膽星,中藥名。為制天南(nan)(nan)星細粉(fen)(fen)與牛、羊(yang)或(huo)豬膽汁(zhi)拌制,或(huo)生天南(nan)(nan)星細粉(fen)(fen)與牛、羊(yang)或(huo)豬膽汁(zhi)經發酵(jiao)而制成的(de)加工品。產于全國大部(bu)分地(di)區。具有清火化痰,熄風(feng)(feng)定驚(jing)之功(gong)效。常用于中風(feng)(feng),驚(jing)風(feng)(feng),癲癇,頭痛,眩暈,喘嗽(sou)。
虎掌
生于山谷、河(he)岸(an)、草地、草叢(cong)及(ji)竹林下。分布(bu)于華北、華東、中南、西(xi)南及(ji)陜西(xi)等地。
大南星
生于灌叢、草(cao)地(di)及林(lin)下。分布于全國大部分地(di)區(西北和西藏以外)。
一把傘南星
生于荒(huang)地、草坡、灌叢及林下。分布于除東北、內蒙古(gu)和(he)新疆(jiang)以(yi)外的大(da)部(bu)分省區。
東北天南星
生于海拔50-1200m的(de)林(lin)下和溝(gou)旁。分布(bu)于東(dong)(dong)北、華北及陜西、寧夏、山東(dong)(dong)、江蘇、河南(nan)等地。
又名掌葉半夏(xia)。多年生(sheng)草本。1-2年生(sheng)塊莖(jing)近圓球(qiu)形(xing),三年以上塊莖(jing)由于(yu)側生(sheng)2-5個乳頭狀小塊莖(jing)而呈(cheng)扁柿形(xing),直徑達6cm。葉自芽眼抽出(chu),2-6叢生(sheng);葉片(pian)(pian)鳥足(zu)狀分裂,裂片(pian)(pian)5-13,卵狀披(pi)針形(xing)或(huo)橢圓狀披(pi)針形(xing),中裂片(pian)(pian)比側裂片(pian)(pian)長大,長15-18cm,寬(kuan)約3cm。
花(hua)序梗2-4,亦(yi)自(zi)芽眼抽出(chu),長15-30cm;佛(fo)焰苞為匙狀(zhuang)披針形(xing),向下漸(jian)變細(xi),色質如葉,宿存;肉穗花(hua)序雌花(hua)序軸部分與佛(fo)焰苞貼(tie)生,長1-3cm,外側著花(hua);雄(xiong)花(hua)序軸部分游離,長5-7mm;小花(hua)密集,黃(huang)色;附(fu)屬器形(xing)如鼠尾,長達(da)15cm。
漿果卵形,熟(shu)時綠白色,易脫落布地(di),當(dang)年發芽(ya)長出新(xin)株(zhu)。花期5-7月(yue),果期6-10月(yue)。
又名異葉(xie)天(tian)南(nan)星。多年(nian)生草本(ben)。塊莖近圓球形,直(zhi)徑2-5cm。葉(xie)常單一;葉(xie)柄(bing)下(xia)部鞘狀(zhuang),下(xia)部具膜(mo)質(zhi)鱗葉(xie)2-3;葉(xie)片(pian)鳥足狀(zhuang)分裂(lie)(lie),裂(lie)(lie)片(pian)11-19,線狀(zhuang)長(chang)圓形或(huo)倒披針形,中裂(lie)(lie)片(pian)比(bi)兩側短小(xiao)。
花(hua)序柄(bing)從葉柄(bing)中部(bu)(bu)(bu)分(fen)出(chu);佛(fo)焰(yan)苞(bao)管部(bu)(bu)(bu)長(chang)(chang)3-6cm,綠(lv)白色(se),喉部(bu)(bu)(bu)截形(xing),外(wai)緣反卷,檐(yan)部(bu)(bu)(bu)卵狀披針形(xing),有時下(xia)彎呈盔狀,淡綠(lv)色(se)至淡黃色(se);肉穗(sui)花(hua)序軸與(yu)佛(fo)焰(yan)苞(bao)完(wan)全分(fen)離;肉穗(sui)花(hua)序兩(liang)性(xing)(xing)或雄花(hua)序單性(xing)(xing);兩(liang)性(xing)(xing)花(hua)序下(xia)部(bu)(bu)(bu)雌花(hua)序長(chang)(chang)約2cm,花(hua)密,上部(bu)(bu)(bu)雄花(hua)序長(chang)(chang)約3cm,花(hua)疏;單性(xing)(xing)雄花(hua)序長(chang)(chang)3-5cm,粗3-5mm;附屬器基部(bu)(bu)(bu)直(zhi)徑0.5-1cm,長(chang)(chang)達20cm,伸出(chu)佛(fo)焰(yan)苞(bao)喉部(bu)(bu)(bu)后呈“之(zhi)”字形(xing)上升。
