液除(chu)草。
6、噴藥(yao)后4天播(bo)種,將種子均勻地撒(sa)在床面上,覆蓋(gai)薄土和稻(dao)草,澆(jiao)足水,平(ping)覆或架設小拱棚蓋(gai)膜(mo)壓平(ping)即(ji)可。育(yu)苗(miao)(miao)期間,施淡(dan)人糞尿2~3次,間苗(miao)(miao)3次,定苗(miao)(miao)苗(miao)(miao)距3cm左右。
7、為防止幼苗徒長和土壤濕度過(guo)大,需(xu)經常揭膜換氣。
8、苗齡45天左(zuo)右移栽。
1、各類土壤(rang)都可栽培(pei)紫蘇,以(yi)pH值(zhi)6~6.5的壤(rang)土和沙壤(rang)土栽培(pei)為(wei)好(hao)。
2、大田基(ji)肥(fei)以(yi)有(you)機肥(fei)為(wei)主,每667m2施腐熟垃圾肥(fei)5000kg、糞(fen)肥(fei)3000kg或(huo)雞羊糞(fen)1500kg、復合肥(fei)100kg。
3、土壤(rang)翻耕曬垡整細耙平后作畦(qi)(qi),畦(qi)(qi)面寬90cm,畦(qi)(qi)溝寬、深各30cm。
4、4月底~5月初定(ding)植,每(mei)畦栽6行,株行距15cm×15cm,每(mei)667m2栽1.5~2萬株。
5、為(wei)消滅雜草和(he)(he)防止地老虎(hu)為(wei)害幼苗,定(ding)植(zhi)前3天(tian)可用(yong)除草通噴灑(sa)土(tu)表(biao)并用(yong)糠麩和(he)(he)500倍液的敵(di)百蟲灑(sa)在畦面誘殺(sha)。
1、紫蘇定植(zhi)20天后(hou),對(dui)已長成5莖節的(de)植(zhi)株,應將莖部4莖節以下的(de)葉(xie)片(pian)和枝杈全部摘除,促進植(zhi)株健壯(zhuang)生長。
2、摘(zhai)除初(chu)茬葉1周后(hou),當第5莖(jing)節(jie)的葉片橫徑寬10cm以上時(shi)即可(ke)開始采摘(zhai)葉片,每次采摘(zhai)2對葉片。
3、并將上部莖節上發生(sheng)的腋芽(ya)從莖部抹去。
4、5月下旬(xun)~8月上旬(xun)是采葉高峰期(qi),可每隔(ge)3~4天(tian)采一次。
5、9月初(chu),植株開(kai)始生長花序,此(ci)時對(dui)留(liu)葉不留(liu)種(zhong)的可保留(liu)3對(dui)葉片摘心(xin)、打杈,使(shi)其達到成品葉標準(zhun)。
6、全年(nian)每株紫蘇可摘葉(xie)36~44片,每667m2可產鮮葉(xie)1700~2000kg。
1、采種(zhong)可在(zai)(zai)留種(zhong)田(tian)進行(xing),也可在(zai)(zai)大田(tian)選留部分植(zhi)株作種(zhong)株。
2、但紅、綠色紫(zi)蘇要絕(jue)對(dui)隔(ge)離種(zhong)植,變異(yi)株要剔除,避(bi)免種(zhong)子混雜退(tui)化(hua)。
3、為集(ji)中養分使中下部(bu)種(zhong)子發育成熟(shu),應(ying)將花序上部(bu)的1/3剪去(qu)。待種(zhong)子轉入褐色(se)即(ji)可(ke)采收(shou)。
4、采(cai)收以后,除去雜質,曬干。
為害紫蘇的害蟲(chong)(chong)主要有葉(xie)螨、蚜蟲(chong)(chong)、青(qing)蟲(chong)(chong)和蚱(zha)蜢等,可選擇80%敵(di)敵(di)畏乳(ru)油800~1000倍(bei)液、60%速滅殺丁乳(ru)劑10000倍(bei)液等進行(xing)防治(zhi),噴藥時間應在每批葉(xie)片(pian)采摘(zhai)后進行(xing)。
史書記載
《別錄(lu)》:主(zhu)下氣,除寒中。