果序(xu)近圓(yuan)錐(zhui)形(xing),漿果熟時(shi)紅色,佛焰苞枯(ku)萎而效果序(xu)裸露。種子黃紅色。花期4-5月(yue),果期6-9月(yue)。
又名天南星。多(duo)年(nian)生草本。塊莖近(jin)圓球形(xing),直徑(jing)達(da)6cm。鱗葉紫紅色或綠(lv)白色,間(jian)有褐色斑塊。葉單(dan)一;柄長(chang)達(da)70cm,中部以下(xia)具葉鞘;葉片放射狀分裂,裂片7-20,披(pi)針(zhen)形(xing)或長(chang)圓形(xing),長(chang)7-24cm,寬1-4cm,長(chang)漸尖或延長(chang)為線尾狀。
花(hua)序柄自葉柄中部(bu)分出,短于葉柄;佛焰苞(bao)顏色(se)(se)(se)(se)多樣,綠色(se)(se)(se)(se)間有白色(se)(se)(se)(se)條紋或(huo)淡(dan)紫色(se)(se)(se)(se)至深(shen)紫色(se)(se)(se)(se)中夾雜著(zhu)綠色(se)(se)(se)(se)、白色(se)(se)(se)(se)條紋;喉部(bu)擴展,邊緣外卷,檐部(bu)寬大,三(san)角狀(zhuang)卵形至長(chang)圓卵形,先端(duan)延伸為長(chang)達(da)15cm的(de)線尾;肉穗花(hua)序;雌花(hua)序軸(zhou)在下(xia)部(bu),中性(xing)花(hua)序軸(zhou)位于中段(duan),緊接(jie)雄花(hua)序軸(zhou),其上(shang)為長(chang)約5cm的(de)棒狀(zhuang)附屬器(qi)。果序成熟(shu)時裸露,漿果紅色(se)(se)(se)(se)。種子1-2,球形,淡(dan)褐色(se)(se)(se)(se)。
花(hua)期(qi)4-6月(yue),果期(qi)8-9月(yue)。
又(you)名天(tian)老星、長(chang)蟲(chong)苞米、山苞米、虎(hu)掌(zhang)。與(yu)天(tian)南星及一把傘南星的(de)(de)區別(bie)為:1葉(xie);葉(xie)柄(bing)長(chang)17-30cm,下部1/3具鞘,紫色;葉(xie)片鳥足狀分裂,裂片5,倒卵(luan)狀披針形(xing)或(huo)(huo)橢(tuo)圓形(xing),先端短漸尖(jian)(jian)或(huo)(huo)銳尖(jian)(jian),基部楔形(xing),中(zhong)裂片具長(chang)約2cm的(de)(de)柄(bing),長(chang)7-12cm,寬(kuan)4-7cm,側(ce)裂片具長(chang)約1cm共同(tong)的(de)(de)柄(bing),全(quan)緣(yuan)。
花(hua)序柄短于葉柄,佛(fo)焰苞綠色(se)(se)或(huo)紫色(se)(se)具白色(se)(se)條(tiao)紋;肉穗花(hua)序單(dan)性;雄花(hua)序長約2cm,花(hua)疏(shu);雌花(hua)序長約1cm;各附(fu)屬(shu)器具短柄,棒狀。漿果紅色(se)(se);種子4顆,紅色(se)(se)。
肉穗花序(xu)軸(zhou)常(chang)于果(guo)期(qi)增大,果(guo)落后紫紅色。
入藥部位
天(tian)南星(xing)細(xi)粉與(yu)牛(niu)、羊(yang)或豬(zhu)膽汁拌制,或生天(tian)南星(xing)細(xi)粉與(yu)牛(niu)、羊(yang)或豬(zhu)膽汁經發酵而(er)制成(cheng)的加工品(pin)。
性味
味苦(ku)、微辛,性涼。
歸經
歸(gui)肝(gan)、膽、肺經。
功效
清火化痰,熄風定驚。
主治
用于(yu)中風,驚(jing)風,癲癇,頭痛,眩暈,喘(chuan)嗽。
用法用量
內服(fu):煎(jian)湯,3-6g;或入丸、散。
治傷風瘟疫
身熱(re)昏(hun)睡(shui),氣粗風熱(re),痰塞壅嗽(sou),驚風潮搐及蠱毒(du)中(zhong)暑。壯實小兒宜(yi)時與服之(zhi):天竺黃一(yi)(yi)兩,雄黃(水飛)一(yi)(yi)錢,辰砂、麝香(各(ge)別(bie)研(yan))半兩,天南(nan)星四兩(臘(la)月釀牛膽中(zhong)陰(yin)干百日。如無(wu),只將生者去皮、臍、銼(cuo),炒干用(yong))。上為細(xi)末,煮(zhu)甘草水和(he)丸(wan)、皂子大,溫水化下(xia)服之(zhi)。百日小兒每丸(wan)分作三(san)四服,五歲一(yi)(yi)二丸(wan),大人三(san)五丸(wan)。臘(la)月中(zhong)雪(xue)水煮(zhu)甘草和(he)藥尤佳。(《小兒藥證直訣》抱龍丸(wan))
治小兒驚風
牛膽南星半兩(liang),朱(zhu)砂、防風各二(er)錢,麝(she)一字。上藥(yao)用(yong)臘(la)月黃牛膽汁和南星末作餅子,掛(gua)當風處四十九日,和藥(yao)末研細(xi),浸牛膽皮湯為丸,如梧桐(tong)子大。每服一丸,井花水調下。(《直(zhi)指(zhi)小兒(er)方》膽星丸)
治小兒驚風涎盛
天南星二兩(為末(mo))。取(qu)臘日(ri)牛(niu)膽(dan)(dan)(黃牛(niu)者為良)一(yi)枚,以(yi)汁和(he)之(zhi),卻入膽(dan)(dan)內陰(yin)干,為細末(mo)。入研朱砂一(yi)錢、麝香少許。煎甘草水(shui),和(he)丸如雞(ji)頭子大。一(yi)歲半粒,熱水(shui)下,不拘時(shi),日(ri)進(jin)二服(fu)。(《普濟方》牛(niu)黃丸)
治小兒驚風
南星(牛膽(dan)者)二錢(qian)(qian),枳殼(麩炒)二錢(qian)(qian),陳皮(去白)一錢(qian)(qian),大黃二錢(qian)(qian),牽牛頭末二錢(qian)(qian)、共(gong)為(wei)末,皂角煮(zhu)水為(wei)丸,燈心湯(tang)吞下(xia)。(《片玉心書》利痰丸)
治頭風痛
天南星(牛膽內(nei)者)、白附(fu)子(炮)各一(yi)(yi)兩,石膏三兩(碎,研(yan)(yan)),犀(xi)角(jiao)屑(xie)一(yi)(yi)分(fen)(fen),甘草(cao)(炙)半兩,丹砂(sha)(研(yan)(yan))一(yi)(yi)兩,龍腦(研(yan)(yan))一(yi)(yi)分(fen)(fen)。上藥除研(yan)(yan)外,搗羅為末(mo),次入研(yan)(yan)者和勻,以生雞蘇莖(jing)葉搗取汁,和蜜煉熟為丸(wan),如雞頭子大。每服一(yi)(yi)丸(wan),食后、臨臥(wo)茶(cha)清嚼下(xia)。(《圣濟總錄(lu)》天南星丸(wan))
治傷寒頭痛
天南星(末(mo))二(er)兩(liang),石膏(末(mo))一(yi)兩(liang)(水飛(fei)過(guo))。上(shang)二(er)味,填(tian)牛膽中,用薄荷(he)包(bao),更用荷(he)葉外包(bao),于風道中掛。以清明節候入龍腦少(shao)許(xu),滴(di)雪水為丸,如雞頭子大。每服一(yi)丸,嚼爛,薄荷(he)湯送下。(《圣濟總(zong)錄》天南星丸)
取(qu)(qu)制(zhi)天(tian)南(nan)星細粉,加(jia)入(ru)(ru)凈膽(dan)汁(或(huo)膽(dan)膏(gao)粉及(ji)適(shi)(shi)量水(shui))拌勻,蒸60min至透(tou),取(qu)(qu)出放涼,制(zhi)成小塊,干(gan)燥。或(huo)取(qu)(qu)生天(tian)南(nan)星粉,加(jia)入(ru)(ru)凈膽(dan)汁(或(huo)膽(dan)膏(gao)粉及(ji)適(shi)(shi)量水(shui)),攪拌均勻,放溫暖處,發酵7-15天(tian)后,再(zai)連(lian)續或(huo)隔水(shui)燉(dun)9晝(zhou)夜,每隔2h攪拌1次,除去腥臭氣,至呈黑(hei)色浸(jin)膏(gao)狀(zhuang),口嘗無麻味,取(qu)(qu)出,晾(liang)干(gan)。
再蒸軟,趁(chen)熱制(zhi)(zhi)成小塊。每制(zhi)(zhi)天南星細粉100kg,用(yong)牛(或豬、羊(yang))膽汁(zhi)400kg(膽膏(gao)粉40kg)。天南星經膽汁(zhi)制(zhi)(zhi)成后辛(xin)燥之性(xing)(xing)轉為苦涼,毒性(xing)(xing)大減,功(gong)能(neng)以熄風(feng)定驚為主,可用(yong)于(yu)痰熱驚風(feng)、癲癇、咳喘等。
本(ben)品(pin)呈方塊狀或(huo)圓柱狀,棕黃色、灰棕色或(huo)棕黑色。質硬。氣微腥,味苦。
1、《本草正》:“降痰因火(huo)動如神,治小兒急驚必用。總之實(shi)痰實(shi)火(huo)壅(yong)閉(bi)上焦(jiao)而氣喘煩躁、焦(jiao)渴(ke)脹(zhang)滿(man)者所當(dang)必用。”
2、《本(ben)草匯言(yan)》:“(治(zhi))小兒(er)驚風(feng)驚痰,四肢抽搐,大(da)人氣虛內(nei)熱(re)(re),熱(re)(re)郁生痰。”
3、《藥性切(qie)用》:“專化風痰,以(yi)益肝膽。”
4、《本草再(zai)新》:“化痰(tan)消(xiao)火(huo),涼血生津。”