《藥性論》:主上氣咳逆(ni)。治冷氣及腰腳中(zhong)濕風(feng)結氣。
《日華子本草》:主調中,益(yi)五臟(zang),下氣(qi),止(zhi)(zhi)霍亂、嘔吐(tu)、反(fan)胃,補虛勞,肥健人,利大小便,破癥(zheng)結,消五 膈,止(zhi)(zhi)咳(ke),潤(run)心肺,消痰氣(qi)。
《本(ben)草衍義(yi)》:治肺氣喘急(ji)。
《綱目》:治風順(shun)氣,利膈寬腸,解(jie)魚蟹(xie)毒。
《本草通玄(xuan)》:治蛇(she)犬傷。
【禁(jin)忌】肺虛咳(ke)喘,脾虛滑泄(xie)者禁(jin)服。
主要作用
1、降血脂的(de)作用;
2、促(cu)進學(xue)習記憶(yi)能力(li);
3、止(zhi)咳、平(ping)喘作用;
4、抗(kang)衰老作用;
5、抗(kang)過敏作用(yong);
6、從紫蘇子中提(ti)取的(de)(de)紫蘇子油(you)具有(you)抑制結腸癌、腎(shen)臟腫瘤的(de)(de)作用(yong);其種(zhong)皮具有(you)防(fang)止(zhi)油(you)脂及其它食(shi)用(yong)物品氧化的(de)(de)作用(yong)。
近年來,紫(zi)蘇子成分研究的(de)文獻報(bao)道較多(duo),主要集(ji)中在脂肪(fang)(fang)油、氨基酸(suan)(suan)(suan)、微量元素(su)等(deng)方面。紫(zi)蘇子因產地不(bu)同含(han)油率(lv)在30~50‰,主要含(han)不(bu)飽(bao)和脂肪(fang)(fang)酸(suan)(suan)(suan),其中以多(duo)烯不(bu)飽(bao)和脂肪(fang)(fang)酸(suan)(suan)(suan)- α -亞麻酸(suan)(suan)(suan)(十八碳三(san)烯酸(suan)(suan)(suan),α-LNA)為(wei)主。
采用GC—MS 法對脂肪(fang)(fang)酸的組成(cheng)進行鑒定(ding),結(jie)果(guo)表明紫(zi)(zi)蘇(su)子(zi)油主要含(han)(han) 4 種脂肪(fang)(fang)酸,它們(men)是:α -亞麻酸、亞油酸、硬脂酸、軟脂酸 。用 GC 對不同產地紫(zi)(zi)蘇(su)子(zi)的脂肪(fang)(fang)油進行分析,發現其(qi)脂肪(fang)(fang)酸組成(cheng)基(ji)本一(yi)致,其(qi)中 α -亞麻酸的含(han)(han)量占(zhan)55%~63%,其(qi)次是油酸和亞油酸,占(zhan)30%左右。從(cong)紫(zi)(zi)蘇(su)子(zi)中還檢測到芹菜素、木犀草素等黃酮(tong)類成(cheng)分。紫(zi)(zi)蘇(su)子(zi)約含(han)(han)有18種氨基(ji)酸,其(qi)總氨基(ji)酸含(han)(han)量可達到18.67‰ ,必需氨基(ji)酸的含(han)(han)量占(zhan)8.04‰ 。
紫蘇子含(han)有(you)動物(wu)必需氨基酸(suan)(suan)含(han)量(liang)(liang)較高(gao),尤其是(shi)賴氨酸(suan)(suan)和含(han)硫氨基酸(suan)(suan)均高(gao)于玉米、小麥(mai)等常見能量(liang)(liang)食(shi)物(wu)。從紫蘇子中還(huan)可(ke)分離得到(dao)谷維素、胡(hu)蘿(luo)卜素、抗過敏的多元酚、V B2 等。紫蘇子中還(huan)含(han)有(you) K、Ca、Mg、P 等18種宏微量(liang)(liang)元素,其中生物(wu)必需微量(liang)(liang)素如 Fe、Mn、Cu、Zn等含(han)量(liang)(liang)較豐(feng)富 。